16 Dywizja Józefa Zajączka

16 Dywizja Józefa Zajączka

16 Dywizja Józefa Zajączka to polska jednostka wojskowa z okresu napoleońskiego.

Na przełomie zimy 1812 roku doszło do kolejnej reorganizacji Armii Księstwa Warszawskiego, która była związana z przygotowaniami do drugiej wojny polskiej.

Polskie wojsko nie funkcjonowało jako jednolita struktura. W ramach Wielkiej Armii powstał V Korpus Wielkiej Armii pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Na podstawie 1 Dywizji Księstwa Warszawskiego utworzono 16 Dywizję, którą objął gen. Józef Zajączek.

Dywizja w kampanii rosyjskiej

Na początku wojny Francji z Rosją, w maju 1812 roku, 16 Dywizja pod dowództwem gen. Zajączka zlokalizowała się w rejonie Radzymina i Serocka. Następnie przeszła przez Pułtusk, Różan oraz Ostrołękę, kierując się na Wilno. 29 czerwca przeprawiła się przez Niemen w pobliżu Grodna, wkraczając na tereny zaboru rosyjskiego. 4 lipca dywizja ruszyła w kierunku Nowogródka, stając się czołowym oddziałem Korpusu. Po trzech tygodniach marszu przez Kojdanów i Turzec, dotarła do rzeki Berezyna, gdzie rozlokowała się w rejonie wsi Jakszyce, pomiędzy Berezyną a Świsłoczą. Dwa dni zabezpieczała tam przeprawę taborów oraz zapasów artylerii. Następnie została skierowana do Mohylewa nad Dnieprem, do którego dotarła 25 lipca. Z powodu panicznego odwrotu Rosjan, nie miało miejsca wiele bezpośrednich starć, jednak piechota ponosiła znaczące straty marszowe, sięgające około 30% stanu osobowego. W czasie postoju w Szkłowie i Mohylewie do dywizji dołączyli „maruderzy”. Z Mohylewa oddział wyruszył w stronę Smoleńska, docierając tam 16 sierpnia.

Bitwa smoleńska i pod Borodino

17 sierpnia o godzinie 14:00 dywizja, wspierana przez ogień francuskich dział, zaatakowała przedmieścia Nikolskie. Kompanie woltyżerskie pokonały przeszkody, które dzieliły je od rosyjskich żołnierzy, wypierając ich z nadbrzeżnych zarośli i przechodząc na brzeg Dniepru. Pod ich osłoną reszta oddziału przeszła przez rzekę i kontynuowała natarcie. Walki trwały do zmroku, a dywizja poniosła znaczne straty.

Nocą z 17 na 18 sierpnia patrol 15 pp odkrył niebronione przejście w murze obronnym. Przez wyłom do Smoleńska weszły główne siły 15 i 16 pp, wspierane przez armaty.

Miasto nie stawiło oporu, a Rosjanie opuścili je wieczorem. Zarządzono pięciodniowy odpoczynek, a żołnierze, którzy wyróżnili się w walce, zostali odznaczeni przez Napoleona Krzyżami Legii Honorowej.

22 sierpnia 16 Dywizja, dowodzona przez gen. Izydora Krasińskiego, ruszyła przez Dorohobuż w stronę Moskwy. W dniach 5-7 września wzięła udział w bitwie pod Borodino.

7 września, w trakcie całodniowej bitwy, kilkakrotnie atakowała rosyjską piechotę na bagnety, prowadząc walkę ogniową oraz odpierając kontrataki piechoty i szarże kozaków i jegrów konnych. Armia rosyjska ciągle się cofała. Podążając za ustępującymi wojskami Kutuzowa, dywizja brała udział w kolejnych starciach. 29 września walczyła w bitwie pod Czerykowem, a 18 października w bitwie pod Tarutinem.

Pod koniec października zreorganizowano pułki piechoty w dywizji. Składały się one teraz z dwóch słabych batalionów, liczących po około tysiąc bagnetów.

Wielki odwrót; bitwa nad Berezyną

Na szlaku odwrotu Wielkiej Armii dywizja walczyła 25 października pod Medyną oraz 3 listopada pod Wiaźmą. Odpierała ataki kozaków atamana Płatowa, a w obrębie czworoboków piechoty maszerowała artyleria.

10 listopada do Smoleńska dotarło jedynie około 1500 żołnierzy piechoty V Korpusu, a do Orszy około 1200. Tam dołączyła działająca dotąd samodzielnie 17 Dywizja gen. Dąbrowskiego. Nocą z 26 na 27 listopada dywizja przeprawiła się przez Berezynę, korzystając z mostów stawianych m.in. przez polskich saperów.

28 listopada odbyła się ostatnia wielka bitwa tej kampanii. W pierwszej fazie polskie dywizje odrzuciły przeciwnika w stronę Borysowa, biorąc wielu jeńców. 16 Dywizja liczyła wówczas około 300 bagnetów. Jednak rosyjska piechota, wspierana ogniem artylerii, wypierała polskie dywizje. Kontratak jazdy (głównie polskiej) zatrzymał rosyjskie natarcie, tworząc warunki do uporządkowanego odwrotu. Dywizja maszerowała przez Oszmianę i Nowe Troki w kierunku Olity, gdzie polskie wojska przeprawiły się przez zamarznięty Niemen. Na początku grudnia w 16 Dywizji Piechoty pozostało jedynie 190 żołnierzy. 11 grudnia rozpoczęto marsz przez Suwałki, Augustów, Rajgród, Szczuczyn i Łomżę do Warszawy. Po drodze dołączyły nowe pułki piechoty i jazdy formowane na Litwie.

Struktura organizacyjna

Dowódca dywizji – gen. Józef Zajączek

Sztab:

Szef sztabu – płk Weyssenhoff

W sztabie pracowało 26 żołnierzy, w tym 20 oficerów.

Oddziały:

• 1 Brygada Piechoty – gen. Stanisław Mielżyński
• 3 pułk piechoty
• 15 pułk piechoty
• 2 Brygada Piechoty – gen. Franciszek Paszkowski
• 16 pułk piechoty
• 18 Brygada Jazdy – gen. Michał Ignacy Kamieński
• 2 pułk ułanów
• 4 pułk strzelców konnych

Brygada jazdy, wspólnie z innymi brygadami jazdy dywizji, utworzyła później Dywizję Jazdy, której dowództwo powierzono gen. Michałowi Ignacemu Kamieńskiemu.

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. Poznań: Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-52-1.
• Bronisław Gembarzewski, Szymon Askenazy: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807–1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
• Marian Kukiel: Zarys historii wojskowości w Polsce. London: Puls, 1993. ISBN 0-907587-99-2.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• 9 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-75-X.
• Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.