17 Pułk Artylerii Lekkiej

17 Pułk Artylerii Lekkiej (17 pal) – jednostka artylerii lekkiej w składzie Armii Wielkopolskiej oraz Wojska Polskiego II RP.

Jego 6 bateria została odznaczona orderem Virtuti Militari za działania podczas wojny obronnej w 1939 roku.

Formowanie i walki

W dniu 20 lutego 1919 roku w fortecy Prittwitz-Gaffrona, stanowiącej część Twierdzy Poznań, podporucznik Sawicki oraz sierżant Czub rozpoczęli organizację 2 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej. Składał się on z ochotników-artylerzystów, którzy służyli w poprzedniej armii niemieckiej oraz rekrutów powołanych przez Naczelną Radę Ludową. 11 marca dowództwo pułku objął podporucznik Gałuszyński. Kolejne baterie formowały się także w fortach Rocha i Radziwiłła oraz w koszarach artylerii na Sołaczu. 17 marca pułk wyruszył do obozu ćwiczebnego w Biedrusku, składając się z 13 oficerów, 950 żołnierzy i 90 koni. 10 kwietnia jednostka została zaprzysiężona na wierność Naczelnej Radzie Ludowej. Cztery dni później rozpoczęto formowanie IV dywizjonu, a 8 maja zakończono jego tworzenie.

Na koniec maja z oddziału wyłączono II dywizjon, który stał się zalążkiem 3 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej. W związku z tym IV dywizjon został przemianowany na II. W sierpniu sztab pułku oraz II dywizjon powróciły do Poznania, a oddział został przezbrojony w 75 mm działa włoskie wz. 1906.

Od 18 stycznia 1920 roku pułk brał udział w triumfalnym wejściu Wojska Polskiego na teren byłego Wielkiego Księstwa Poznańskiego, który był zajęty przez Niemców, a przyznany Polsce na mocy traktatu wersalskiego bez plebiscytu. I dywizjon udał się do Kępna, II do Leszna, a III do Zbąszynia i Międzychodu.

23 stycznia 1920 roku 2 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej został przemianowany na 17 pułk artylerii polowej.

We wrześniu 1920 roku pułk dysponował 76,2 mm armatami rosyjskimi.

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

23 grudnia 1920 roku pułk wrócił transportem kolejowym z frontu do Wielkopolski. Początkowo stacjonował w Biedrusku, a następnie w Poznaniu i Mogilnie. W listopadzie 1921 roku pułk przybył do swojego stałego garnizonu w Gnieźnie.

W październiku 1921 roku wyłączono z pułku III dywizjon, który został podporządkowany dowódcy nowo powstałego 25 pułku artylerii polowej. W czerwcu 1924 roku sformowano nowy III dywizjon.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Józef Piłsudski ustalił 8 maja jako datę święta pułkowego, które obchodzono w rocznicę zakończenia formowania pułku w 1919 roku.

31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Józef Piłsudski przekształcił 17 pułk artylerii polowej w 17 pułk artylerii lekkiej.

W maju 1939 roku wprowadzono nową organizację pokojową pułku, składającą się z trzech dywizjonów po dwie baterie. I dywizjon był uzbrojony w 75 mm armaty wz. 1897, natomiast II i III dywizjon w 100 mm haubice wz. 1914/1919 P.

Mobilizacja

24 sierpnia 1939 roku, w godzinach porannych, 17 pułk artylerii lekkiej w garnizonie Gniezno rozpoczął mobilizację alarmową w grupie żółtej, w czasie od A+28 do A+54. W jej trakcie przekształcono 17 pal do etatów wojennych. Dodatkowo zmobilizowano w pułku następujące pododdziały, w tej samej grupie i czasie od A+54 do A+60 dla macierzystej dywizji:

• pluton parkowy uzbrojenia nr 702,
• kolumnę taborową nr 712,
• warsztat taborowy nr 702.

oraz w tej samej grupie i czasie od A+60 do A+72,

• 67 dywizjon artylerii lekkiej.

W oparciu o pokojowy stan 17 dywizjonu artylerii ciężkiej, zmobilizowano w Gnieźnie w ramach mobilizacji alarmowej w grupie żółtej w czasie od A+46 do A+58, 17 dywizjon artylerii ciężkiej do etatów wojennych.

W II rzucie mobilizacji powszechnej w Kielcach planowano zmobilizować przez 17 pal Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 7.

Stawiennictwo rezerwistów było wzorowe, a mobilizacja została zakończona w terminie. Wystąpiły niewielkie braki w kbk, całkowity brak pistoletów dla oficerów rezerwy. Po zakończeniu mobilizacji odbyła się przysięga żołnierzy oraz przegląd pododdziałów pułku. W dniach 25-27 sierpnia dywizjony II i III udały się w rejon koncentracji macierzystej 17 Dywizji Piechoty. II dywizjon został przydzielony do 68 pułku piechoty i zajął stanowiska ogniowe w rejonie Gutowo, Sokołowo. III dywizjon przydzielono do 69 pułku piechoty i zajął stanowiska ogniowe w rejonie wsi Wały. 26 sierpnia I dywizjon otrzymał rozkaz do odmaszerowania w rejon Słupcy, do dyspozycji dowódcy 25 Dywizji Piechoty, gdzie dotarł rano 28 sierpnia. Stacjonował bateriami w miejscowościach Kowalewo Opactwo, Gołkowo i Kowalewo. 31 sierpnia I/17 pal został podporządkowany dowódcy 70 pułku piechoty i wraz z nim podjął nocny marsz 31 sierpnia/1 września do rejonu Chocza, przechodząc przez Zagórów, Drzewce, Bukowe. Zmobilizowany 67 dywizjon artylerii lekkiej pozostał w rejonie Gniezna, jedynie 3 bateria została przydzielona do dyspozycji dowódcy 14 Dywizji Piechoty i odmaszerowała 26 sierpnia do miasta Skoki. 17 pal w składzie 17 DP wszedł w skład Armii „Poznań” pod dowództwem gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby.

17 pal w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

Działania w Wielkopolsce i marsz nad Bzurę

O świcie 1 września 17 pal był rozmieszczony następująco: III dywizjon na północny zachód od Gniezna wraz z 69 pp z bateriami w Zdziechowie, Strychowie, Piekarach i dowództwem we wsi Obora; II dywizjon wraz z 68 pp w rejonie Wrześni z dowództwem i jedną baterią w Gutowie Małym, a dwiema bateriami w dworze Gutowo Wielkie; I dywizjon w marszu w rejonie Choczy. 2 września dowództwo 17 pal objął ppłk Stefan Piwakowski; dotychczasowy dowódca ppłk dypl. Stefan Springer odszedł na inny przydział wojenny. I/17 pal dozorował przeprawy przez rzekę Prosna w Choczu. II/17 pal nocą 2/3 września przegrupował się do lasu miejskiego na południe od Gniezna. W związku z planowanym wsparciem prawego skrzydła Armii „Łódź” przez część sił Armii „Poznań” podjęto decyzję o przegrupowaniu 17 DP. W nocy 2/3 września II/17 pal przeszedł z rejonu Gutowa Małego do Graboszewa na południowy zachód od Słupcy, a III/17 pal do Sędziwojewa na północny wschód od Wrześni, przechodząc przez Żydowo, Czeluścin, Grzybowo. 3 września, działając w składzie 25 DP, 70 pp z I/17 pal został dyslokowany do wsi Morawin, celem osłony wschodniego skrzydła 25 DP. W związku z nową koncepcją działań Armii do obrony przedmościa Koło, utworzono Grupę Operacyjną „Koło” pod dowództwem gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego. W skład jej weszły 17 DP, 25 DP oraz inne oddziały. 70 pp wraz z I/17 pal miał zabezpieczać od strony zachodniej odwrót 25 DP, utrzymując las Krupówki i Koźlątków, a następnie wykonać odwrót jako straż tylna 25 DP przez Ceków, Ostrów do Dziadowic. Tego dnia w ramach 17 DP dowództwo 17 pal z III dywizjonem haubic przegrupowało się przez Słupcę i Golinę do rejonu Czarkowa, Chorzenia, Niełusza. II dywizjon haubic przemieścił się przez Chwalibogowo, Działy, Ciążeń, Ląd, Zagórów do rejonu Rzgów, Modła, lasy Józefowo. 4 września 70 pp wraz z I dywizjonem armat, jako ariergarda 25 DP, prowadził działania osłonowe; o świcie zamykał przeprawy na rzece Swędrni na odcinku Młyńsko-Morawin od strony Koźminka. Następnie zajął stanowiska ogniowe w rejonie Cekowa, zamykając kierunek z Morawin. Dowódca 17 pal przydzielił dywizjony do pułków piechoty; maszerowały one na przedmoście Koło. III/17 pal w nocy 4/5 września przekroczył Wartę po moście w Koninie, pozostawiając baterię 9/17 pal wraz z Oddziałem Wydzielonym ze składu 69 pp w rejonie Genowefy Wyszyńskiej jako osłonę przemarszu 17 DP. Wieczorem 4 września I/17 pal wraz z 70 pp przeniosły się do lasów Piętno.

O świcie 5 września 17 DP zajęła północną część przedmościa Koło. 17 pal rozmieszczał swoje pododdziały na stanowiskach ogniowych w rejonach: III/17 pal (bez 9/17 pal) od rzeki Warty do wsi Genowefa Piorunowska, wraz z 69 pp, 9/17 pal z batalionem I/69 pp w Genowefie Wyszyńskiej, II/17 pal (bez 4/17 pal) od Kamionki do Milinowa, wraz z batalionem I/68 pp, bateria 4/17 pal od Kun do Kamionki wraz z batalionem III/68 pp. O godz. 5:00 5 września I/17 pal wraz z 70 pp przemieściły się z lasów Piętno przez Grzymiszew do wsi Tarnowa. Od 6 września do składu dywizji powrócił I/17 pal wraz z 70 pp. W nocy 5/6 września 17 DP podjęła marsz w kierunku Koła; w kolumnie wraz z 69 pp maszerował III/17 pal, a za nimi 68 pp z II/17 pal. III dywizjon z 69 pp przekroczył o północy most na Warcie w Kole i zajął rejon w lasach między Grzegorzewem a Przybyłowem. Natomiast II/17 pal z 68 pp został zawrócony na przedmoście Koło. O godz. 3:00 6 września 70 pp wraz z I/17 pal został skierowany do lasów Smolina, Tarnowa, aby zamknąć drogę Turek-Koło.

W związku z częstymi zmianami rozkazów wysyłanych przez Kwaterę Główną Naczelnego Wodza do dowództwa Armii „Poznań” w szeregi dywizji zapanował chaos co do kierunków marszu. 6 września 17 DP otrzymała rozkaz marszu w kierunku Dąbia; jako pierwszy maszerował III/17 pal z 69 pp, osiągając Chełmno nad Nerem, skąd zawrócono kolumnę w kierunku Kłodawy przez Drzewice, Głębokie. W nocy 6/7 września, pomiędzy godz. 1:00 a 2:00, II dywizjon z 68 pp przekroczył Wartę po moście w Kole i poprzez Drzewice dotarł do Rośla ok. godz. 10:00. O godz. 4:30 I dywizjon z 70 pp przekroczył most na Warcie w Kole i o godz. 8:00 zajął rejon las Krzykosy, Borysławice. Gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba podjął decyzję o wykonaniu zwrotu zaczepnego na skrzydło niemieckiej 8 Armii; w związku z tym rozpoczęto przegrupowania i koncentrację oddziałów armii. 7 września około godz. 16:00 III dywizjon wraz z 69 pp wykonał marsz przez Besiekiery do rejonu Odechów, dwór Żabokrzeki, Drzykozy na północny wschód od Grabowa Łęczyckiego, gdzie od wieczora przystąpił do organizacji obrony. Pozostała część dywizji o godz. 19:00 wyruszyła w marsz w rejon Krośniewic. I dywizjon przemieszczał się przez folwark Błędów, Przybyszew, Radzyń, Sobótkę, dwór Walew. II dywizjon poprzez Smardzew, Jastrzębie, Pociecha, Drzykozy. Rano 8 września 17 pal zajął stanowiska I dywizjonem w rejonie folwarku i dworu Miłonice, Cudniki, Zalesie, II dywizjonem w dworze Opienino, kolonii Sobótka, a III dywizjonem w Sławęcinie. 17 DP miała nacierać w ogólnym kierunku na Piątek, Stryków i Łęczycę poprzez rzekę Bzurę, w składzie GO gen. bryg. Edmunda Knolla-Kownackiego.

Udział w bitwie nad Bzurą

8 września oraz w nocy 8/9 września 17 pal, wspierany przez pułki piechoty, rozpoczął zajmowanie stanowisk wyjściowych do natarcia. III dywizjon, jako wsparcie 69 pp, został przydzielony do 25 DP. O godz. 12:00 8 września wyruszył do rejonu Łęczycy i przed wieczorem zajął stanowiska ogniowe w rejonie wsi Koryta. 17 pal (bez III dywizjonu), wraz z siłami głównymi 17 DP, podjął nocny marsz 8/9 września, docierając rano do Gozdkowa i Wargawki Młodej II dywizjonem oraz do Byszewa, Budki i Kostusina I dywizjonem. 17 pal stanowił artylerię bezpośredniego wsparcia. Dywizjony i baterie zajęły stanowiska ogniowe. Mający nacierać w I kolumnie 70 pp został wsparty I dywizjonem na stanowiskach ogniowych we wsiach Przyłogi, Nędzerzew, Krokorczyce, z punktem obserwacyjnym we dworze Nędzerzew. Do wsparcia natarcia 8 batalionu strzelców przydzielono 5 baterię z II dywizjonu, ze stanowiskami ogniowymi w kolonii Kuchary. Mający wspierać zgrupowany w II kolumnie 68 pp (bez II batalionu) II/17 pal zgrupował się w kolonii Kuchary. 9 września o godz. 10:00 III/17 pal wsparł pierwsze nieudane natarcie na Łęczycę batalionu II/69 pp. O godz. 18:00 III dywizjon ponownie wsparł 69 pp podczas natarcia na Łęczycę, który po ciężkim boju około godz. 23:00 wdarł się do centrum miasta. O godz. 17:00 do natarcia przystąpiły siły główne 17 DP. 8 batalion strzelców wraz z baterią 5/17 pal po przeprawieniu się przez Bzurę zdobyły Michałowice i wschodnią część Marynek. Batalion III/68 pp przy wsparciu baterii 6/17 pal do godz. 23:00 zdobył Podgórzyce i Górę Św. Małgorzaty. Nocą 9/10 września I/17 pal przeprawił się przez Bzurę i maszerując za 70 pp poprzez kolonię Węglewice dotarł do rejonu wsi Zagaj Stary.

Rano 10 września pod dowództwo 17 pal powrócił III dywizjon, zajmując stanowiska ogniowe we wsi Rybitwy. O godz. 6:00 I dywizjon wsparł ze stanowisk ogniowych w pobliżu Rogulic i Zagaja Starego natarcie batalionu III/70 pp na Gaj Stary, który zdobył wieś o godz. 10:00. Rano bateria 4/17 pal wspierała 8 bs w odparciu niemieckiego przeciwnatarcia w rejonie zachodniej części Podgórzyc. 10 września od rana II/17 pal, wraz z 17 dywizjonem artylerii ciężkiej, tworzył zgrupowanie artylerii ogólnego działania pod dowództwem ppłk. Stanisława Piwakowskiego, z 5 i 6 bateriami haubic na stanowiskach ogniowych w Podgórzycach i 4 baterią w południowej części Orszewic. O godz. 10:05 I dywizjon całością wykonał ześrodkowanie ogniowe na pozycje niemieckie na północnym skraju lasu, na południe od Karsznic. Przed południem III/17 pal przeszedł do Orszewic. Po południu niemiecka ciężka artyleria ostrzelała Orszewice i Górę Św. Małgorzaty, powodując straty w III dywizjonie. Pomimo strat, o godz. 16:00 zajęli w tym rejonie stanowiska ogniowe. Po godz. 12:00 17 DP podjęła pościg za oddziałami niemieckimi. II dywizjon haubic podjął marsz w kolumnie z I i III batalionami 68 pp w kierunku Skotnik. W trakcie marszu pościgowego, na wieść o zbliżającej się kolumnie samochodów, 6 bateria haubic ostrzelała kolumnę pojazdów, niszcząc 4 samochody. O godz. 14:00 1 bateria armat wspierała czołowy batalion I/70 pp w natarciu ze stanowisk ogniowych w Karsznicach na Śladków Podleśny; po jego zdobyciu zajęła w nim stanowiska ogniowe. Z nowych stanowisk skutecznie ostrzelała wzg. 123 i kolonię Śladków Górny, umożliwiając I batalionowi 70 pp dalsze natarcie, aż pod Grabiszew. 6 bateria haubic wspierała III batalion 68 pp w pościgu na Małachowice; rozbiła stanowiska niemieckiej broni maszynowej, dwie kolumny niemieckiej piechoty i odparła wspólnie z piechotą kontratak niemieckich czołgów, co pozwoliło na zdobycie Małachowic. Dalsze natarcie na Modlną Probostwo III/68 pp wspierały baterie 4 i 6, 17 pal. O godz. 22:00 przez Śladów Podleśny do Karsznic dotarł I/17 pal; również w nocy dotarł w rejon Karsznic III/17 pal. II/17 pal skoncentrował się w rejonie dworu Skotniki z zadaniem wsparcia obrony Małachowic.

O świcie 11 września 8 bs wspierany przez 4/17 pal zdobył wieś Dybówka. 6/17 pal zajęła rano stanowiska ogniowe na skraju lasu na północ od Skotnik, o godz. 5:30 I/17 pal zajął stanowiska ogniowe na południowo-wschodnim skraju lasu na północ od Skotnik. 11 września 17 DP miała kontynuować natarcie na Celestynów, Modlną i dwór Sokolniki. O godz. 13:00 4 i 6 baterie haubic ostrzelały wzg. 132,3, Dybówkę i drogę Modlna-Małachowice. Tym samym wspomogły natarcie batalionów I i II 69 pp oraz 8 strzelców, mających odzyskać północne Małachowice i Dybówkę utracone podczas niemieckiego kontrataku przed południem tego dnia. Po zajęciu przedmiotów natarcia około godz. 14:30 III/17 pal i 17 dac wykonały nawały ogniowe na dwór Sokolniki i Ozorków. Dzięki skutecznemu wsparciu 4 i 6 baterii 17 pal batalion I/69 pp ponownie opanował Dybówkę oraz zdobył dwór Sokolniki; w rezultacie batalion II/69 pp zdobył południowe Małachowice i dotarł pod Modlną Probostwo. W trakcie walk poległ ppor. Leszek Wójcik z 9 baterii haubic. O godz. 16:00 I/17 pal (bez 1 baterii) wykonał ześrodkowanie ognia na Śladków Górny, po którym batalion II/70 pp zdobył Grabiszew, a następnie o godz. 22:00 las na wschód od Celestynowa. Batalion III/70 pp wraz z 1/17 pal do godz. 22:00 bez walki zajął Wolę Rogozińską.

12 września 17 DP wraz z całą armią kontynuowała natarcie. O godz. 5:00 I/17 pal zajął stanowiska ogniowe 2 baterią armat we wsi Barchowice Stare, a 3 baterią armat we wsi Barchowice Nowe. O godz. 5:00 6 bateria haubic rozpoczęła ostrzał dworu w Modlnej, wspierając natarcie II/69 pp; równocześnie III/17 pal i 17 dac ostrzeliwały rejon Modlnej, las na południe od tej miejscowości oraz wzg. 158 i 159, separując rejon walk o dwór Modlna przed dopływem niemieckich posiłków. II/17 pal o godz. 6:00 podjął marsz w pobliże rejonu walk, o godz. 10:00 baterie zajęły stanowiska ogniowe: 5 w centrum wsi Modlna Probostwo, a 4 na jej zachodnim skraju. Jednocześnie do II dywizjonu haubic dołączyła 6/17 pal i zajęła stanowiska ogniowe we wschodniej części wsi Modlna Probostwo. Z tych stanowisk cały II dywizjon wspierał ostrzałem natarcie batalionów II/69 pp i III/69 pp na Sokolniki i Celestynów. 1 bateria armat o godz. 8:00 zajęła stanowiska ogniowe w Wypychowie, skąd wspierała obronę Woli Rogozińskiej przez batalion III/70 pp, a następnie natarcie tego batalionu na las Gieczno. Około godz. 16:00 dywizja rozpoczęła przygotowania do natarcia na Stryków. Dokonano stosownych przegrupowań i uzupełnienia amunicji. 5/17 pal została przydzielona do batalionu I/68 pp, a dywizjon III/17 pal został zadysponowany do Wypychowa dla wsparcia 70 pp. W tym czasie gen. Tadeusz Kutrzeba wprowadził istotne zmiany do planu bitwy nad Bzurą; tym samym gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki otrzymał rozkaz o wstrzymaniu natarcia na Stryków i przegrupowania podległych dywizji na północny brzeg Bzury.

W godzinach 22:00-23:00 12 września 17 DP rozpoczęła odwrót zgodnie z rozkazem jej dowódcy płk dypl. Mieczysława Mozdyniewicza; 17 pal rozpoczął wraz z innymi oddziałami odwrót w dwóch kolumnach. W kolumnie zachodniej dywizji maszerowało dowództwo 17 pal i II dywizjon z Modlnej do dworu Ktery. W kolumnie wschodniej dywizji maszerował I dywizjon i III dywizjon z Wypychowa do dworu Siemienice. 13 września po nocnym marszu o godz. 10:00 II dywizjon zajął stanowiska ogniowe 4 baterią we dworze Ktery, 5 baterią we wsi Nowe Ktery, a 6 baterią we wsi Ktery. Zadaniem II/17 pal było wsparcie obrony 68 pp na północnym brzegu Bzury, na odcinku Ktery-dwór Siemienice. Około godz. 16:00 baterie 1 i 6 zajęły stanowiska ogniowe we wsi Wyręby. Wieczorem poszerzono pas obrony 17 DP do Orłowa. Do świtu 14 września 17 pal zajął następujące stanowiska ogniowe: III dywizjon w rejonie Pawłowic, z zadaniem wsparcia przeprawy pod Młogoszynem, I dywizjon w rejonie Waliszewa, z zadaniem wsparcia obrony przeprawy pod Orłowem, II dywizjon (bez 6/17 pal) na stanowiskach jak poprzednio, z zadaniem obrony przeprawy w rejonie Kter; 6 bateria osłaniała dywizję przy ujściu rzeki Ochnia do Bzury w rejonie Krzyżanów, Jagniątki. Wieczorem w obronie Bzury pozostało zgrupowanie „Szewce”, do którego przydzielono część 17 pal w postaci I dywizjonu i 7 baterii. Pozostała część 17 DP podjęła nocny marsz 14/15 września w rejon Kiernozi i Karsznic. Realizując rozkaz, o godz. 20:00 6/17 pal wraz z 68 pp podjęła marsz poprzez Szewce Nadolne, Plecką Dąbrowę, Wiskienice, Zalesie, Złaków Borowy do Kiernozi. W tym samym kierunku z Kter podjęła marsz reszta II/17 pal. III/17 pal (bez 7 baterii) od Rząśny poprzez Łąźniki, Złaków Kościelny maszerował wraz z 69 pp do Karsznic Małych. Po krótkim odpoczynku o godz. 17:30 z Kiernozi dalszy marsz prowadził II dywizjon haubic poprzez Wejsce, Konstantynów do okolic Rybna. Z Karsznic Małych do rejonu Cypriany-Ćmiszew pomaszerował III dywizjon haubic (bez 7 baterii). Po południu rozwiązano zgrupowanie „Szewce”; w ślad za głównymi siłami dywizji do Rybna wyruszył I dywizjon armat (bez 2 baterii). 2 i 7 baterie pozostały na linii Bzury i Ochni, w składzie Oddziału Wydzielonego płk. Alfreda Konkiewicza. Rano 16 września 17 pal zajął następujące stanowiska ogniowe: dowództwo pułku w Cyprianach, dowództwo II dywizjonu w Aleksandrowie, 4 bateria w Rybnie, baterie 5 i 6 w Cypriankach, a III dywizjon pomiędzy Cypriankami a Cyprianami. W nocy 15/16 września baterie 2 i 7 17 pal pozostające nad Bzurą cofnęły się za rzekę Ochnię; wspierały 5 batalion km i br. tow. oraz batalion III/70 pp w składzie OW płk. Konkiewicza, który został podporządkowany dowódcy Grupy Operacyjnej gen. bryg. Stanisławowi Grzmotowi-Skotnickiemu. W dniu 16 września 7 bateria haubic wystrzeliła 480 pocisków do atakujących oddziałów niemieckich nad Bzurą i Ochnią. Wieczorem podjęła marsz celem dołączenia do III/17 pal.

W godzinach popołudniowych 16 września oddziały 17 DP wraz z 17 pal zajęły stanowiska wyjściowe do natarcia w kierunku Sochaczewa: II/17 pal w rejonie lasu Zofiówka, III/17 pal w południowej części Cyprianki, przy szosie dwór Ruszki-Rybno. W tym czasie do 17 pal dotarło dowództwo I dywizjonu. Wobec wyjścia na 14 i 25 DP natarcia niemieckich oddziałów pancernych, natarcie 17 DP na Sochaczew zmieniono; rozkazano częściom sił nawiązać kontakt i wesprzeć 14 DP. Realizując to ostatnie zadanie, wsparto III dywizjonem (bez 7 baterii) szturm 69 pp (bez batalionu) na Bronisławy. Około godz. 15:00 maszerujące do Rybna 1 i 3 baterie I dywizjonu w pobliżu wsi Różyce zostały ostrzelane przez niemieckie czołgi. Kpt. Ludomir Kiesewetter zdołał odprzodkować tylko dwa działony I plutonu swojej 1 baterii; unieruchomiono dwa niemieckie czołgi, a pozostałe zmusiły do odwrotu. W wyniku starcia 3 bateria i część 1 baterii rozpierzchły się, porzucając armaty i sprzęt. Po zebraniu się ponownym, 3 bateria z 3 armatami i dwoma jaszczami, pod dowództwem ppor. Mirosława Korytkowskiego, podjęła dalszy marsz. 17 września rano, bez kontaktu z dywizjonem, 3 bateria dotarła do Sannik, gdzie została zbombardowana i utraciła pozostałe armaty i jaszcze. Resztki jej przedzierały się przez Bzurę do Puszczy Kampinoskiej. Pozostałości 1 baterii, we wsi Osiek III, dołączyły do oddziałów 26 Dywizji Piechoty. Po południu zgrupowanie niemieckich czołgów przedarło się przez ugrupowanie 25 DP i zajęło dwór Ruszki. Dalszy ruch czołgów niemieckich został zatrzymany przez 6 baterię kpt. Ludwika Głowackiego, która w dwugodzinnej walce unieszkodliwiła 22 czołgi niemieckie. Około godz. 15:00, przy wsparciu 4 i 6 baterii, natarcie na dwór Ruszki wykonały batalion II/68 pp oraz 7 kompania strzelecka. Reszta batalionu III/68 pp zajęła Sochaczew. Wieczorem z Sochaczewa i dworu Ruszki ściągnięto oddziały 17 DP na pozycje wyjściowe; II dywizjon (bez 5 baterii) został przesunięty z lasu Zofiówka do Korycina. Do pozostałości I dywizjonu, dowodzonego przez kpt. Ludomira Kiesewettera, dołączyła 7 bateria i wraz z nim dotarła w rejon Iłowa, gdzie została rozbita przez lotnictwo. 17 lub 18 września resztki jej, podobnie jak pozostałość 1 baterii, dostały się do niewoli niemieckiej.

W nocy dowódca GO gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki rozkazał maszerować głównym siłom 17 DP na przeprawę przez Bzurę w rejonie Mistrzewic dwoma kolumnami. Marsz rozpoczęto już 17 września. Kolumna północna miała maszerować trasą poprzez dwór Ruszki, Młodzieszyn, Juliopol, północne Mistrzewice; w jej skład wchodził III dywizjon (bez 7 baterii). Kolumna południowa, w której był II dywizjon, miała przemieszczać się przez dwór Ruszki, Adamową Górę, Bibiampol do Mistrzewic północnych. Nad ranem 17 września III/17 pal (bez 7 baterii) przeszedł przez Młodzieszyn i w drodze do Nowych Mistrzewic został ostrzelany przez artylerię niemiecką i broń maszynową z rejonu Bibiampola. Silny ostrzał rozproszył III dywizjon, haubice i jaszcze ugrzęzły na piaszczystej drodze lub zostały zniszczone przez niemiecką artylerię. Maszerująca jako czołowa 9 bateria uratowała jeden działon. Poległ ppor. Edmund Pawlak. Dowództwo 17 pal i 5 bateria rano dotarły do Juliopola, gdzie w godzinach południowych zostały rozproszone i zniszczone przez niemiecką artylerię. 4 i 6 bateria przeszły w nocy z Korycińca do Nowej Wsi, skąd około godz. 5:00 wyruszyły do przeprawy w Mistrzewicach. Podczas marszu utkwiły w zatorze kolumn taborowych. Po południu wzięły udział w walkach obronnych w kompleksie leśnym Biała Góra, Budy Stare. Około godz. 21:00 4 i 6 bateria z sześcioma haubicami podjęły próbę forsowania Bzury w rejonie Witkowic. Z powodu zatarasowania brodu nie zdołano przeprawić haubic 6 baterii; działa pozostały w rzece, a żołnierze przebili się do Puszczy Kampinoskiej. Pluton 4 baterii haubic zawrócił do folwarku Stefanów. O świcie 17 września 2 bateria w składzie OW płk. Konkiewicza po nocnym marszu dotarła do folwarku Poddębina. Następnie około godz. 18:00 kontynuowała marsz do rejonu Brzozowa Starego, przechodząc przez Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury. Bateria osłaniała marsz zgrupowania w jego straży tylnej. Pozostałości 17 pal w dniach 18 i 19 września w rejonie Bud Iłowskich i Iłowa zakończyły swoje istnienie. W trakcie tych walk poległo wielu żołnierzy 17 pal, w tym ppor. Stefan Kluczewski; wielu było rannych, w tym mjr Kazimierz Klimko, por Jan Szymborski; duża grupa dostała się do niewoli. Wielu żołnierzy przedarło się przez Bzurę i dotarło do Puszczy Kampinoskiej.

Walki w Puszczy Kampinoskiej w drodze do Warszawy

18 września 6 bateria bez dział dołączyła do 60 pułku piechoty z 25 DP i wzięła udział w walkach o wieś Cisowe, gdzie poniosła straty. Poległ między innymi ppor. rez. Antoni Głowacki. W Cybulicach Dużych 19 września zbierały się resztki 17 pal, nad którymi dowództwo objął kpt. Antoni Wojciechowski. Zebrano z II dywizjonu 222 żołnierzy i 150 koni, dowództwo którego objął kpt. Ludwik Głowacki. Z III dywizjonu zebrano 200 żołnierzy. Pozostałości z 1 działem weszły w skład zgrupowania 17 DP pod dowództwem ppłk. Wacława Albrechta. W dniach 20-22 września resztki 17 pal przebijały się w ramach Grupy „Palmiry” do Warszawy. W walkach pod Łomiankami poległo wielu żołnierzy 17 pal, w tym ppor. Franciszek Jęczkowski, ppor. Józef Sujak, ppor. Joachim Kościński. Do Warszawy przebiło się około 300 żołnierzy z 17 pal. Większość weszła w skład 25 pułku artylerii lekkiej lub innych oddziałów broniących Warszawy. Grupa ponad 100 żołnierzy z 17 pal dostała się do niemieckiej niewoli w dniach 22-24 września, w tym również grupa oficerów pod dowództwem kpt. Ludwika Głowackiego, która została wzięta do niewoli 24 września pod Izabelinem. W dniu 28 września w Warszawie skapitulowała większość żołnierzy 17 pal; tylko nieliczni uniknęli niewoli.

Oddział Zbierania Nadwyżek 17 pal

Po wyjściu z Gniezna w dniach 25–27 sierpnia 1939 17 pułku artylerii lekkiej w miejsce koncentracji 17 DP, w koszarach pozostały nadwyżki żołnierzy, koni, sprzętu i wyposażenia. Zmobilizowane przez 17 pal nadwyżki osobowe, koni oraz pozostałe wyposażenie, broń i sprzęt pod dowództwem mjr. Mariana Borzysławskiego miały wejść w skład formowanego przez 17 pal w Kielcach Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 7. W skład OZN 17 pal weszli oficerowie: kpt. Wiktor Radłowski, kpt. Edmund Opieliński, kpt. Józef Zautaszwilli, por. Paweł Szpiruk, ppor. Tadeusz Kozioł; 15 oficerów rezerwy, między innymi: ppor. rez. Tomasz Malinowski, Antoni Chmielecki, Edward Pluszczyński, 9 podchorążych II i I rocznika SPArt, około 500 podoficerów i szeregowych rezerwy oraz 100 koni. Dopiero 2 września OZN 17 pal wyjechał dwoma transportami kolejowymi z Gniezna w kierunku Kielc. Z uwagi na zniszczenia linii kolejowych i zakorkowanie ich przez stojące transporty, na stacji Czerniejewo koło Wrześni transporty zostały wyładowane i podjęto marsz pieszo. 4 września w Koninie, gdy tam dotarł oddział, napotkano opuszczone własne transporty kolejowe, które po udrożnieniu torów zdołały tam dojechać. Po załadowaniu się do transportów kolejowych, OZN 17 pal dotarł do Chojny,