17-Hydroksyprogesteron
17-Hydroksyprogesteron (łac. hydroxyprogesteronum) to związek chemiczny należący do grupy steroidów. Jest to pochodna progesteronu, która zawiera grupę hydroksylową w pozycji 17. U ludzi pełni funkcję hormonu kory nadnerczy, stanowiąc jeden z kluczowych metabolitów progesteronu oraz prekursor androgenów, które nie mają aktywności androgennej. Pomiar stężenia tego hormonu jest stosowany w diagnostyce chorób nadnerczy. Działa również jako lek hormonalny o silnym i długotrwałym działaniu gestagennym.
Miejsce w steroidogenezie
17-OH-progesteron powstaje z progesteronu dzięki działaniu 17α-hydroksylazy lub z 17-hydroksypregnenolonu pod wpływem 3β-hydroksysterydodehydrogenazy. Może być przekształcony do 11-deoksykortyzolu (pod wpływem 21-hydroksylazy) lub do Δ4-androstendionu (za pośrednictwem 17,20-desmolazy).
Farmakokinetyka
Hydroksyprogesteron łączy się w dużym stopniu z białkami osocza, a jego biologiczny okres półtrwania wynosi około 6 dni.
Diagnostyka
Oznaczanie stężenia 17-OH-progesteronu przeprowadza się w surowicy krwi. Normy laboratoryjne są takie same zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn i zazwyczaj wynoszą (w zależności od laboratorium): 0,9-3,9 nmol/l (30-130 ng/dl).
Znaczenie
Pomiar stężenia 17-OH-progesteronu jest wykorzystywany w diagnostyce chorób nadnerczy. W zależności od potrzeb diagnostycznych można przeprowadzić oznaczenie poziomu hormonu w surowicy krwi lub po stymulacji innymi substancjami (tzw. testy czynnościowe).
W diagnostyce nadmiaru androgenów nadnerczowych, wśród innych testów czynnościowych, ocenia się poziom 17-OH-progesteronu w teście pobudzania syntetyczną kortykotropiną.
W przypadku hirsutyzmu, wartości stężenia 17-OH-progesteronu mieszczące się w normie sugerują hirsutyzm idiopatyczny. Wysokie stężenia (także po stymulacji ACTH) wraz z potwierdzeniem hamowania w teście hamowania deksametazonem mogą wskazywać na niedobór 21-hydroksylazy jako przyczynę hirsutyzmu.
Niedobór 21-hydroksylazy może prowadzić do wrodzonego przerostu nadnerczy, co skutkuje nagromadzeniem 17-OH-progesteronu, który nie może być przekształcony w 11-deoksykortyzol i kortyzol. W postaci klasycznej stężenie 17-OH-progesteronu wielokrotnie przekracza normę (zwykle powyżej 30 nmol/l [1000 ng/dl]). W postaci nieklasycznej, kryterium rozpoznania to zwiększenie stężenia 17-OH-progesteronu po stymulacji ACTH (powyżej 15-30 nmol/l [500-1000 ng/dl]). Monitorowanie poziomu 17-OH-progesteronu jest istotnym elementem leczenia wrodzonego przerostu nadnerczy z niedoboru 21-hydroksylazy.
W przypadku stwierdzenia podwyższonych stężeń DHEA-S lub androstendionu, oznaczenie 17-OH-progesteronu jest częścią diagnostyki incydentaloma nadnerczy.
Zwiększone stężenie 17-OH-progesteronu może sugerować obecność raka nadnercza.
Wskazania
- niedomoga lutealna
- zagrażające i nawykowe poronienia
- pierwotny i wtórny brak miesiączki
- bolesne miesiączkowanie
- przerost błony śluzowej macicy
- krwawienia z macicy
- poronienia nawykowe
Przeciwwskazania
- nadwrażliwość na lek
- nowotwory i stany przednowotworowe sutka i narządów rodnych
- krwawienia z dróg rodnych
- poronienie zatrzymane
- okres laktacji
- epizody zakrzepowo-zatorowe
- udar mózgu
- choroby wątroby
Działania niepożądane
- wymioty
- bóle głowy
- uczucie zmęczenia
- depresja
- wzrost masy ciała
- obrzęki
- zaburzenia cyklu miesiączkowego
- zmniejszenie popędu płciowego
- zaburzenia czynności wątroby lub nerek
- skórne objawy alergiczne
Preparaty
Kaprogest – roztwór do wstrzykiwań 0,125 g/ml
Dawkowanie
Domięśniowo, zgodnie z zaleceniami lekarza. Zwykle w przypadku zagrażającego poronienia stosuje się 125–500 mg raz w tygodniu.
Uwagi
Hydroksyprogesteronu nie należy stosować u kobiet karmiących piersią.
Przypisy
Bibliografia
Indeks leków Medycyny Praktycznej 2005, Kraków, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, ISBN 83-7430-006-X.
Choroby wewnętrzne. Podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM. Pod redakcją prof. dr. hab. Andrzeja Szczeklika. Wyd. I. T. I. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005, s. 1098, 1102, 1118–21. ISBN 83-7430-031-0. (pol.).