16 Brygada Pancerna
16 Brygada Pancerna to znacząca jednostka broni pancernej Polskich Sił Zbrojnych.
W składzie 1 Korpusu 1941-1942
19 września 1941 roku 1 pułk czołgów został przekształcony w 16 Brygadę Czołgów, która obejmowała następujące pododdziały:
- 65 batalion czołgów,
- 66 batalion czołgów,
- 67 batalion czołgów,
- 65 czołówka naprawcza,
- 66 czołówka naprawcza,
- 16 kompania łączności.
8 stycznia 1942 roku na bazie 66 czołówki naprawczej oraz specjalistów z batalionów czołgów utworzono 16 kompanię warsztatową.
W strukturze 1 Dywizji Pancernej 1942–1943
25 lutego 1942 roku brygada została podporządkowana dowódcy 1 Dywizji Pancernej, gen. bryg. Stanisławowi Maczkowi.
13 sierpnia 1942 roku bataliony pancerne zostały przekształcone w pułki pancerne, którym nadano numery 1, 2 i 3. Dowódcami pułków zostali: ppłk Bolesław Sokołowski (1 pułk pancerny), mjr dypl. Stanisław Koszutski (2 pułk pancerny) oraz mjr A. Izdebski (3 pułk pancerny). Równocześnie ppłk dypl. (gen. bryg. od 15 VIII 1964) Aleksander Ruchaj-Taczanowski na bazie 1 batalionu ciężkich karabinów maszynowych I Korpusu w Duns, Szkocja, zorganizował 16 batalion dragonów.
1 października 1942 roku 16 kompania warsztatowa została włączona do oddziałów technicznych 1 DPanc., a 1 listopada 1943 roku zmieniono jej nazwę na kompanię warsztatową Brygady Pancernej.
W kwietniu 1943 roku, na podstawie rozkazu Naczelnego Wodza, gen. broni Władysława Sikorskiego z 20 marca 1943 roku, 1 batalion Strzelców Podhalańskich został włączony do brygady. Połączenie to uwzględniało przeszkolonych żołnierzy 16 batalionu dragonów, którzy zostali przeniesieni do pułków pancernych. Ze względu na brak tradycji bojowych 16 batalionu dragonów, pododdział zachował nazwę batalionu Strzelców Podhalańskich. Dowódcą batalionu został mjr dypl. Wacław Kobyliński, dotychczasowy dowódca Batalionu Strzelców Podhalańskich, a jego zastępcą kpt. Stefan Kazimierczak z 16 batalionu dragonów. Od 29 kwietnia 1943 roku kompanie strzelców wzięły udział w 7-tygodniowym kursie w rejonie North Berwick w hrabstwie East Lothian, mającym na celu przeszkolenie strzelców podhalańskich do wykonywania zadań przewidzianych w armii brytyjskiej dla dragonów, czyli piechoty wspierającej pododdziały czołgów.
We wrześniu 1943 roku rozpoczęto reorganizację 1 Dywizji Pancernej, wynikającą z przejścia brytyjskich dywizji pancernych na nowe etaty wojenne. Do tego czasu dywizja składała się z dwóch brygad pancernych oraz grupy wsparcia. Siłę uderzeniową dywizji tworzyło 6 pułków pancernych oraz 3 bataliony piechoty wspierane przez 3 pułki artylerii. W ramach nowego etatu w dywizji pozostała jedna brygada pancerna, a drugą zastąpiła zmotoryzowana brygada piechoty. Obie brygady były wspierane przez 4 pułki artylerii. Proporcje pułków czołgów do batalionów piechoty zmieniły się na 4:4. Gen. dyw. Franciszek Skibiński ocenił nowy brytyjski etat, wzorowany na niemieckiej organizacji dywizji pancernej, jako oparty na błędnych przesłankach, ponieważ niemiecka organizacja zachowywała równowagę między pododdziałami czołgów i piechoty, co wynikało z liczby dostępnych wozów bojowych. Przejście dywizji na nową organizację było wymuszone przez stronę brytyjską, która określiła, że zezwoli na udział dywizji w walkach na kontynencie tylko po jej reorganizacji. Taka sytuacja postawiła polskie władze wojskowe w trudnej sytuacji, ponieważ zasoby kadrowe na wyspach brytyjskich ograniczały możliwość osiągnięcia pełnych etatów w jednostkach dywizyjnych, szczególnie w piechocie.
W ramach reorganizacji, począwszy od 21 września 1943 roku, przeprowadzono następujące działania organizacyjno-kadrowe:
- rozformowano Kwaterę Główną 10 Brygady Kawalerii Pancernej,
- Kwaterę Główną 16 Brygady Pancernej przemianowano na Kwaterę Główną 10/16 Brygady Pancernej,
- szwadron sztabowy 10 BKPanc. oraz 14 pułk kawalerii pancernej wyłączono ze struktury dywizji,
- 10 pułk strzelców konnych został przekształcony w pancerny pułk rozpoznawczy dywizji,
- 24 pułk ułanów i 10 batalion dragonów zostały podporządkowane dowódcy 10/16 Brygady Pancernej,
- 3 pułk pancerny został skadrowany i wyłączony z dywizji, a część żołnierzy pułku przydzielono do nowo formowanego 9 batalionu strzelców,
- 1 pułk pancerny i 2 pułk pancerny oraz szwadron sztabowy 16 BPanc. pozostały w podporządkowaniu dowódcy 10/16 Brygady Pancernej,
- batalion strzelców podhalańskich został wyłączony z 16 Brygady Pancernej i włączony do 3 Brygady Strzelców,
- rozformowano Grupę Wojsk Wsparcia 1 DPanc.,
- sformowano Kwaterę Główną 3 Brygady Strzelców,
- 1 batalion strzelców został wyłączony z Grupy Wojsk Wsparcia, przemianowany na 8 batalion strzelców i podporządkowany dowódcy 3 Brygady Strzelców,
- na bazie 1 pułku rozpoznawczego i 3 pułku pancernego sformowano 9 batalion strzelców,
- na bazie 1 pułku rozpoznawczego utworzono batalion broni wsparcia 3 Brygady Strzelców,
- zorganizowano 2 pułk artylerii motorowej,
12 października 1943 roku 10/16 Brygada Pancerna została przekształcona w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej.
Ponownie w 1 Korpusie 1943-1947
W trakcie reorganizacji 1 Dywizji Pancernej, prowadzonej od września do października 1943 roku, postanowiono zachować nadwyżki żołnierzy broni pancernych kosztem utrzymania niepełnych stanów w pododdziałach piechoty.
3 listopada 1943 roku przystąpiono do ponownego formowania 16 Brygady Pancernej, w skład której weszły:
- szwadron sztabowy (z 10 BKPanc),
- 3 pułk pancerny (kadrowy),
- 14 pułk kawalerii pancernej,
- 16 kompania łączności,
- 16 kompania zaopatrywania,
- 16 kompania warsztatowa.
10 listopada 1943 roku 16 Brygada Pancerna została podporządkowana dowódcy 2 Dywizji Grenadierów Pancernych (kadrowej). Od połowy czerwca 1944 roku do początku lutego 1945 roku w skład 16 BPanc. wchodził 9 pułk ułanów Małopolskich, który wraz z 3 ppanc. i 14 puł. rozpoczął szkolenie na czołgach Centaur i Cromwell.
W drugiej połowie 1944 roku do Polskich Sił Zbrojnych wcielono 89 tysięcy Polaków, żołnierzy odbywających przymusową służbę wojskową w Wehrmachcie. Ten napływ uzupełnień umożliwił odtworzenie stanów etatowych oraz formowanie nowych jednostek wojskowych w Wielkiej Brytanii i we Włoszech.
27 grudnia 1944 roku szef Sztabu Naczelnego Wodza, gen. dyw. Stanisław Kopański, nakazał dowódcy Jednostek Wojskowych w Wielkiej Brytanii utworzenie do 1 czerwca 1945 roku, w ramach 1 Korpusu, dywizji piechoty oraz brygady pancernej wraz z jednostkami korpuśnymi.
5 lutego 1945 roku dowódca Jednostek Wojskowych w Wielkiej Brytanii, gen. bryg. Janusz Głuchowski, wydał polecenie przystąpienia do formowania dowództwa 1 Korpusu z jednostkami zabezpieczenia i obsługi, 4 Dywizji Piechoty, 16 Samodzielnej Brygady Pancernej oraz skadrowanych jednostek korpuśnych, liczących około 26 tysięcy ludzi, wraz z pierwszym uzupełnieniem.
3 kwietnia 1945 roku rozpoczęto formowanie 5 pułku pancernego, a 16 kwietnia 1945 roku przystąpiono do organizacji 16 pułku dragonów.
W maju 1945 roku struktura organizacyjna 16 Samodzielnej Brygady Pancernej wyglądała następująco:
- Sztab 16 Samodzielnej Brygady Pancernej,
- 3 pułk pancerny,
- 5 pułk pancerny,
- 14 pułk ułanów,
- 16 pułk dragonów,
- 16 szwadron łączności,
- 16 kompania zaopatrywania,
- 16 kompania warsztatowa,
- 8 lekka kompania sanitarna,
- 16 pluton żandarmerii,
- 19 park materiałowy.
Proporczyk
Sztab 16 BPanc oraz szwadron sztabowy posługiwały się proporczykami trójkątnymi czarno-pomarańczowymi.
Obsada personalna Kwatery Głównej 16 BPanc
Dowódcy brygady:
- ppłk/płk dypl. Tadeusz Adam Majewski (od 19 IX 1941)
- ppłk Bolesław Sokołowski (od 8 XI 1943)
Zastępcy dowódcy brygady:
- ppłk Bogumił Szumski (od 8 XI 1943)
Szefowie sztabu brygady:
- kpt. Witold Czerniawski (do XI 1944)
- kpt. dypl. Włodzimierz Zeltzer (od XI 1944)
Przypisy
Bibliografia
Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990, s. 48. ISBN 83-03-02923-1.
Tadeusz Antoni T.A. Wysocki, 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947. Geneza i dzieje, Warszawa: „Bellona”, 1994, ISBN 83-11-08219-7, OCLC 830054012. Brak numerów stron w książce.
Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom II, Walki formacji polskich na zachodzie 1939-1945, Warszawa 1981, opracowanie zbiorowe pod redakcją Witolda Biegańskiego.
Stefan S. Kazimierczak, Żołnierz losu nie wybierał, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, ISBN 83-11-06697-3, OCLC 830304906. Brak numerów stron w książce.
Franciszek Skibiński, Wojska pancerne w II wojnie światowej, Warszawa 1982.
Zbigniew Wawer, Wojsko Polskie w Wielkiej Brytanii 1940-1947, Warszawa 1992.
Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967. Brak numerów stron w książce.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
Antoni Nawrocki, 2 Batalion Pancerny, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 21, Pruszków 1992.
Rajmund Szubański, 4 Batalion Pancerny, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 73, Pruszków 1996.
Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947. Londyn: Zrzeszenia Kół Oddziałów Broni Pancernej, 1971.
Krzysztof M. Gaj: 16. Brygada Pancerna. Studium organizacji brygady pancernej-myśl organizacyjno-etatowa Wschodu i Zachodu w okresie II-VIII 1945 r.. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-7889-958-7.
Juliusz S. Tym: 16 Samodzielna Brygada Pancerna. Śladami polskich gąsienic 1939-1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 15. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp.o.o., 2014. ISBN 978-83-7989-114-6.