17 dywizjon artylerii ciężkiej (17 dac) to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II RP, wchodzący w skład 17 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.
Historia i formowanie
Dywizjon został utworzony w Gnieźnie na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych L.5541/Org.tj.38 z dnia 2 grudnia 1938 roku. Dowództwo dywizjonu oraz 2. baterię haubic zorganizował 7. pułk artylerii ciężkiej, natomiast 1. baterię armat sformował 5. pułk artylerii ciężkiej. Proces organizacji dywizjonu zakończono 15 maja 1939 roku. 17 dac został ulokowany w koszarach 17. pułku artylerii lekkiej, który pełnił rolę oddziału gospodarczego. Do 23 sierpnia nie udało się uzupełnić braków w sprzęcie taborowym, technicznym oraz kancelaryjnym.
17 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Dywizjon został zmobilizowany w ramach alarmowej mobilizacji w grupie żółtej w dniach 24-26 sierpnia 1939 roku w miejscowościach: Grotkowo (dowództwo), Żydowo (1. bateria) oraz Drachowo (2. bateria). Mobilizacja odbyła się przy wsparciu materiałowym 17. pal w Gnieźnie, w ramach stanu pokojowego 17 dac. Po zakończeniu mobilizacji 1. bateria zajęła kwatery przejściowe w Drachowie, a po całkowitym zakończeniu mobilizacji 17 dac przebywał w rejonie Żydowa. W ostatnich dniach sierpnia miały miejsce niewielkie zmiany w lokalizacji. Ostatecznie 31 sierpnia dowództwo dywizjonu stacjonowało w dworze Gurowo, 1. bateria w Drachowie, a 2. bateria w Grotkowie.
Działania bojowe
W dniach 1 i 2 września 1939 roku 17 dac zajmował te same pozycje, co w ostatnich dniach pokoju, nie mając kontaktu z nieprzyjacielem. W nocy z 2 na 3 września dywizjon przegrupował się w składzie 17. DP do rejonu Wrześni i Słupcy, przemieszczając się przez Czeluścin i Mielżyn do Brudzewa. Po odpoczynku, w nocy z 3 na 4 września, 17 dac ruszył w kierunku Przedmościa „Koło” i o godzinie 6.00 4 września dotarł do Kawnic. Po południu dywizjon wyruszył na przeprawę przez most na Warcie w rejonie Konina. 5 września, po dotarciu na teren przedmościa, zajął stanowiska ogniowe na północnym odcinku. Zadaniem 17 dac było wsparcie broniących tego terenu 68. i 69. pułku piechoty. 6 września dywizjon przeprawił się na prawy brzeg Warty przez zatłoczony most w Kole, a następnie przemieścił się do lasu na północ od wsi Grzegorzew, z którego wyruszył w nocny marsz 6/7 września w kierunku Kłodawy. Rano 7 września osiągnął wieś Budy Tarnowskie. Nocny marsz 7/8 września doprowadził dywizjon do dworu Opiesin i Łubna. Kolejny nocny marsz przez Witonię, Ględzianów i Romartów, rano 9 września, pozwolił zająć pozycje w Kamieniu.
Udział w bitwie nad Bzurą
W związku z przygotowaniami 17. DP do wykonania zwrotu zaczepnego w ramach Grupy Operacyjnej gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego, Armii „Poznań”, 17 dac zajął stanowiska ogniowe w rejonie kolonii Kuchary i Węglewice. O godzinie 17.00 rozpoczął wspieranie natarcia pułków 17. DP. O 3.00 10 września dywizjon zwinął swoje stanowiska ogniowe i przemieścił się na południowy brzeg rzeki Bzury. Rano zajął stanowiska ogniowe, 1. bateria armat w Zagaju Starym, a 2. bateria haubic w Podgórzycach. W odpowiedzi na natarcie dywizji, po godzinie 16.00 zajął stanowiska ogniowe w rejonie dworu Karsznice, wysuwając punkty obserwacyjne na południowy skraj lasu między Karsznicami a Skotnikami. 11 września o godzinie 14.30 17 dac wykonał nawałę ogniową na dwór Sokolniki, a następnie na Ozorków. Ogień został oddany w ramach artyleryjskiego przygotowania natarcia 17. DP, z obu baterii wystrzelono ponad 250 pocisków. Przez resztę dnia dywizjon prowadził ostrzał pozycji niemieckich w rejonie Modlnej Probostwa, dworu Sokolniki i Woli Rogozińskiej, wspierając natarcie 69. i 70. pułku piechoty. 17 dac nie zmieniał stanowisk ogniowych. 12 września od rana kontynuował ostrzał niemieckich pozycji obronnych w lesie na południe od Modlnej, na wzgórzach 158 i 159, wspierając walki pułków piechoty w rejonie dworu Modlna, wsi Modlna i Sokolniki. W południe dywizjon przesunął swoje stanowiska ogniowe, zajmując 1. baterią pozycje w lesie 1,5 km na północ od dworu Skotniki, a 2. baterią na południowym skraju lasu na północ od wsi Skotniki. W związku ze zmianą koncepcji natarcia Armii „Poznań”, na rozkaz gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego, 17. DP w nocy z 12 na 13 września rozpoczęła odwrót. Mimo wcześniejszych sukcesów, dywizja wycofała się na północny brzeg Bzury. 17 dac maszerował w kolumnie zachodniej dywizji przez Modlną, Małachowice, Skotniki, dwór Karsznice, Sługi, dwór Czarne Pole, dwór Ktery. O godzinie 10.00 zatrzymał się na postój w Strzegocinie. W ciągu dnia dywizjon zajął stanowiska ogniowe w rejonie Mateuszów i Waliszew, mając za zadanie wsparcie potencjalnych walk na linii Bzury. 14 września po południu przeszedł do Plecka Dąbrowa, a w nocy z 14 na 15 września wyruszył do Złakowa Borowego. Kolejnej nocy podjął marsz do Rybna, docierając rano 16 września do Konstantynowa. Tego dnia oddziały 17. DP zajmowały pozycje wyjściowe do forsowania Bzury pod Sochaczewem. 17 dac zajął stanowiska ogniowe w celu wsparcia natarcia 17. DP. W miejscowości Ląd na północ od Rybna 1/17 dac, w Rybnie 2/17 dac. Dwa bataliony 68. pp wykonały natarcie na Sochaczew, a III batalion opanował miasto. Pozostałe siły 17. DP walczyły z niemieckimi oddziałami, w tym 1. i 4. Dywizji Pancernej oraz 19. DP na wschód i zachód od Sochaczewa, które przełamały obronę dywizji Armii „Poznań”. W obliczu groźby okrążenia, w nocy z 16 na 17 września 17. DP rozpoczęła przemarsz na przeprawy w dolnym biegu Bzury. 17 dac ruszył w kolumnie północnej dywizji przez dwór Ruszki, Młodzieszyn, Juliopol do Mistrzewic. O świcie 17 września 1. bateria dotarła do Młodzieszyna i utknęła w zatorach taborów tarasujących drogi. 2. bateria w trakcie marszu odłączyła się od kolumny dywizjonu i pomaszerowała na Giżyce. W czasie marszu obie baterie były nieustannie bombardowane i ostrzeliwane przez niemieckie lotnictwo oraz artylerię, co doprowadziło do ich rozbicia i rozproszenia. W małych grupach lub przyłączając się do innych oddziałów próbowały sforsować Bzurę i przedostać się do Puszczy Kampinoskiej. Udało się to jedynie nielicznym, większość została wzięta do niewoli lub poległa. Ppłk Wacław Albrecht przedostał się do Puszczy Kampinoskiej i w Cybulicach Dużych zebrał resztki oddziałów 17. DP, przejmując nad nimi dowództwo.
Obsada personalna w marcu 1939
Obsada personalna w marcu 1939 roku:
dowódca – ppłk Wacław Albrecht
oficer zwiadowczy – kpt. Stanisław Maciej Piaszczyński
dowódca plutonu łączności – por. Mikołaj Roman Olszewski
dowódca 1. baterii – kpt. Mieczysław Brochocki
dowódca 2. baterii – kpt. Stanisław Marian Alwin
Organizacja wojenna dywizjonu we wrześniu 1939
dowództwo dywizjonu
1. bateria armat – trzy 105 mm armaty wz. 13
2. bateria haubic – trzy 155 mm haubice wz. 17
kolumna amunicyjna
pluton taborowy nr 17
Obsada personalna dywizjonu we wrześniu 1939
Obsada personalna dywizjonu we wrześniu 1939:
dowództwo dywizjonu
dowódca dywizjonu – ppłk Wacław Albrecht
adiutant dywizjonu – kpt. Stanisław Piaszczyński
oficer zwiadowczy – por. Feliks Cieślewicz
oficer łącznikowy do piechoty – ppor. rez. Jerzy Kraustforst
oficer łączności – por. Mikołaj Roman Olszewski
oficer żywnościowy – por. Franciszek Salezy Roga
oficer gospodarczy – ppor. rez. Zbigniew Hasiński (ranny 24 IX 1939)
lekarz – ppor. rez. lek. Kasztelan
lekarz weterynarii – ppor. rez. lek. wet. Stanisław Pietrzak
dowódca kolumny amunicyjnej – por. rez. Stanisław Rychlicki
dowódca 17. plutonu taborowego – por. Stanisław Idzikowski
1. bateria armat
dowódca baterii – kpt. art. Mieczysław Brochocki
oficer zwiadowczy – ppor. art. Antoni Adam Malczewski
oficer ogniowy – por. rez. art. Władysław Kiełczewski
dowódca I plutonu – ppor. rez. art. Stanisław Frąckowiak (rany 17 IX 1939)
szef baterii – tyt. st. ogn. Jan Tlauka
podoficer zaprzęgowy – tyt. ogn. Teofil Masnyk
podoficer zwiadowczy – tyt. plut. Mieczysław Sołtys
2. bateria haubic
dowódca baterii – kpt. Stanisław Marian Alwin
oficer zwiadowczy – ppor. rez. Tadeusz Rzeszewski
oficer ogniowy – ppor. Stanisław Homik
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Feliks Cieślewicz: Relacja. [w:] B.I.36f [on-line]. IPMS, 1945-12-01. [dostęp 2019-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-06)].
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939. Londyn: 1975.
Zbigniew Hasiński: Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939. [w:] B.I.36f [on-line]. IPMS, 1945-10-22. [dostęp 2019-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-06)].
Antoni Malczewski: Relacja. [w:] B.I.36f [on-line]. IPMS, 1945-11-30. [dostęp 2019-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-06)].
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Jędrzej Korbal: Armata 105 mm wz.13 i wz.29. Wielki Leksykon Uzbrojenia wydanie specjalne tom 5/2021. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2021. ISBN 978-83-8164-501-0.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich, tom 2 Artyleria, Lotnictwo. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-098-0.
Ludwik Głowacki: 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w kampanii 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1969.