18 Dywizja Piechoty, „Żelazna Dywizja” (18 DP)
18 Dywizja Piechoty, znana jako „Żelazna Dywizja” (18 DP), była dużą jednostką piechoty Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Pułki wchodzące w skład 18 Dywizji Piechoty mają swoje korzenie w jednostkach „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera. W 1919 roku, w rezultacie reorganizacji odrodzonego Wojska Polskiego, Grupę gen. Bonnina przekształcono w 18 Dywizję Piechoty, a z rozwiązanej Grupy gen. Tranié 18 DP przejęła dwa jej pułki. W skład dywizji weszły: 42 pp, 144 pp (późniejszy 71 pp), 145 pp (późniejszy 72 pp) oraz 149 pp (późniejszy 49 pp), a także 18 pułk artylerii polowej.
Dywizja prowadziła walki z bolszewikami na Podolu oraz nad rzeką Uszycą. W trakcie polskiej ofensywy na Ukrainie atakowała na południowym skrzydle 6 Armii. Od 26 maja 1920 roku brała udział w walkach obronnych w okolicach Hajsyna nad rzeką Sob. W czerwcu 1920 roku prowadziła działania odwrotowe, a w lipcu z sukcesem stoczyła walki z 1 Armią Konną Siemiona Budionnego w rejonie Ostroga, Dubna i Brodów, kończąc je 3 sierpnia odbiciem Brodów z rąk bolszewickich.
W sierpniu 1920 roku dywizja została przetransportowana do rejonu Warszawy i weszła w skład 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego. W trakcie Bitwy Warszawskiej, w rejonie Wkry, powstrzymywała natarcia bolszewickich oddziałów 3. i 14 Armii, a także brała udział w walkach z 4 Armią oraz III Korpusem Konnym Gaja. Po bitwie nad Wkrą dywizja została przydzielona do składu 3 Armii, walcząc na Wołyniu i Polesiu.
Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej 18 DP przeszła na etat pokojowy. W okresie międzywojennym dowództwo 18 DP stacjonowało w Łomży. W 1923 roku dywizja składała się z: 33 pp, 42 pp oraz 71 pułku piechoty. W czasie kampanii wrześniowej dywizja wchodziła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”, broniąc pozycji obronnych na linii rzeki Narew. Została rozbita w bitwie pod Łętownicą i Andrzejewem.
Geneza
Okres włoski
Historia 18 Dywizji Piechoty sięga I wojny światowej i związana jest z powstaniem oraz rozbudową „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera. Wiele z jej żołnierzy pochodziło z obozów jeńców armii austro-węgierskiej w Włoszech, w których znaczną część stanowili Polacy.
Powstanie obozów jenieckich w Włoszech, skupiających wyłącznie Polaków, zapoczątkowało starania o utworzenie polskich oddziałów wojskowych. Już od kwietnia 1918 roku trwały próby rekrutacji do Armii Polskiej we Francji. 28 września do Włoch udała się Wojskowa Misja Rekrutacyjna, na czele której stanął mjr książę Leon Radziwiłł. W obozach we Włoszech zaczęły powstawać przyszłe pułki 18 Dywizji Piechoty, takie jak: pułk piechoty im. Zawiszy Czarnego, pułk strzelców im. Bartosza Głowackiego oraz 2 pułk artylerii polowej.
Żołnierze nie mieli broni, a szkolenie odbywało się głównie teoretycznie, według instrukcji opracowanej przez mjr. Leona Radziwiłła oraz regulaminów francuskich. Zajęcia obejmowały również historię Polski, geografię oraz kształcenie obywatelskie, ze szczególnym naciskiem na zasady powinności obywatelskiej i samodyscyplinę.
Tworzenie oddziałów polegało głównie na grupowaniu żołnierzy w kompanie (bateryjne).
We Francji
Wiosną 1919 jednostki zostały przeniesione do Francji i zreorganizowane na bazie demobilizowanych dywizji francuskich. Na przykład 7 Dywizję Strzelców Polskich formowano z wykorzystaniem sprzętu francuskiej 154 Dywizji Piechoty, a Dywizję Instrukcyjną na podstawie 68 Dywizji Piechoty. Nowo utworzone pułki polskie otrzymywały sprzęt i wyposażenie od francuskich jednostek.
Na podstawie II batalionu 7 pułku piechoty im. Zawiszy Czarnego i francuskiego 414 pp zorganizowano 20 pułk Strzelców Polskich. Na bazie kolejnych batalionów powstały 19 pułk Strzelców Polskich oraz 21 pułk Strzelców Polskich. Materiał bazowy przekazały francuskie 413 i 416 pułki piechoty. Na bazie 2 pułku artylerii polowej utworzono 7 pułk artylerii polowej.
W dniach 7–10 marca 1920 do Francji przybył pułk strzelców im. Bartosza Głowackiego. Na podstawie jego I i III batalionu powstał 1 pułk instrukcyjny grenadierów-woltyżerów, później przemianowany na 13 pułk strzelców polskich. Jego wyposażenie pochodziło z 225 rezerwowego pułku piechoty. Ostatnim pułkiem piechoty, który wszedł w skład 18 Dywizji Piechoty, był 3 instrukcyjny pułk piechoty. Nie miał on korzeni włoskich; bazą dla niego był 344 rezerwowy pułk piechoty, a jego żołnierze to Polacy z Ameryki, Francji, z brygad rosyjskich walczących na froncie zachodnim oraz byli jeńcy polscy z armii niemieckiej i austro-węgierskiej. W Polsce pułk przemianowano na 15 pułk strzelców pieszych.
W Polsce
8 kwietnia 1919 marszałek Ferdynand Foch wydał rozkaz przemieszczenia jednostek Armii Polskiej. Transport odbywał się koleją przez terytorium Niemiec. Żołnierze byli bez broni, a do każdego transportu przydzielano dwóch oficerów wojsk sprzymierzonych. Uzbrojenie i sprzęt transportowano w osobnych zaplombowanych wagonach. Oddziały 7 Dywizji Strzelców Polskich przewieziono do Polski w czerwcu 1919 roku. 19 pp rozlokował się w Skierniewicach, 20 pp w Łowiczu, 21 pp w Sochaczewie, 13 pp we Włocławku, a 3 pułk instrukcyjny w Kutnie. 7 pap wyładowano w okolicach Błonia i Grodziska Mazowieckiego. Po przybyciu do Polski zmieniono także nazwy pułków, które zaczęto nazywać pułkami strzelców pieszych, a ostatecznie (z drobnymi wyjątkami) nadano im nazwy pułków strzelców kresowych.
Na mocy rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1 września 1919 roku zarządzono reorganizację jednostek „Błękitnej Armii” oraz ich scalenie z armią krajową. Z oddziałów przybyłych z Francji utworzono trzy dywizje piechoty i dwie grupy taktyczne: Grupę gen. Bonnina (dawna 7 Dywizja Strzelców) w składzie: 143, 144 i 145 pp oraz Grupę gen. Tranié (dawna Dywizja Instrukcyjna) w składzie: 149, 150 i 151 pp. Zmieniono również skład organizacyjny pułków, które otrzymały dodatkowo po trzy kompanie strzeleckie oraz oddziały pomocnicze. Każdy pułk dysponował także batalionem zapasowym oraz odpowiednim rejonem uzupełniającym.
Na podstawie rozkazów Ministra Spraw Wojskowych 1401/Mob. z 23 stycznia 1920 roku i z 18 lutego 1920 roku, Grupę gen. Bonnina przekształcono w 18 Dywizję Piechoty. Grupa gen. Tranié została rozwiązana, a dwa jej pułki – 149 i 150 pp – weszły w skład 18 DP, natomiast 151 pp wraz z 143 z Grupy gen. Bonnina trafiły do Dywizji Górskiej, podczas gdy dawny 49 pp z 11 DP został połączony z 65 pułkiem piechoty. Dowódcą dywizji został gen. Franciszek Kralićek-Krajowski, pochodzący z armii austro-węgierskiej. Do 7 marca 1920 roku wszystkie pułki wyznaczone do 18 DP zostały przegrupowane na Front Podolski, w skład której weszły 42 pp, 49 pp, 144 pp, 145 pp, 18 pap i 18 pac.
Dywizja w walce o granice
W 1919 roku, jako grupa gen. Franciszka Krajowskiego, uczestniczyła w wojnie polsko-ukraińskiej, m.in. w walkach o Lwów, a w toku dalszych działań zdobyła Kamieniec Podolski i Mohylów.
W 1920 roku, już jako dywizja, brała udział w walkach z bolszewikami podczas kampanii kijowskiej, gdzie stanowiła ariergardę 6 Armii gen. Wacława Iwaszkiewicza, a następnie w zaciętych walkach odwrotowych z 1 Armią Konną Siemiona Budionnego. W sierpniu została przesunięta na północ do rejonu Modlina, gdzie w składzie 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego walczyła nad Wkrą, rozbijając korpus bolszewickiej kawalerii Gaj-Chana. W trakcie pościgu przeszła szlak bojowy znad Dźwiny do Połocka, a za niezłomną postawę i bohaterstwo swoich żołnierzy uzyskała miano „Żelaznej Dywizji”.
Dywizja na wyprawie kijowskiej
Ofensywa polska na Kijów rozpoczęła się 25 kwietnia 1920 roku. Tego samego dnia 18 Dywizja Piechoty podjęła działania zaczepne. Dowódca bolszewickiej 14 Armii Jeronim Uborewicz nakazał swoim wojskom wycofać się, a posuwające się do przodu oddziały 18 DP wkraczały do miejscowości, które nie były obsadzone przez przeciwnika. Maszerujące na wschód oddziały musiały jedynie rozbrajać przechodzące na stronę polską jednostki ukraińskich Strzelców Siczowych. Do pierwszych większych walk doszło pod Barem. Wieczorem 27 kwietnia wysunięte oddziały 6 Armii dotarły na rubież linii kolejowej Kijów–Żmerynka, co stanowiło realizację zadania postawionego przez Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego.
Od rana 27 kwietnia nieprzyjaciel wycofywał się na linię Czerniowce–Szarogród. 18 DP nacierała na południowym skrzydle 6 Armii, wzdłuż Dniestru, razem z oddziałami ukraińskimi gen. Omelianowicza-Pawlenki. XXXVI BP została szczególnie przychylnie przyjęta przez miejscową ludność w Mohylowie. Nawiązano tam także łączność z oddziałami rumuńskimi. W tym dniu dowództwo 18 DP stacjonowało w Kuryłowcach Murowanych.
Kierunek natarcia dywizji to: Koniszczew – Kuryłowce Murowane – Mohylów – Szarogród. W zdobytych miejscowościach, jak relacjonował Franciszek Arciszewski, stosunek do Wojska Polskiego był mniej przychylny.
28 kwietnia, jako odwód 6 Armii, 144 pp otrzymał rozkaz rozbrojenia 2 i 3 Brygady Strzelców Siczowych, które przeszły na stronę polską. Do 29 kwietnia około 11500 Ukraińców poddało się.
W tym dniu patrole 18 DP wysłane do Czerniowiec i Starogrodu nie napotkały nieprzyjaciela. Dowództwo XXXVI BP stało wtedy w Mohylewie, a XXXV BP na stacji Kotiużany. Przybyło także uzupełnienie – 200 szeregowych do 18 pap.
30 kwietnia gen. Krajowski wysłał silny patrol z 42 pp do Szarogrodu. 1 maja wykonano uderzenie dośrodkowe na tę miejscowość i wieczorem Szarogród został zajęty. 2 maja 42 pułk podjął natarcie lewą kolumną przez Dołżok, a prawą przez Chomenki na Dżuryn. Po całonocnych walkach i przy znacznych stratach z obu stron, Dżuryn został zajęty przez Polaków. Następnie pułk skoncentrował się w Murachwie, gdzie wszedł do odwodu 6 Armii.
5 maja oddziały 18 DP przesunęły się na wschód, a dowództwo dywizji stacjonowało w Murawskiej Pańkówce. 7 maja nadeszły do pułku informacje o zajęciu przez Polaków Kijowa. Tego samego dnia 145 pp obchodził uroczyście dzień zwycięstwa oręża polskiego.
Po zajęciu przez Grupę Operacyjną gen. Rydza-Śmigłego Kijowa i zatrzymaniu polskiej ofensywy, oddziały polskie przeszły do obrony. 18 Dywizja Piechoty przeszła do odwodu 6 Armii, zwolniła znaczną liczbę starszych roczników żołnierzy i wcieliła nowych rekrutów. Był to też czas odpoczynku dla dywizji. Do dywizji powrócił także, wcześniej podporządkowany 5 DP, 144 pułk piechoty.
Wkrótce 18 DP otrzymała rozkaz zluzowania 5 Dywizji Piechoty. 144 pp przeszedł nad rzekę Sob, w okolicy Hajsyna. 145 pp zluzował 19 pułk piechoty na odcinku od Kropiwnej do Hajsyna. W sumie pułk poprawił swoje położenie i zorganizował pozycję obronną na linii rzeki Sob, od Hajsyna do Daszkowa. 15 maja do dywizji przydzielono 9/5 pułku strzelców konnych. Stan bojowy 18 DP wynosił wtedy 120 oficerów oraz 5677 podoficerów i żołnierzy. Najsilniejszy był 144 pp, posiadający blisko 1900 żołnierzy, a najsłabszy 49 pp, o stanie zaledwie 575 żołnierzy.
25 maja oddziały 18 DP zluzowały oddziały 5 DP. Dywizja była wtedy rozmieszczona następująco: dowództwo 18 DP i dowództwo 18 Brygady Artylerii w Niemirowie, dowództwo XXXVI BP w Bracławiu, dowództwo 145 pp i III/145 pp w Niżnej Kropiwnej, I/145 pp w Hajsynie, II/145 pp w Sitkowcach, dowództwo 144 pp z częścią I/144 pp w Niemirowie, I/144 w Michalewce, II/144 pp w Muchowcach, III/144 pp w Blidkach, dowództwo XXXV BP w Żorniszczy, I/42 pp w Ługowej, III/42 pp w Kraśniankach, II/42 pp w Jałowcu, dowództwo 18 pap w Niemirowie; dowództwo II/18 pap w Semenkach, dowództwo III/18 pap w Żorniszczach, dowództwo batalionu saperów w Niemirowie.
W czasie, gdy 18 Dywizja Piechoty luzowała oddziały 5 Dywizji Piechoty, na jej przedpolu wycofująca się do tej pory bolszewicka 14 Armia zatrzymała się i rozpoczęła działania zmierzające do odzyskania stacji kolejowej Krzyżopol. Zmiana sposobu walki sygnalizowała przygotowania przeciwnika do kontrofensywy. 25 maja 1920 roku 1 Armia Konna Budionnego weszła w rejon Stawiszcze i znalazła się w strefie frontowej.
Walki obronne na Ukrainie
27 maja rozpoczęła się ofensywa sowiecka na Ukrainie. 18 DP odpierała ataki nieprzyjacielskie na Hajsyn, Kislah i Kunę. W godzinach popołudniowych nieprzyjaciel ruszył ponownie do natarcia, zajął wieś Kunę i przeszedł na prawy brzeg rzeki Sob. Kontratak 145 pp odrzucił Sowietów za rzekę.
Po raz kolejny nieprzyjaciel zaatakował na odcinku Hajsyna dopiero o świcie 31 maja. Kontratakujący Polacy opanowali stację kolejową Oratowo i zniszczyli tam urządzenia kolejowe, a po akcji wycofali się. Nieprzyjaciel wycofał się spod Hajsyna i Jarmoliniec.
Następne dni to jedynie walki artyleryjskie, potyczki patroli i wypady rozpoznawcze.
Na przedpolu XXXVI BP patrole bolszewickie podchodziły pod Michajłówkę, a artyleria przeciwnika zza Krutogorb ostrzeliwała pozycje 18 DP. Przed XXXV BP nieprzyjaciel ustawił pociągi pancerne, które ogniem swoich dział ostrzeliwały polskie pozycje.
Doświadczenia pierwszej fazy działań zaczepnych prowadzonych przez bolszewików skłoniły ich do zmiany sposobu prowadzenia działań. Od tej chwili Sowieci zaczęli masować siły na wybranych odcinkach frontu i próbować przełamań, a następnie pogłębiać wyłomy, wychodząc w strefę operacyjną i na tyły wojsk polskich.
Strona polska również wyciągnęła wnioski z walk. Wytyczne Naczelnego Dowództwa sprowadzały się do tego, by nie bronić kurczowo zajmowanych pozycji, lecz prowadzić działania mające na celu odzyskanie inicjatywy od Sowietów. Obie strony zaczęły więc prowadzić działania zaczepne.
Nad ranem 5 czerwca XXXVI BP zorganizowała wypad na Ziatkowce, a XXXV BP, po krótkiej walce, zajęła stację Oratowo. Sowieckie pociągi pancerne zdołały się wycofać, choć jeden z nich został ciężko uszkodzony.
6 czerwca w kierunku na Żywotów atakowała grupa uderzeniowa 6 Armii, w skład której wchodziły bataliony piechoty 18 DP. Oddziały 18 DP wyszły na linię Koszłany-Jabłonówka-stacja kolejowa Oratowo. Nieprzyjaciel wycofał się za Oratowo i Żywotów.
7 czerwca bolszewickie 187, 188 i 189 pułki strzelców atakowały odcinek 18 DP pod Hajsynem. Nieprzyjacielowi udało się chwilowo zdobyć Bubnówkę, jednak po kontrataku polskich oddziałów wyparto go z miejscowości. Na odcinku XXXV BP nieprzyjacielskie patrole dochodziły pod Antonówkę.
W tym czasie 49 pp przeszedł do odwodu 6 Armii i został wysłany do Niemirowa. Tu jego III batalion przeprowadził głęboki zwiad celem nawiązania łączności z 13 Dywizją Piechoty.
Do 9 czerwca XXXV BP opanowała rubież Jabłonówka-Łopatynka-wzgórze 184-Skała. Dowództwo XXXV BP znajdowało się w Ilińcach.
10 czerwca nieprzyjaciel zaatakował cały odcinek 18 DP od Bugu do Hajsyna. Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. 11 czerwca oddziały 18 DP odbiły miejscowości Bassałyczów i Bubnówka.
12 czerwca skończyły się na Ukrainie walki obronne 18 Dywizji Piechoty. Tego dnia dywizja otrzymała rozkaz ogólnego wycofania. Było ono wymuszone sukcesami 1 Armii Konnej na innych kierunkach. Rozpoczęły się trudne walki odwrotowe z oddziałami kozaków Budionnego.
Walki odwrotowe dywizji
Już od 5 czerwca 1 Armia Konna Budionnego atakowała z powodzeniem pozycje polskie w okolicach Samhorodka i Nowochwastowa.
8 czerwca Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło wycofanie na zachód wojsk Frontu Ukraińskiego. Dotyczyło to zarówno 3 Armii, której nakazano opuszczenie Kijowa i kierowanie się na Berdyczów i Żytomierz, jak i 6 Armii gen. Iwaszkiewicza, która miała cofnąć swoje lewe skrzydło na linię Pohrebyszcze-Koziatyn-Berdyczów.
11 czerwca 1920 roku wydano rozkaz operacyjny nr 435/III, regulujący przegrupowanie wojsk polskich na nowe pozycje. 18 DP miała obsadzić odcinek Winnica-Tywrów. W tym samym dniu do dyspozycji gen. Krajowskiego oddano 6 pułk ułanów.
O 24.00 13 czerwca rozpoczął się odwrót 18 DP. O 0.45 spalono mosty w Hajsynie.
W południe 13 czerwca oddziały 18 DP zajęły stanowiska na linii nakazanej. Po drodze stoczono kilka potyczek z kozackimi podjazdami.
Już 14 czerwca o 3.00 dywizja rozpoczęła marsz na nową nakazaną linię. U żołnierzy dało się zauważyć ogólne przemęczenie. Kolejne dni również przyniosły ciężkie walki odwrotowe.
Z powodu braku benzyny około 10 samochodów pozostało na zupełnie pustej drodze Lityń-Latyczów. Dwa kolejne samochody ciężarowe musiano spalić.
Wycofanie dywizji osłaniał 6 pułk ułanów.
17 czerwca Sowieci rozpoczęli natarcie na Winnicę. Po ciężkich walkach 145 pp rozpoczął dalszy odwrót na Lityń, gdzie zorganizowano pośrednią rubież obrony, na której to pułk walczył 19 czerwca. Prowadząc dalsze działania odwrotowe, 22 czerwca obsadzono linię Warynka-Chutory Wołkowińskie. Na tych stanowiskach 145 pp odpierał ataki Armii Czerwonej do 28 czerwca.
W tym czasie 144 pp maszerował na Bracław, Niemirów i Trościaniec i dalej wycofywał się na Mikulińce, Borków, Poczapińce, aby zająć linię Chutory Wołkowińskie – Wołkowińce.
42 pp walczył pod Skitkami, a następnie wycofał się do Nowokonstantynowa i obsadził pozycję nad rzeką Boh.
49 pp, po ośmiu dniach marszu, zajął zachodni brzeg rzeki Boh i przedmieście Latyczowa. Stąd samodzielnie i w składzie XXXV BP organizował serię wypadów na wojska sowieckie. W czasie jednego z nich, pod Spiczyńcami, doszczętnie został zniszczony I/49 pp por. Franciszka Galisiewicza.
W trakcie odwrotu 18 DP zanotowała stosunkowo duży odsetek dezercji. W sumie przez ten miesiąc służbę porzuciło aż 239 żołnierzy, z których tylko 39 powróciło do macierzystych oddziałów. Według gen. Krajowskiego, jedną z przyczyn tego stanu rzeczy był brak własnych batalionów zapasowych, gdyż: „przeważna część uzupełnień otrzymanych z baonów zapasowych obcych pułków składa się z najgorszego materiału. Są to przeważnie analfabeci, fizycznie słabo rozwinięci o bardzo niskim stopniu inteligencji”.
Po dokonaniu pierwszej fazy odwrotu z Ukrainy, oddziały 6 Armii zatrzymały się w dniach 19–21 czerwca na linii, z której rozpoczęły ofensywę w kwietniu tego roku.
20 czerwca dowództwo 18 DP znajdowało się w Latyczowie, XXXVI BP (144 i 145 pp.) na linii Wołkowińce, Stary Zakrzewski Majdan-Warynka, z mp. dowództwa brygady w Kalnej Derażni. XXXV BP (49 i 42 pp.) zajęła przyczółek mostowy Latyczów oraz „stare okopy z 24 kwietnia”, rozbudowane wzdłuż linii Popowce – Latyczów – Susłowce – przyczółek mostowy Nowokonstantynów – Śnieżnoje. Dowództwo brygady rozlokowało się w Czaplach. 6 puł patrolował przedpole dywizji. Występowało ogólne przemęczenie ludzi i koni. Morale żołnierzy znacznie się pogorszyło.
Walki na zajętej przez dywizję rubieży ze zmiennym szczęściem trwały do 28 czerwca. W tym dniu z dywizji odszedł do dyspozycji 13 Dywizji Piechoty 6 pułk ułanów.
Walki z 1 Konną Armią Budionnego na Wołyniu
29 czerwca 1920 roku rozpoczął się czterotygodniowy udział 18 DP w walkach z 1 Armią Konną Budionnego. W tym czasie dywizja zajmowała odcinek od Jampola, na wschód od Baru, poprzez Latyczów i Starą Sieniawę. Dywizja otrzymała rozkaz uderzenia na tyły i południowe skrzydło Armii Konnej oraz wzięcia udziału w walnej bitwie planowanej przez dowódcę Frontu Ukraińskiego. Miała także osłonić lewe skrzydło 6 Armii, przywracając łączność taktyczną między polską 6 a 2 Armią, broniąc jednocześnie kierunku Dubno-Lwów.
W tym celu postanowiono skierować dywizję przez Starokonstantynów w kierunku Równego, a jej wcześniejsze pozycje zluzowały pułki 12 Dywizji Piechoty.
Skład 18 DP na dzień 1 lipca przedstawiał się następująco: dowództwa XXXV i XXXVI brygad piechoty, 42 i 49, 144 i 145 pułki piechoty, dowództwo 18 Brygady Artylerii, 18 pułk artylerii polowej i I/18 pac, szwadron strzelców konnych ppor. Rudzińskiego, 1 i 2/XVIII saperów, kolumna saperów nr 18, kolumny taborów nr 242 i 249, kompania sanitarna nr 18, szpital polowy nr 601, zakłady gospodarcze oddziałów. Dywizji przydzielono 44 pułk piechoty ppłk. Antoniego Szyllinga, I/4 pułku strzelców podhalańskich, połowę baterii ukraińskiej, 6 pułk ułanów płk. Stefana Cieńskiego.
Ze 145 pp i I/4 pspodh. została sformowana „Grupa płk. Emanuela Hohenauera”.
2 lipca Grupa uderzyła na Hryców i Gubczę, wypierając stamtąd nieprzyjaciela. Tego dnia dowództwo 18 DP przeniosło się do Starokonstantynowa, a gen. Krajowski wysłał III/144 pp ze szwadronem 6 puł w kierunku wsi Butowce na rozpoznanie. W pobliżu wsi Lisińce ułani napotkali kilkuset kozaków z Besarabskiej Brygady Jazdy Grigorija Kotowskiego. Ułani sprowokowali kozaków do pościgu, naprowadzając ich na ukrytą w zbożu piechotę III/144 pp, której skuteczny ogień karabinów maszynowych załamał kozacką szarżę. Polacy zdobyli również dwa działa. Kolejne kontrataki kozackie zostały odparte, a dowódca dywizji wzmocnił obronę oddziału wydzielonego siłami I i III/144 pp oraz II/18 pap. XXXVI BP gen. Mieczysława Lindego otrzymała rozkaz zajęcia wsi Gubczy, a 6 puł przeszedł na Czerniatyn w celu zabezpieczenia lewego skrzydła.
Oddziały dywizji poprawiały też położenie taktyczne. Generał Krajowski przygotowywał się do pościgu za Budionnym.
Pościg za 1 Armią Konną
3 lipca rozpoczął się ogólny ruch 18 DP w kierunku zachodnim. Prawa kolumna (145 pp, 49 pp, I/4 pspodh. i III/18 pap.) pod dowództwem gen. Lindego wyruszyła o świcie z Hrycowa, grupa środkowa – trzy bataliony – przekroczyła o 9.00 Lisińce, a lewa kolumna (144 pp, 6 puł i II/18 pap) maszerowała w kierunku Juchnowiec. Dowództwo 18 DP wyjechało wieczorem do Sulżyna.
Zdając sobie sprawę ze specyfiki wojny manewrowej, gen. Krajowski zdecydował się maszerować wyłącznie w nocy. Do wieczora 5 lipca kolumny poruszały się marszem ubezpieczonym po wyznaczonych marszrutach, eliminując liczne podjazdy nieprzyjacielskiej kawalerii. W tym dniu oddziały 18 DP przekroczyły rzekę Horyń. Kolumna lewa (południowa) dotarła do Michnowa, kolumna prawa (północna) do Zasławia, gdzie spotkała X Brygadę Piechoty gen. Pawła Szymańskiego. Tuż za siłami głównymi 18 DP posuwał się 42 pułk piechoty.
Rankiem 6 lipca gen. Krajowski otrzymał nowe rozkazy z dowództwa 6 Armii. Dywizja miała działać w kierunku Zasław-Ostróg, ubezpieczać lewe skrzydło armii i skoncentrować się w rejonie Krzemieniec-Sapanów-Dubno z zadaniem obrony kierunku Radziwiłłów-Brody. Jedną brygadę piechoty miała ześrodkować w rejonie Kozina jako odwód armii.
Gen. Krajowski dostrzegł też sposobność pobicia odosobnionej brygady Budionnego. Zdecydował zatem uderzyć na Ostróg.
Marsz do Ostroga odbył się czterema różnymi drogami. Pierwszy dotarł do Ostroga 49 pułk piechoty. Po słabym oporze ze strony nieprzyjacielskich czat, miasto zostało zajęte przez Polaków. Jak się okazało, kawaleria sowiecka wycofała się w kierunku Dubna. Po wkroczeniu pozostałych pułków, przygotowano się do obrony okrężnej.
Już w południe Sowieci zaatakowali pozycje 44 pp i 49 pp. Dzięki dobremu współdziałaniu piechoty i artylerii atak został odparty. Około 16.30 kozacy zaatakowali po raz drugi 49 pp i pozycje 144 pp. Tym razem również atak został odparty.
Wieczorem 7 lipca gen. Krajowski postanowił opuścić Ostróg i maszerować dwoma kolumnami na Dubno. Około 21.00 ruszyła lewa kolumna przez Międzyrzecz na Kuniów – Ilaszówkę, a prawa w kierunku na Luczyn – Nowomalin – Buszcze. Około 3.00 opuścił Ostróg, maszerujący w ariergardzie, 44 pułk piechoty. W południe 8 lipca w rejonie Buderaża stanęło 14 batalionów piechoty, 10 baterii artylerii, 5 szwadronów kawalerii, 2 kompanie saperów i 2 czołówki sanitarne.
Po odparciu kolejnych ataków bolszewickich, w nocy z 8 na 9 lipca, dywizja maszerowała dalej na Dubno. Jedna kolumna maszerowała przez Sujmy, wzdłuż północnego brzegu rzeki Zbytynki na Bondary i Nagórzany, druga przez Moszczanicę-Stupno do rejonu. W Moszczanicy lewa kolumna zmyliła kierunek i weszła na marszrutę kolumny prawej, a na mostku w okolicach wsi Stupno nastąpiło stłoczenie taborów, artylerii i piechoty.
W Stupnie szpica 42 pp została zaatakowana przez oddziały kawalerii sowieckiej. Szarżę nieprzyjacielską odparto ogniem. Około 9.00 atakowane były straże przednie obu kolumn pod Bondarami i Obgowem oraz straże tylne na wzgórzach w okolicy Wielka Moszczanica – Sujmy.
W południe 9 lipca cała grupa gen. Krajowskiego stanęła w rejonie Obgów – Nagórzany – Bondar – Stupno.
Z rejonu Obgowa gen. Krajowski zamierzał uderzyć na Dubno.
Około 16.00 zwiadowcy 49 pp zauważyli długą kolumnę kawalerii i artylerii nieprzyjacielskiej posuwającą się drogą z Mizocza do Mirohoszczy. Z meldunków rozpoznawczych gen. Krajowski wywnioskował, że armia konna nie przekroczyła rzeki Ikwy, a Budionny przerwał swoje działania na Łuck i Beresteczko i zwrócił się przeciw 18 DP. Zatem cel manewru na Ostróg i Buderaż został osiągnięty. Dowódca 18 DP postanowił zrezygnować z ataku na Dubno i wspomóc X BP w rejonie Krzemieńca.
Rano 10 lipca dywizja przybyła do Antonowców, by po krótkim odpoczynku ruszyć na Białokrynicę. Około północy z 10 na 11 lipca nawiązano kontakt z pułkami X BP, a do 4.00 11 lipca wszystkie oddziały ugrupowały się w rejonie Szepetyn, Lisznia, Białokrynica, Krzemieniec.
Około południa 11 lipca nawiązano łączność przewodową z dowództwem 6 Armii. Dywizja otrzymała nowe zadanie. Miała, wspólnie z X Brygadą Piechoty, rozbić bolszewicką dywizję jazdy stojącą w rejonie Mirohoszczy.
Wieczorem nastąpiła korekta rozkazu. Dywizji podporządkowano X BP gen. Pawła Szymańskiego oraz Grupę płk. Józefa Jasińskiego. Tymi siłami gen. Krajowski miał uderzyć na sowiecką kolumnę maszerującą na Krzemieniec.
Polacy wykonali manewr oskrzydlający na Nowosiółki, zaskakując nieprzyjaciela całkowicie. Rozbite zostały pododdziały 403, 404 i 405 sowieckich pułków strzelców. Po walce 44 pułk piechoty ppłk. Antoniego Szyllinga miał powrócić w skład 13 Dywizji Piechoty.
Rano 12 lipca gen. Krajowski postanowił zaatakować Dubno. Jednostki przegrupowały się na zachodni brzeg Ikwy do rejonu Ptycza-Werba. Wieczorem patrole 6 pułku ułanów dotarły do Nikityczy, Piratyna, Milczy, Pełczy i stwierdziły, że miejscowości te są obsadzone przez Sowietów.
W tym dniu dywizja stanęła przed siłami głównymi 1 Armii Konnej Budionnego i od tego momentu miała możliwość powstrzymania jej działań na Lwów.
Działania powstrzymujące
Wieczorem 12 lipca w Werbie wydano rozkaz do ataku na Dubno. Około 2.00 13 lipca oddziały dywizji rozpoczęły marsz w kierunku Dubna.
Marsz z Ptyczy do Podłuża odbył się bez kontaktu z nieprzyjacielem i dopiero na przedpolu Fortu Zahorce szpica 49 pp stoczyła potyczkę z kilkudziesięcioma kozakami i odblokowała fort. Pozostałe oddziały dotarły do przedmieść Dubna do Parku Palestyna.
O 11.00 ruszył koncentryczny atak 18 DP na Dubno. Kawaleria sowiecka mocno ucierpiała na skutek ognia artylerii 18 pap i wycofała się z miasta w kierunku na Chorupań i Hołowczyce. Miasto obsadził 144 pułk piechoty.
Po przegrupowaniu sił, gen. Krajowski nakazał 145 pp uderzyć na Chorupań i Hołowczyce. Po ciężkich walkach Chorupań został zdobyty.
Kolejny rozkaz dowództwa 6 Armii nakazywał 18 DP „pościg za nieprzyjacielem z Dubna w kierunku Młynowa dla nawiązania łączności z 2 Armią”.
Rano 14 lipca gen. Krajowski wydał rozkaz koncentracji 18 DP w rejonie Ptycza, Werba, Kozin. Swoje pozycje dywizja przekazała innym oddziałom i około 22.00 osiągnęła nakazany rejon. Sytuacja była jednak dynamiczna. W tym czasie zaistniała groźba przełamania