16 Pułk Piechoty Ziemi Tarnowskiej

16 Pułk Piechoty Ziemi Tarnowskiej (16 pp) był jednostką piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.

W trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w ramach 6 Dywizji Piechoty (Grupa Operacyjna „Bielsko”, Armia „Kraków”).

Formowanie i zmiany organizacyjne

13 listopada 1918 roku do Tarnowa wróciła grupa 28 oficerów oraz 200 żołnierzy – Polaków, którzy służyli w cesarskim i królewskim 57 pułku piechoty, pod dowództwem kapitana Bolesława Menderera. W Tarnowie znajdował się także batalion zapasowy c. i k. 57 pp. Na początku pułk był znany jako „57 pułk ziemi tarnowskiej”, a w styczniu 1919 roku został przekształcony na „13 pułk ziemi tarnowskiej”, a w lutym przyjął ostateczną nazwę „16 pułk piechoty”.

15 grudnia 1918 roku III batalion, dowodzony przez kapitana Andrzeja Jana Waisa, został wysłany na front ukraiński do Małopolski Wschodniej. W ostatnich dniach grudnia zorganizowano I batalion, a na początku lutego 1919 roku powstał II batalion oraz sztab pułku. Porucznik Jan Palewski, adiutant pułku, odegrał kluczową rolę w organizacji jednostki.

W 1919 roku pułk dołączył do XI Brygady Piechoty wchodzącej w skład 6 Dywizji Piechoty.

W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Tarnowie.

Podczas gdy I i III bataliony toczyły walki w Małopolsce Wschodniej, reszta pułku skupiła się w Cieszynie, gdzie organizowano kolejne pododdziały. Te jednostki brały udział w walkach na froncie czeskim, w tym w rejonie Skoczowa, gdzie 4. kompania, dowodzona przez porucznika Stanisława Hojnowskiego, stoczyła większą bitwę.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

8 grudnia 1920 roku pułk przybył do Starokonstantynowa, a następnie udał się do Jeziernej, gdzie 14 grudnia załadował się na transport kolejowy, docierając trzy dni później do swojego stałego garnizonu w Tarnowie. Po przekształceniu z organizacji wojennej na pokojową, 16 pp pozostał częścią 6 Dywizji Piechoty, która była rozmieszczona na terenie Okręgu Korpusu Nr V.

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił, że 28 maja będzie dniem święta pułkowego, upamiętniającym zwycięski bój stoczony w 1920 roku pod Murową.

Na mocy rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych wprowadzono nową organizację piechoty, a 16 pułk piechoty został zakwalifikowany do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Otrzymywał rocznie około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i żołnierzy. Zimą istniał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, natomiast latem funkcjonował batalion starszego rocznika oraz dwa bataliony poborowych.

Po wprowadzeniu nowej organizacji pułk zajmował się szkoleniem rekrutów na potrzeby batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.

W pułku zorganizowano także specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla całego DOK, którzy z różnych powodów nie stawili się na czas w jednostce.

Pułk w kampanii wrześniowej

Mapy walk pułku

Symbole pułkowe

Sztandar

15 maja 1925 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 16 pułku piechoty. 29 maja 1927 roku w Tarnowie Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył pułkowi chorągiew, która została ufundowana przez obywateli ziemi tarnowskiej.

Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zyskała oficjalną nazwę sztandaru, który obecnie znajduje się w Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.

Odznaka pamiątkowa

23 sierpnia 1930 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 16 pułku piechoty. Odznaka o wymiarach 38 × 38 mm ma kształt krzyża kawalerskiego, którego ramiona pokryte są białą emalią ze złotymi krawędziami. W centrum krzyża umieszczona jest tarcza herbowa Tarnowa z gwiazdą i półksiężycem w kolorze złotym na tle niebieskiej emalii. Na ramionach krzyża widnieje numer „16” oraz nazwy pól bitewnych z 1920 roku: „DAWIDÓW”, „KRASNE” i „MUROWA”. Odznaka jest czteroczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze. Na rewersie znajduje się próba srebra, imiennik grawera WG oraz numer. Autorem projektu był Jan Małeta, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

mjr Maksymilian Hoborski (14 XI – 5 XII 1918)
ppłk Aleksander Boruszczak (5 XII 1918 – 29 III 1919)
płk Kazimierz Piotrkowski (29 III – 25 V 1919)
ppłk Zdzisław Załuski (25 V – 15 X 1919)
ppłk Wiktor Rustocki (15 X 1919 – 4 I 1920)
mjr Jan Łuszczki (14–27 I 1920)
mjr Karol Weiss de Helmenau (27 I – 31 VII 1920)
por. Tadeusz Klimecki (31 VII – 4 VIII 1920)
por. Stanisław Piotr Hojnowski (4 – 12 VIII 1920)
mjr Henryk Więckowski (12 VIII – 20 IX 1920)
kpt. Tadeusz Muszyński (20–29 IX 1920)
ppłk Marian Steczkowski (od 29 IX 1920)
ppłk / płk piech. Karol Weiss de Helmenau (1923 → 19 II 1924 → dowódca 72 pp)
ppłk / płk piech. Jan Prymus (19 II 1924 – X 1926)
płk piech. Władysław Dragat (X 1926 – 21 I 1930 → dowódca piechoty dywizyjnej 22 DP Gór.)
płk dypl. Aleksander Zygmunt Myszkowski (21 I 1930 – 23 X 1931 → dowódca piechoty dywizyjnej 7 DP)
ppłk / płk dypl. piech. Stefan Broniowski (23 X 1931 – XII 1935 → GISZ)
ppłk piech. Stefan Leukos-Kowalski (1936–1939)
ppłk piech. Rudolf Matuszek (1939)

Zastępcy dowódcy pułku

ppłk piech. Józef Gigiel-Melechowicz (10 VII 1922 – 1924 → zastępca dowódcy 54 pp)
ppłk piech. Władysław Dragat (1924 – X 1926 → dowódca pułku)
ppłk piech. Eugeniusz Wyrwiński (do 5 V 1927 → dowódca baonu manewrowego)
ppłk piech. Antoni Matarewicz (5 V 1927 – 12 III 1929 → p.o. komendanta PKU Tarnów)
ppłk piech. Kazimierz Niedźwiedzki (12 III 1929 – 20 IX 1930)
mjr dypl. piech. Jerzy Płatowicz-Płachta (20 IX 1930 – VII 1932 → skład osobowy inspektora armii gen. Norwid-Neugebauera)
ppłk piech. Stanisław Kwapniewski (od X 1932)
II zastępca (kwatermistrz)
mjr / ppłk piech. Henryk II Nowak (VIII 1935 – w 1939)

Żołnierze 16 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Andrzej Gładysz, Krzysztof Pięciak: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. 6 Dywizja Piechoty. Tom 6. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia?. Lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
Franciszek Znamirowski: Zarys historii wojennej 16-go Pułku Piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.