16 Litewska Dywizja Strzelecka

16 Litewska Dywizja Strzelecka (lit. 16-oji Lietuviškoji šaulių divizija) to związek taktyczny (dywizja) Armii Czerwonej, który brał udział w II wojnie światowej.

Szlak bojowy

18 grudnia 1941 roku najwyższe władze wojskowe ZSRR podjęły decyzję o utworzeniu dywizji strzeleckiej w ramach Armii Czerwonej, która miała być częściowo złożona z Litwinów. W praktyce jednak w jej składzie znajdowało się niewielu żołnierzy o litewskim pochodzeniu, a większość stanowiło około 5 tys. Żydów z terenów Litwy. Pozostałą część tworzyli żołnierze różnych narodowości zamieszkujących ZSRR. Nazwa jednostki miała zatem bardziej charakter propagandowy niż rzeczywisty odzwierciedlenie jej składu narodowościowego. Dowództwo nad dywizją objął generał major Feliksas Baltušis-Žemaitis, a jego zastępcą i szefem sztabu został generał major Vladas Karvelis. Uroczysta przysięga żołnierzy w języku litewskim miała miejsce 1 maja 1942 roku.

15 sierpnia tego samego roku 16 DS została wysłana koleją na zaplecze frontowe w rejon na wschód od Tuły. W grudniu przydzielono ją do 3 Armii operującej w rejonie Briańska. W lutym 1943 roku jednostka rozpoczęła walki z Niemcami w okolicach Aleksiejewki, ponosząc znaczne straty. W wyniku tego została wycofana na tyły i przeszła reorganizację. Dowództwo przejął generał major V. Karvelis, a jego zastępcą i szefem sztabu został pułkownik Adolfas Urbšas. W okresie od maja do czerwca stan liczebny 16 DS został odbudowany. W lipcu wzięła ona udział w składzie 48 Armii w trudnych walkach związanych z niemiecką operacją Cytadela w rejonie miejscowości Orzeł – Kursk. 23 lipca, razem z innymi jednostkami Armii Czerwonej, przeszła do kontrofensywy, przełamując niemieckie linie obronne. W sierpniu dywizja została wycofana do centralnej Rosji na odpoczynek.

Od 6 października 1943 roku brała udział w walkach w rejonie Połocka. Od 22 czerwca 1944 roku, w ramach wielkiej operacji Bagration, wyzwalała obszary Białorusi. 13 lipca przekroczyła granicę białorusko-litewską w okolicach Szawli, gdzie poniosła duże straty. W sierpniu jednostka przekazała część kadry oficerskiej do nowo formowanej 50 Litewskiej Dywizji Strzeleckiej. Od 5 października działała w północno-zachodniej części Litwy w składzie 2 Armii Gwardyjskiej. W połowie października odniosła sukces w starciach z niemiecką Dywizją Grenadierów Pancernych „Großdeutschland” w rejonie Kłajpedy, co stało się jednym z jej najbardziej chwalebnych osiągnięć. 31 października dywizja została odznaczona sztandarem Czerwonej Gwiazdy, a 10 jej żołnierzy, w tym 4 Żydów, otrzymało tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. Następnie 16 DS przemaszerowała na północ w kierunku Kurlandii, gdzie walczyła z okrążonymi wojskami niemieckimi. W styczniu 1945 roku została na pewien czas wycofana na Litwę, aby zlikwidować resztki niemieckich sił (m.in. ponownie zdobyła Kłajpedę, która wcześniej została odzyskana przez Niemców). Od tego momentu uzyskała przydomek Dywizja „Kłajpedzka”. W lutym dywizja powróciła do Kurlandii, gdzie działała aż do zakończenia wojny. 8 maja 1945 roku przyjęła kapitulację wojsk niemieckich na swoim odcinku.

Broń

W momencie sformowania 16 DS dysponowała 7 tysiącami karabinów ręcznych, 150 karabinami automatycznymi, ponad 900 pistoletami maszynowymi, 220 lekkimi karabinami maszynowymi, ponad 100 ciężkimi karabinami maszynowymi, 9 przeciwlotniczymi karabinami maszynowymi, ponad 220 rusznicami przeciwpancernymi, 74 działami oraz 188 moździerzami.

Organizacja i skład

Dywizja składała się z trzech pułków strzeleckich, które liczyły około 2-2,5 tys. żołnierzy. Każdy pułk dzielił się na trzy bataliony strzeleckie (600-800 ludzi). Batalion składał się z trzech kompanii strzeleckich, kompanii karabinów maszynowych oraz kompanii moździerzy. Pułk artylerii, liczący około 900 żołnierzy, był podzielony na trzy bataliony, z których każdy składał się z dwóch baterii dział polowych i baterii haubic. Ważną rolę w dywizji odgrywała sekcja polityczna, która wydzielała żołnierzy do tzw. kompanii specjalnej, w ramach której organizowano kursy polityczno-ideologiczne, mające na celu przygotowanie kadr Litewskiej SRR oraz zwalczanie antykomunistycznych nacjonalistów.

W skład 16 DS wchodziły: