17 eskadra wywiadowcza
To jednostka lotnicza Wojska Polskiego z czasów początków II Rzeczypospolitej.
Eskadra została założona w 1919 roku, korzystając z doświadczeń francuskiej 59 eskadry Breguetów. Wzięła udział w wojnie polsko-bolszewickiej, a w 1921 roku została włączona do 6 eskadry wywiadowczej.
Formowanie, zmiany organizacyjne oraz walki
W maju 1919 roku, w ramach Armii generała Hallera, do Polski przybyła 59 eskadra Breguetów. Początkowo stacjonowała na lotnisku mokotowskim w Warszawie, a później przeniosła się do Lublina, skąd realizowała zadania bojowe w trakcie lądowej ofensywy na Łuck.
Jednostka była wyposażona w 10 samolotów Breguet XIV A2, pilotowanych przez Francuzów. Z powodu sytuacji politycznej, eskadra została wycofana z frontu do Krakowa.
W wrześniu 1919 roku polskie władze przejęły eskadrę, a jej dowódcą został kpt. pil. Jan Strwiąż-Smolnicki. W okresie jesienno-zimowym, wykorzystując względny spokój na froncie, eskadra szkoliła personel lotniczy i kompletowała polskie załogi. Na 1 lutego 1920 roku wchodziła w skład V Grupy Lotniczej, dysponując 6 pilotami, 7 obserwatorami i 6 samolotami.
Udział w wyprawie kijowskiej
W związku z planowaną ofensywą na Kijów, w marcu 1920 roku eskadrę Breguetów przetransportowano do Tarnopola, gdzie w kwietniu przemianowano ją na 17 eskadrę wywiadowczą. Organizacyjnie weszła w skład III dywizjonu lotniczego, dowodzonego przez kpt. pil. Stefana Bastyra.
Na początku maja eskadra stacjonowała w miejscowości Rachna Lessowyja, a działalność bojową rozpoczęła z polowego lotniska w Płoskirowie. Skupiała się głównie na dalekich lotach wywiadowczych w kierunku Humania, Birzuły i Olwopola, osiągając odległość ponad 250 km od macierzystego lotniska. 18 kwietnia, podczas lotu próbnego na Breguecie 14 A2, zginęli dowódca eskadry kpt. Jan Strwiąż-Smolnicki oraz mechanik Wierzbicki.
Walki opóźniające
W czerwcu i lipcu polskie oddziały prowadziły walki obronno-opóźniające. 1 Armia Konna Siemiona Budionnego, główny przeciwnik polskiej 6 Armii, znacznie poprawiła swoje metody walki z lotnictwem, stając się poważnym zagrożeniem. Kawalerzyści Budionnego zaczęli powszechnie używać sprzężonych karabinów maszynowych na taczankach, organizując zasadzki z niewielkimi pododdziałami kawalerii.
Jeszcze 10 czerwca 17 eskadra dysponowała 3 samolotami typu Breguet 14 A2. W obliczu odwrotu wojsk polskich, eskadra wróciła do Płoskirowa, a następnie cofała się do Tarnopola.
W tym czasie szef lotnictwa Frontu Południowego wydzielił z eskadry trzy załogi z samolotami do obsługi lotniska w Kowel. Z powodu defektu silnika dwie załogi nie dotarły do celu, a trzecia, w składzie por. obs. Jan Petrażycki i sierż. pil. Władysław Wójtowski, po osiągnięciu celu, została przydzielona do sztabu frontu. W ciągu 9 dni lotnych ta załoga zrealizowała 14 zadań, głównie wywiadowczych i łącznościowych.
Brak samolotów zmusił eskadrę do powrotu do Krakowa w połowie lipca 1920 roku. Otrzymała tam kilka starych poaustriackich samolotów szkolnych, pochodzących z zasobów szkoły pilotów, i odleciała do Radomia, a później do Warszawy.
Udział w Bitwie Warszawskiej
W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki) dla 1. i 5. Armii, oraz na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina dla 2., 3. i 4. Armii.
Eskadra wspierała oddziały 1 Armii, startując z lotniska mokotowskiego. W czasie Bitwy Warszawskiej szczególnie wyróżniła się w walkach w okolicach Radzymina. W trakcie tych walk zestrzelona została załoga składająca się z sierż. Władysława Wójtowskiego oraz por. Henryka Sommerfelda; ranny pilot z trudnością doprowadził maszynę do własnych linii. W następnych dniach eskadra prowadziła rozpoznanie na korzyść jednostek grupy uderzeniowej nacierającej znad Wieprza. 16 sierpnia rozpoznanie objęło rejon Żelechowa, Stoczka Łukowskiego, Siedlec i Radzynia Podlaskiego, a następnego dnia pojedyncze załogi 17 eskadry działały między Kałuszynem a Węgrowem, zwalczając wycofujące się oddziały sowieckiej 15 Armii.
19 sierpnia, po całkowitym sukcesie polskiego przeciwuderzenia, nastąpiło przegrupowanie jednostek lotniczych. 17 eskadrę wywiadowczą podporządkowano dowództwu 4 Armii i przeniesiono na lotnisko w rejonie Pułtuska, skąd prowadziła loty wywiadowcze i obserwowała ruchy wojsk sowieckich wycofujących się w kierunku Prus Wschodnich.
Załoga ppor. Adolfa Dubrawskiego i por. Jana Petrażyckiego stwierdziła, że wojska sowieckie, zmuszone do przejścia granicy pruskiej, załadowują się do transportów i odjeżdżają w kierunku wschodnim.
25 sierpnia polskie oddziały podjęły działania pościgowe za rozbitymi jednostkami sowieckimi. Nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły reorganizację. Wycofano eskadry najbardziej wyczerpane intensywnymi walkami, w tym 2., 8. i 21 eskadrę, oraz inne eskadry, takie jak 3., 11., 14., 17. i 18., a także 4. eskadrę toruńską.
Po reorganizacji, ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4. Armii. Zmienił się również przydział lotnictwa do związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii weszły 1., 12. i 16. eskadra wywiadowcza oraz 13. eskadra myśliwska, które stacjonowały w Dojlidach, podczas gdy 12. i 16. eskadra znajdowały się w Markowszczyznie.
W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły jedynie 10. i 17. eskadra wywiadowcza, a we wrześniu dołączyła 3. eskadra wywiadowcza.
Połowa września przyniosła powrót eskadry do Warszawy, gdzie otrzymała 3 samoloty, które w zasadzie nie nadawały się do lotów. Następnie eskadra przeniosła się do Brześcia, gdzie weszła w skład 4 Armii.
Po zawarciu rozejmu, eskadra została przeniesiona na lotnisko w okolicach Przemyśla w celu przezbrojenia. Tam, na podstawie rozkazu z 18 stycznia 1921 roku, połączono 6. i 17. eskadrę, tworząc nową 6 eskadrę wywiadowczą.
Łącznie, załogi 17 eskadry wywiadowczej wykonały 58 lotów bojowych w czasie 132 godzin, tracąc 2 lotników.
Żołnierze eskadry
Wypadki lotnicze
18 kwietnia 1920 roku zginęli dowódca eskadry kpt. pil. Jan Strwiąż-Smolnicki oraz sierż. mech. Władysław Wierzbicki podczas oblotu samolotu Breguet XIV.
3 grudnia 1920 roku podczas lotu ćwiczebnego zginęli sierż. pil. Franciszek Nowak oraz plut. pil. Szczepan Matuszewski.
Samoloty eskadry
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, nr 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.