155 mm haubica mle 1917 Schneider

Canon de 155 C mle 1917 Schneider

Canon de 155 C mle 1917 Schneider to francuska haubica polowa o kalibrze 155 mm, która została zaprojektowana w trakcie I wojny światowej i była szeroko wykorzystywana również w czasie II wojny światowej. Stanowiła standardową ciężką haubicę m.in. dla Wojska Polskiego w okresie międzywojennym.

Haubica mle 1917 została stworzona w 1917 roku jako udoskonalona wersja haubicy wz. 1909 kal. 152 mm. Zyskała tak dużą skuteczność i nowoczesność, że była używana przez armię francuską aż do 1940 roku. Dodatkowo została wyeksportowana do wielu krajów, a w Stanach Zjednoczonych i Polsce rozpoczęto jej produkcję na licencji. W Finlandii niektóre modele haubicy mle 1917 były w użyciu aż do lat 80. XX wieku.

Historia

Na przełomie XIX i XX wieku armia francuska nie przywiązywała dużej wagi do broni o dużym kącie ostrzału. Ważnym elementem wyposażenia była udana armata polowa mle 1897 kal. 75 mm. Do walki z umocnieniami stosowano wynalazek mjr. Malandrina, który polegał na mocowaniu pierścienia na pocisku 75 mm, co zwiększało krzywiznę jego lotu. Niestety, ten wynalazek znacznie opóźnił prace nad nowymi typami haubic.

Na początku XX wieku w Zakładach Schneider (obecnie Schneider Electric) powstał projekt haubicy kal. 152 mm, zamówiony przez armię rosyjską. Produkcja tych haubic odbywała się w Rosji, w Zakładach Putiłowskich. W tym samym czasie w zakładach FAMH w Saint-Chamond stworzono inny projekt ciężkiej haubicy kal. 150 mm, na zlecenie rządu Meksyku. Mimo prezentacji nowego działa w 1911 roku, Meksykanie ostatecznie nie zdecydowali się na zamówienie. Rząd francuski również początkowo nie wyraził zainteresowania, sądząc, że haubica mle 1904 kal. 155 mm, która już była w użyciu, jest bardziej odpowiednia do walki manewrowej.

Po wybuchu I wojny światowej, po drugiej bitwie pod Artois w 1915 roku, francuskie dowództwo zauważyło, że haubice mle 1904 mają zbyt niską szybkostrzelność i ograniczony zasięg. W odpowiedzi, w czerwcu 1915 roku zamówiono 400 egzemplarzy haubic mle 1915, które były oparte na wcześniejszym projekcie dla Meksyku. Z powodu opóźnień produkcyjnych haubice mle 1915 trafiły do wojska dopiero jesienią 1916 roku. Po zakończeniu zamówienia stwierdzono, że nie spełniają one wymagań, by całkowicie zastąpić haubice mle 1904, a jedną z ich wad była miedziana amunicja.

Wobec tego rozpoczęto prace nad nową haubicą. Firma Schneider zaktualizowała swoją haubicę wz. 1909 kal. 152 mm, dostosowując ją do francuskiej amunicji kal. 155 mm. Projekt został zaakceptowany przez armię francuską, a nowa haubica przyjęła oznaczenie Canon de 155 C, mle 1917 Schneider. Produkcja ruszyła w 1917 roku, a do końca I wojny światowej zbudowano 3035 sztuk.

Haubice mle 1917 trafiły do wielu krajów, w tym Argentyny, Belgii, Brazylii, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Jugosławii, Niemiec, Polski, Rosji, Rumunii, Serbii, Stanów Zjednoczonych i Włoch. W Polsce oraz USA prowadzono także produkcję licencyjną.

Działo okazało się na tyle nowoczesne i efektywne, że nie zostało wycofane z użytku długo po zakończeniu I wojny światowej. Przykładowo, w Finlandii niektóre modele haubicy mle 1917 były używane aż do lat 80. XX wieku.

Opis techniczny

Haubica polowa mle 1917 była działem kal. 155 mm, charakteryzującym się długim odrzutem lufy. Przeznaczona była do prowadzenia ognia zagłębiającego. Jej maksymalny zasięg wynosił 11 200 m (przy użyciu ładunku 00 i granatu stalosurówkowego), a praktyczny zasięg wynosił około 8000 m. Prędkość początkowa pocisku wynosiła 450 m/s, a wysokość linii ognia wynosiła 1430 mm. Pionowe pole ostrzału wynosiło od 0° do +42°. Masa działa bez przodka wynosiła 3300 kg, a masa przodka z dyszlem 420 kg.

Lufa była umieszczona na sankach, w których zainstalowano także opornik hydrauliczny oraz powrotnik pneumatyczny. W trakcie odrzutu i powrotu lufa ślizgała się po wodzidłach kołyski. Kołyska była umieszczona w łożu, a jej tylna część połączona z mechanizmem podniesieniowym za pomocą łuków zębatych. Zarówno kołyskę, jak i łoże wykonano ze stali. W łożu znajdowały się m.in. pudło mechanizmu podniesieniowego, mocowanie wyciora, mechanizm kierunkowy, obsada kołyski, drążek celowniczy, lemiesz stały i ruchomy oraz płyta oporowa ogona. Do łoża przymocowana była 1881 mm oś z dwoma kołami o średnicy 1330 mm.

Lufa składała się z rury rdzeniowej, obsady i przeciwwagi. Jej długość wynosiła 2332 mm (15 kalibrów) i miała 48 gwintów. Rura rdzeniowa składała się z komory zamkowej, leża przyrządu uszczelniającego, komory ładunkowej, stożka przejściowego oraz części gwintowanej o długości 1737 mm.

Haubica mle 1917 miała zamek śrubowy, zawiasowy, złożony z trzonu w kształcie walca, ramy z korbą, zębnicy oraz rygla zębnicy, przyrządu uszczelniającego, zasuwy zapałowej i przyrządu kurkowego.

Haubicę wyposażono w oporopowrotnik składający się z opornika i powrotnika. Opornik służył do hamowania odrzutu i łagodzenia powrotu, a jego budowa obejmowała cylinder, tłoczysko z tłokiem oraz wrzeciono. Powrotnik dosyłał lufę po strzale do pozycji wyjściowej, częściowo uczestnicząc w hamowaniu odrzutu; składał się z cylindra, tłoczyska i dwóch zbiorników. Tłoczyska opornika i powrotnika były połączone za pomocą wiązania.

Obsługę chroniła tarcza ochronna z blachy stalowej, wzmocniona listwami, przymocowana do łoża za pomocą wsporników. Tarcza miała wycięcie na lufę i kołyskę oraz okno do celowania.

Celowanie odbywało się za pomocą przyrządów celowniczych, w skład których wchodził kątomierz przeziernikowy oraz kątomierz panoramiczny z przedłużnicą. Przy celowaniu łoże można było przesuwać po osi kół za pomocą mechanizmu kierunkowego lub przy pomocy drążka celowniczego i gumowych uchwytów.

W położeniu marszowym działo miało cofniętą lufę, kołyska była połączona ryglem z łożem, a zaczep ogona łoża był zaczepiany o sworzeń przodka. W położeniu bojowym natomiast lufa była wysunięta do strzału, a lemiesz oparty o ziemię.

Amunicja

Nabój haubicy mle 1917 składał się z kilku elementów:

• pocisku,
• zapalnika,
• ładunku prochowego w woreczku,
• zapłonnika.

Do haubic mle 1917 używano dwóch rodzajów pocisków: szrapneli oraz granatów. Szrapnel (z zapalnikiem) ważył 40,59 kg, zawierał ładunek prochowy przedni z 450 g prochu czarnego oraz 270 kulek ołowianych o masie 25 g każda, umieszczonych w skorupie, która była zalana kalafonią, woskiem lub innym materiałem smolistym. Zapalnik był na stałe wkręcony w szrapnel i działał podwójnie. Głowice szrapneli malowano na czerwono, a pozostałe części na czarno.

Granat stalowy miał masę 42,7 kg (bez zapalnika) i w jednolitej skorupie zawierał ładunek wybuchowy o masie 10,2 kg, z materiału wybuchowego takiego jak melinit lub nitrozwiązek z domieszką azotanów. Głowica granatu miała wkrętkę z pochwą, zawierającą pobudzacz, którym był sproszkowany melinit. Okno granatu zamykano korkiem, aby chronić przed zanieczyszczeniem i wilgocią. Granaty z nitrozwiązków malowano na żółto; w przypadku domieszek azotanów, głowicę malowano na żółto, a tułów na czerwono.

Granat stalosurówkowy ważył średnio 43,5 kg, a jego jednolita skorupa mieściła ładunek wybuchowy o masie 4,5 kg. W przypadku stosowania nitrozwiązku właściwego, głowicę granatu malowano na żółto-czerwono, a tułów na czarno.

Ładunek prochowy był umieszczony w woreczku, z sześcioma rodzajami ładunków oznaczonych: 00, 0, 1, 2, 3, 4 oraz 5, przy czym ładunek 00 był najsilniejszy i sporządzano go z różnych rodzajów prochu.

Zgodnie z polskimi normami w 1939 roku mobilizacyjna jednostka ognia (JO) na jedną haubicę wz. 1917 wynosiła:

• Granaty:
  • granaty stalowe wz. 1914 – 18 sztuk,
  • granaty stalosurówkowe wz. 1915 – 6 sztuk.
• Zapalniki:
  • zapalniki uderzeniowe natychmiastowe RYG wz. 1918 – 7 sztuk,
  • zapalniki uderzeniowe z krótką zwłoką wz. 99/15 – 11 sztuk,
  • zapalniki uderzeniowe z długą zwłoką wz. 99/15 – 14 sztuk,
  • zapalniki podwójnego zadziałania L.D. wz. 17 – 4 sztuki.
• Ładunki prochowe:
  • z prochu BG5 – 19 sztuk,
  • z prochu BSP lub US3 – 10 sztuk,
  • zapłonniki wz. 1906 – 29 sztuk.

Użytkownicy i zastosowanie bojowe

Francja

Haubica mle 1917 została wprowadzona do armii francuskiej w 1917 roku jako Canon de 155 C, mle 1917 Schneider. Była jednym z kluczowych dział artylerii francuskiej w trakcie I wojny światowej. Po jej zakończeniu w 1918 roku haubice mle 1917 nie zostały wycofane i pozostały podstawowym sprzętem francuskiej artylerii ciężkiej. W momencie niemieckiego ataku na Francję w 1940 roku w pierwszej linii znajdowało się około 2000 haubic mle 1917, z których część dostosowano do trakcji motorowej poprzez wymianę kół. Po upadku Francji wiele dział przeszło w ręce Niemców.

Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone były drugim głównym użytkownikiem haubic mle 1917 po Francji. Pod koniec XIX wieku w USA powoli rozwijano krajową produkcję broni, czasami wspierając się zakupami zagranicznymi. W 1917 roku, po przystąpieniu USA do I wojny światowej, ujawniono poważne braki w uzbrojeniu armii amerykańskiej. W związku z tym postanowiono zakupić niezbędne uzbrojenie od Francji, w tym haubice kal. 155 mm mle 1917 wraz z licencją produkcyjną. Haubice te oznaczono jako M1917 i M1917A1, trafiły do Amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego, który walczył w Europie w latach 1917–1918.

W trakcie produkcji licencyjnej w USA wprowadzono pewne modyfikacje w porównaniu do oryginału, takie jak zmiana tarczy ochronnej oraz konstrukcji zamka. Tak zmodyfikowane haubice otrzymały oznaczenie M1918. Po zakończeniu I wojny światowej haubice M1917 i M1918 pozostały w arsenale armii amerykańskiej, aż do czasu, gdy zastąpiły je haubice M1 wprowadzone w 1941 roku.

Polska

Pierwsze haubice mle 1917 dotarły do Polski z Francji wraz z Armią Hallera w 1919 roku. Armia Hallera posiadała 48 haubic, które trafiły na wyposażenie nowo formującego się Wojska Polskiego jako 155 mm haubica wz. 1917. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej zakupiono kolejne egzemplarze we Francji, co doprowadziło do stanu, w którym na 1 października 1920 roku Polska dysponowała 206 haubicami wz. 1917.

W latach 20. XX wieku, po zakończeniu wojny, przystąpiono do ujednolicenia sprzętu, co zaowocowało zakupem kolejnych 43 haubic wz. 1917. W latach 30. XX wieku dokupiono jeszcze 47 sztuk, co sprawiło, że 4 marca 1935 roku Wojsko Polskie miało 298 haubic wz. 1917. Zdecydowano również o zakupie licencji na produkcję haubic mle 1917 w Zakładach Starachowickich, gdzie do wybuchu wojny zbudowano 44 haubice.

W okresie międzywojennym głównym użytkownikiem haubic wz. 1917 było dziesięć pułków artylerii ciężkiej. W czasie pokoju większość pułków składała się z trzech dywizjonów, z których każdy miał na wyposażeniu po dwie baterie liczące 4 działa kal. 105 mm oraz haubice 155 mm. Wyjątki stanowiły 1 pac i 3 pac, gdzie układ był nieco inny. Haubice te były również wykorzystywane w szkołach artylerii.

W Polsce prowadzono również prace nad zmotoryzowaniem haubic wz. 1917. Jedna z haubic (nr 284) została przystosowana do holowania w urozmaiconym terenie, osiągając średnią prędkość 22 km/h i maksymalną 40-45 km/h. Testy przeprowadzono w 1937 roku. Ponadto haubice wz. 1917 w latach 1931–1935 były używane w 1 Pułku Artylerii Motorowej, gdzie transportowano je ciągnikami Citroën-Kégresse C6P14 oraz wrotkami artyleryjskimi. Później w 1 pam zastąpiły je haubice 100 mm.

W marcu 1939 roku, w związku z rosnącym napięciem międzynarodowym, w jednostkach artylerii rozpoczęto organizację wojenną. Każdy pułk artylerii ciężkiej miał dzielić się na dwa dywizjony, z czego pierwszy miał być wyposażony w 12 armat 105 mm i 12 haubic 155 mm. Łącznie wystawiono 30 dywizjonów artylerii ciężkiej oraz 4 samodzielne dywizyjne artylerii ciężkiej. W momencie wybuchu wojny, we wrześniu 1939 roku, Wojsko Polskie dysponowało 341 haubicami wz. 1917, z czego 234 były w pierwszej linii, a pozostałe w ośrodkach zapasowych i do szkolenia.

Podczas kampanii wrześniowej haubice wz. 1917 wykorzystywano do prowadzenia ognia nękającego, niszczenia i paraliżowania kolumn przeciwnika, a także w roli broni przeciwpancernej. Po wojnie wiele haubic wz. 1917 przeszło w ręce niemieckie, a część została użyta przez Wehrmacht, natomiast część sprzedano, w tym do Finlandii. Armia Czerwona zdobyła 111 haubic wz. 1917, a wiele z nich pochodziło z ośrodków zapasowych.

W 1940 roku haubice mle 1917 ponownie trafiły do polskich jednostek podczas formowania Wojska Polskiego we Francji, stanowiąc podstawowe wyposażenie 1 Pomorskiego Pułku Artylerii Ciężkiej oraz 2 Modlińskiego Pułku Artylerii Ciężkiej.

Rosja/ZSRR

Pewna liczba haubic mle 1917 była również w użyciu w carskiej Rosji, gdzie produkowano pokrewne haubice wz. 1909 kal. 152 mm. Rosyjskie haubice mle 1917 zostały przekalibrowane do rosyjskiego kal. 152 mm, a później trafiły na wyposażenie bolszewików, gdzie oznaczono je jako 152 – 17S.

III Rzesza

W czasie II wojny światowej Niemcy przejęli dużą liczbę haubic mle 1917, zdobywając je w czasie kampanii w Polsce, Belgii oraz Francji. Część z nich została włączona do Wehrmachtu pod oznaczeniami 15,5 cm sFH 17(p) (zdobyte w Polsce), 15,5 cm sFH 413(b) (zdobyte w Belgii) oraz 15,5 cm sFH 414(f) (zdobyte we Francji). Były one wykorzystywane przez artylerię polową oraz nabrzeżną rozmieszczoną w Normandii i Norwegii. Po kapitulacji Włoch w 1943 roku Niemcy przejęli również włoskie haubice mle 1917 (oznaczenie włoskie Obice da 155/14 PB), które wprowadzono na uzbrojenie Wehrmachtu pod oznaczeniem 15,5 cm sFH 414(i). Część zdobytych haubic została odsprzedana sojusznikom, w tym Finlandii.

Finlandia

W 1924 roku Finlandia otrzymała cztery haubice mle 1915, a w kolejnych latach osiem haubic mle 1917. Były to działa w kalibrze rosyjskim (152 mm) i wykorzystywano je pod oznaczeniami 152 H/15 oraz 152 H/17. Po wybuchu II wojny światowej Finlandia zakupiła od Niemców kolejne haubice tego typu: 20 sztuk w 1940 roku, 127 sztuk w 1941 roku oraz cztery w 1944 roku.

Armia fińska używała haubic mle 1915 i mle 1917 podczas wojny zimowej, oddając z nich 5403 strzały, a później również podczas wojny kontynuacyjnej, kiedy znajdowały się na uzbrojeniu pięciu dywizjonów artylerii ciężkiej oraz ośmiu pułków artylerii polowej, oddając łącznie 217 644 strzały. Fińscy artylerzyści wysoko oceniali te działa, jednak z powodu surowego klimatu w Finlandii występowały częste awarie oporopowrotników. Fińskie haubice zostały także przystosowane do holowania w wysokim śniegu, co umożliwiło im użycie aż do lat 80. XX wieku. W latach 60. XX wieku zaczęto je wyposażzać w podwójne koła z oponami.

Argentyna

Armia argentyńska również korzystała z francuskich haubic kal. 155 mm. W 1928 roku Argentyna zakupiła specjalną, górską wersję haubicy mle 1917, która mogła być łatwo demontowana do transportu. Otrzymała oznaczenie Obús calibre 155 mm L 15 modelo 1928 Schneider.

Przypisy

Linki zewnętrzne

Opis haubicy 155 mm wz. 1917 w portalu www.1939.pl