16 Iszymski Syberyjski Pułk Strzelecki (ros. 16-й Ишимский Сибирский стрелковый полк) – jednostka wojskowa białych podczas wojny domowej w Rosji.
Geneza
W połowie 1918 roku, w okolicach Omska, powstał jeden z pierwszych oddziałów partyzanckich białych – 1 Omski Oficerski Oddział Partyzancki, dowodzony przez sztabskapitana Nikołaja N. Kazagrandi. Na początku liczył on 71 żołnierzy, wyposażonych w 11 karabinów maszynowych i 1 działo polowe, oprócz karabinów ręcznych. Z rozkazu płk. Pawła P. Iwanowa-Rinowa, dowódcy Korpusu Stepowego Armii Syberyjskiej, oddział wyruszył statkiem w dół Irtysza, aby zaatakować uciekających z Omska bolszewików. 12 czerwca odbyła się krótka bitwa w rejonie wsi Kartaszewo, gdzie 184 żołnierzy bolszewickich poddało się. Następnie oddział ruszył w kierunku Tobolska, docierając 14 czerwca do Tary, a 19 czerwca do Tobolska, gdzie sztabskapitan Kazagrandi przekazał dowództwo płk. Kisielewowi. Wkrótce po tym oddział wyruszył z Tobolska, zdobywając wieś Baczalino i 2 statki.
W tym okresie głównym celem Korpusu Stepowego Armii Syberyjskiej było wyzwolenie linii kolejowej Omsk-Tiumeń-Jekaterynburg. Oddziały zgrupowały się w mieście Iszym. Do 24 czerwca zebrano tam 1 i 3 Stepowe Syberyjskie Pułki Strzeleckie, część 2 Syberyjskiego Kozackiego Pułku Kawalerii, dwie baterie artylerii oraz zorganizowane w Iszym dwie kompanie pod dowództwem kpt. Tupicyna i kompanię sztabskapitana Fedoroczenki. Te formacje utworzyły tzw. Oddział Iszymski, dowodzony przez płk. Grigorija A. Wierżbnickiego. Jego celem było zdobycie Jałutorowska. W międzyczasie sztabskapitan Kazagrandi został mianowany dowódcą wszystkich białych wojsk w rejonie Tobolska, z zadaniem opanowania linii rzeki Toboł do Jałutorowska. Pod jego dowództwo wszedł również 3 Omski Oddział Oficerski. W nocy z 27 na 28 czerwca siły Kazagrandi dotarły do wsi Pokrowskoje, gdzie stacjonował silny oddział bolszewicki, liczący do 700 żołnierzy. Po krótkiej wymianie ognia bolszewicy wycofali się do pobliskiej wsi Jarkowo. Próby uzyskania posiłków nie przyniosły rezultatu, co zmusiło oddział do dalszego wycofania się do Baczalino. 6 lipca płk Iwanow-Rinow nakazał Kazagrandi utrzymać wieś za wszelką cenę, obiecując wsparcie w postaci 6 Stepowego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego.
Wkrótce sytuacja strategiczna w rejonie Tobolska uległa poprawie dzięki ofensywnym działaniom Oddziału Iszymskiego. W wyniku zdobycia kilku wsi, 10 lipca bolszewicy wycofali się bez walki z Jałutorowska. Oddział Kazagrandi z łatwością oczyścił linię rzeki Toboł, zajmując wieś Pokrowskoje. Kolejnym zadaniem wojsk Kazagrandi i Kisielewa było zdobycie linii rzeki Tury do Tiumeni. 20 lipca wspólnie zdobyli Tiumeń. 25 lipca zajęto Turinsk, a następnego dnia Orbit. Tam wojska Kazagrandi i Kisielewa podzieliły się na dwa oddziały. Pierwszy, pod dowództwem Kazagrandi, ruszył w dół rzeki Tawdy, zdobywając 4 sierpnia wieś Niewianskoje. Liczył on wtedy ponad 900 żołnierzy i formalnie był częścią Iszymskiego Oddziału, chociaż jego status nie był do końca jasny. Do 21 sierpnia nie miały miejsca większe starcia z bolszewikami, jednak od 22 sierpnia rozpoczęły się ciężkie walki na północ od Ałapajewska.
Walki 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego
13 września 1918 roku, na mocy rozkazu płk. Iwanowa-Rinowa, oddział Kazagrandi przekształcił się w 16 Iszymski Syberyjski Pułk Strzelecki, wchodząc w skład 4 Syberyjskiej Dywizji Strzeleckiej. 17 września odniósł znaczące sukcesy, rozbijając bolszewików w rejonie wsi Fiedosowo, Mołokowo i Jaczmienowo, zdobywając przy tym 2 działa, 7 karabinów maszynowych oraz dużą ilość karabinów ręcznych. Aby wzmocnić natarcie, Kazagrandi otrzymał dodatkowo batalion 19 Pietropawłowskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego, sotnię 2 Syberyjskiego Kozackiego Pułku Kawalerii oraz baterię artylerii lekkiej. 28 września połączone siły zdobyły Ałapajewsk. Pułk Kazagrandi otrzymał następnie zadanie ścigania uchodzących na północ bolszewików. Po kilku starciach 14 października zdobył miasto i stację kolejową Wierchoturie, stwarzając poważne zagrożenie dla lewej flanki bolszewickiej 3 Armii. Do końca października pułk zajął obronne pozycje wokół miasta, utrzymując kontakt z 20 Tiumeńskim Syberyjskim Pułkiem Strzeleckim.
8 listopada, na południe od Wierchoturie, miały miejsce kolejne walki, w wyniku których nowo utworzona Północna Grupa dowodzona przez Kazagrandi, w składzie 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego, batalionu 18 Tiumeńskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego oraz dwóch baterii artylerii lekkiej, zajęła 19 listopada wieś Karelino, a następnego dnia wieś Nowo-Turinskoje. Zdobyto 4 karabiny maszynowe, samochód i pociąg pancerny, który nazwano „Iszymiec”. Dowództwo nad nim objął por. Paniagin.
Pod koniec listopada Jekaterynburska Grupa Armijna rozpoczęła ofensywę, mającą na celu zdobycie Permu i zniszczenie bolszewickiej 3 Armii. Z rozkazu gen. G. A. Wierżbnickiego, Północna Grupa miała zająć wsie Niżnij-Turinsk, Nikołajewsk, Wyja i Wierchnaja. 30 listopada rozbito bolszewicką 3 brygadę 29 Dywizji Strzeleckiej, zajmując wsie Wyja i Niżnij-Turinsk, gdzie zdobyto 500 karabinów, 12 karabinów maszynowych, 3 działa, 2 pociągi pancerne oraz wzięto do niewoli około 1000 żołnierzy. 16 grudnia 16 Iszymski Syberyjski Pułk Strzelecki został skierowany do rezerwy. Pod koniec grudnia, w ramach I Środkowosyberyjskiego Korpusu Strzeleckiego, przeszedł przez Ural, przerywając front bolszewicki i zdobywając 24 grudnia Perm.
Na początku 1919 roku do pułku dotarły uzupełnienia złożone z młodych mieszkańców Syberii. W lutym i marcu 16 Iszymski Syberyjski Pułk Strzelecki wziął udział w kolejnej ofensywie białych w kierunku zachodnim, zajmując wiele wsi i mniejszych miejscowości. Pod koniec marca bolszewickie dowództwo skoncentrowało siły ośmiu pułków, aby rozbić oddziały 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego. Oddziały Kazagrandi zdołały obejść bolszewików i zaatakować ich z flanki, zmuszając ich do odwrotu. W rezultacie wzięto do niewoli ponad 4700 żołnierzy bolszewickich oraz zdobyto ponad 2700 karabinów, 52 karabiny maszynowe i 11 dział. W kwietniu, podczas kolejnej ofensywy, pułk uczestniczył w zdobyciu miasta Wotkinsk, gdzie rozbito bolszewicką 7 Dywizję Strzelecką. Zajęto także Sarapuł i Iżewsk, docierając 15 kwietnia pod Wiatkę i Kotlas. W tym czasie nowym dowódcą 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego został płk Aleksandr Mietielew.
14 maja miały miejsce bardzo ciężkie walki o przyczółek na brzegu rzeki Wiatka, w wyniku których 16 Iszymski Syberyjski Pułk Strzelecki, wraz z 13 Omskim Syberyjskim Pułkiem Strzeleckim, został zniszczony 15 maja w wyniku jednoczesnego ataku dwóch bolszewickich brygad wspieranych silnym ogniem artyleryjskim. Ocalało jedynie około 500 żołnierzy 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego.
Mundury
Mundury 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego charakteryzowały się czarnymi pagonami z białymi kantami. Na mundurach znajdował się znak trupiej główki oraz mały numer 16.
Bibliografia
Sergiej W. Wołkow: Белое движение. Энциклопедия гражданской войны. 2003. Brak numerów stron w książce.
Linki zewnętrzne
Historia 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego (jęz. rosyjski)
Kolejny tekst o historii 16 Iszymskiego Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego (jęz. rosyjski)