165 Pułk Piechoty
165 Pułk Piechoty (165 pp) był oddziałem piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Mobilizacja pułku
165 pułk piechoty nie był częścią pokojowej struktury wojska. Na podstawie planu mobilizacyjnego „W” został sformowany w sierpniu 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czerwonym, dla 36 Rezerwowej Dywizji Piechoty (Armia „Prusy”).
Jednostką mobilizującą był 17 pułk piechoty z Rzeszowa, który organizował dowództwo pułku oraz jego pododdziały specjalne oraz I i II batalion. Mobilizację III batalionu prowadził batalion KOP „Kopyczyńce”. Proces mobilizacji rozpoczął się 27 sierpnia, a 29 i 30 sierpnia pododdziały pułku wyruszyły transportem kolejowym z Rzeszowa. 31 sierpnia pułk, z wyjątkiem III batalionu, został wyładowany na stacji kolejowej Jastrząb koło Szydłowca. Następnie 165 pułk piechoty przeszedł marszem pieszym do lasu Marianowice w pobliżu Przytyka, gdzie dotarł rano 1 września 1939.
165 pp w kampanii wrześniowej
Wieczorem 1 września 1939 roku 165 pułk piechoty przemaszerował do lasu Brogowa w pobliżu Przysuchy, do którego dotarł rano 2 września. Następnie, nocnym marszem w nocy z 3 na 4 września przez Ruski Bród, dotarł do Końskich po południu 4 września, przeszedł przez miasto i zgodnie z otrzymanym rozkazem zajął pozycje na lewym skrzydle dywizji wzdłuż rzeki Czarnej. I batalion obsadził odcinek Piekło–Wiosna, natomiast II batalion, jako odwód dywizji, zajął pozycje w lesie Wincentów. III batalion, formowany przez KOP „Kopyczyńce”, nie dołączył do pułku. Na prawym skrzydle 165 pp znajdowały się kompanie 163 pułku piechoty, a na lewo od niego linię Krasna–Luta-Samsonów obsadzały luźne bataliony 3 Dywizji Piechoty Legionów. 5 września żołnierze 165 pp prowadzili prace fortyfikacyjne bez kontaktu z wrogiem. 6 września przed południem I batalion odparł niemiecki podjazd czołgów z 3 DLek. na linii Sielpia – Piekło, który zawrócił w stronę Mniowa. Tego dnia 1 DLek. po przekroczeniu Pilicy w Przedborzu i działając z rejonu Czermna dotarła około godziny 20.00 pod pozycje obronne 163 i 165 pp. Pionierzy 165 pp wysadzili most w Sielpi, co utrudniło ruch zmotoryzowanym jednostkom niemieckim. Odparto kilka ataków piechoty wroga, po czym pułk otrzymał rozkaz wycofania się w stronę Końskich. Rankiem 7 września, kiedy 36 Dywizja Piechoty szykowała się do walki pod Kazanowem, I batalion 165 pp zajął pozycje na skraju lasu pod Rogowem, a II batalion w rejonie Koziej Woli.
W trakcie walk z oddziałami 1 DLek. pod Kazanowem, straż boczna 165 pp rozbiła patrole motocyklistów Wehrmachtu pod Rogowem i Baryczą. Po zmroku 7 września 36 DP rozpoczęła odwrót, dzieląc się na dwie kolumny. Główna kolumna udała się na Furmanów–Hutę–Barak, a boczna skierowała się na Kozią Wolę–Majdów–Skarżysko Książęce. 8 września o świcie oddziały 2 Dywizji Lekkiej po zdobyciu Skarżyska ruszyły przez Odrowąż w kierunku Niekłania, rozbijając podczas marszu II batalion 165 pp, który stanowił osłonę cofającej się dywizji, z batalionu ocalała jedynie 6 kompania.
Około godziny 16.00 oddziały 36 DP, po dojściu do szosy Skarżysko-Szydłowiec, na której już trwał ruch jednostek 2 DLek., ruszyły do natarcia, aby otworzyć sobie dalszą drogę na wschód. W walce o przebicie się przez szosę do ataku ruszył I batalion 165 pp razem z 6 kompanią ocalałą z II batalionu. Udało im się opanować odcinek szosy w rejonie Barak–Wola Korzeniowa. O zmroku, gdy ataki niemieckie ustały, oddziały 165 pp przekroczyły szosę i przeszły do wschodniej części lasu Bór. W nocy z 8 na 9 września, maszerując za 163 pp, czołowe pododdziały przekroczyły drogę Mirzec–Wierzbica, a pozostała część pułku została ostrzelana silnym ogniem z rejonu Trębowca i pozostała w lesie. 9 września 165 pułk został podzielony, część przebywała w lasach serednickich z 163 pp, a część z dowódcą pułku w lesie obok Trębowca. Podczas przekraczania drogi Trębowiec–Wierzbica, zgrupowanie dowódcy 165 pp stoczyło walkę z niemiecką piechotą i czołgami, niszcząc kilka z nich. I batalion oraz część pułkowych pododdziałów, wraz z 163 pp, oderwały się od nieprzyjaciela i skierowały w stronę Iłży, docierając wieczorem 9 września w rejon Piotrowego Pola. 9 września grupa mjr Inglota z II batalionu stoczyła walkę z niemieckimi czołgami przy przekraczaniu szosy Skarżysko–Szydłowiec, a następnie szosę Starachowice–Skarżysko. Grupa ta przeprawiła się przez Wisłę w rejonie Annopola i poprzez Janów zmierzała w kierunku Lwowa, jednak z powodu odcięcia Lwowa mjr Inglot rozwiązał grupę. 10 września grupa 165 pp pod dowództwem ppłk. Gromadzkiego dotarła do lasów w rejonie Wierzbicy, gdzie została zlokalizowana przez niemieckie lotnictwo i zaatakowana przez nieprzyjacielskie oddziały. Po odparciu ataku, zużyto całą amunicję, co skłoniło ppłk. Gromadzkiego do rozwiązania zgrupowania i nakazania przedzierania się za Wisłę. I batalion oraz część pułkowych pododdziałów, razem z 163 pp, 10 września dotarły do lasów bałtowskich w rejonie Antoniowa, ale w wyniku okrążenia pododdziały zostały rozwiązane i podzielone na mniejsze grupy. Po dotarciu do rzeki okazało się, że oddziały niemieckie opanowały jej zachodni brzeg. Część żołnierzy 165 pp, którym udało się przekroczyć Wisłę, wzmocniła oddziały Armii „Lublin”. Największa grupa pod dowództwem mjr. Tinza dotarła 17 września do Chełma, gdzie po zebraniu wszystkich możliwych żołnierzy 165 pp oraz innych z rozbitych jednostek utworzono batalion nazwany I/17 pp. Pod koniec września resztki batalionu mjr Tinza w rejonie Parczewa weszły w skład 178 pp SGO „Polesie” i walczyły pod Kockiem.
Organizacja wojenna i obsada personalna pułku
Planowana organizacja wojenna i obsada personalna 165 pp. III batalion pod dowództwem ppłk. Eugeniusza Sokólskiego nie brał udziału w walkach w ramach pułku. W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących.
Dowództwo 165 pułku piechoty (17 pułk piechoty)
- dowódca pułku – ppłk Zygmunt Gromadzki
- I adiutant – kpt. Franciszek Blok
- II adiutant – kpt. Mieczysław Wojciech Kąkolewski
- oficer łączności – por. Emil Tyczyński
- kwatermistrz – por. int. Józef Marian Bartik †1940 Charków
- kapelan – ks. kapelan rez. – Andrzej Kostka
I batalion (17 pułk piechoty)
- dowódca batalionu – mjr Marian Feliks Tinz
- dowódca 1 kompanii strzeleckiej – ppor. Kazimierz Malczewski
- dowódca 2 kompanii strzeleckiej – kpt. Wacław Niezabitowski
- dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. rez. Stefan Józef Bednarek
- dowódca 1 kompanii ckm – kpt. Artur Franciszek Sobczyński
II batalion (17 pułk piechoty)
- dowódca batalionu – mjr Stanisław Inglot
- dowódca 4 kompanii strzeleckiej – ppor. Mieczysław Jerzy Wałęga
- dowódca 5 kompanii strzeleckiej – ppor. Tadeusz Jan Kuehn
- dowódca 6 kompanii strzeleckiej – por. rez. Stefan Wiśniowski
- dowódca 2 kompanii ckm – por. Franciszek Józef Lang
III batalion (batalion KOP „Kopyczyńce”)
- dowódca batalionu – ppłk Eugeniusz Sokólski †1940 Charków
- adiutant batalionu – ppor. Józef Ziółkowski
- dowódca 7 kompanii strzeleckiej – por. Jan Janowski
- dowódca 8 kompanii strzeleckiej – NN
- dowódca 9 kompanii strzeleckiej – kpt. E. Wania, por. Edward Wacław Dąbrowski
- dowódca 3 kompanii ckm – por. Jan Marian Walcuch
Pododdziały specjalne
- dowódca kompanii przeciwpancernej – por. Kazimierz Miarczyński
- dowódca plutonu pionierów – por. Bolesław Władysław Götz
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Jerzy Majka: 17 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 24. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1992. ISBN 83-85621-21-0.
Bogumił Kacperski, Jan Zbigniew Wroniszewski, Końskie i powiat konecki 1939–1945
Jan Garbacz, Dni września 1939 na ziemi koneckiej, Końskie 1992
Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
Marian Wikiera, Końskie zarys dziejów
Jan Wróblewski, Armia Prusy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1986
Piotr Zarzycki. Walki 36 Dywizji Piechoty Rezerwowej we wrześniu 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (212), s. 23-60, 2006. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej. ISSN 1640-6281.
Piotr Bieliński, Adam Rzadkowski: Korpus Ochrony Pogranicza cz. 2. 33 i 36 Dywizja Piechoty Rezerwowa. Wielka Księga Piechoty Polskiej tom nr 46. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020. ISBN 978-83-8164-329-0.
Przemysław Dymek: 24. Dywizja Piechoty 1921–1939. Tom II Annexis. Poznań: Wydawnictwo PIU Geopertius, 2020. ISBN 978-83-951987-7-9.