152 eskadra myśliwska
152 eskadra myśliwska to pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona na lotnisku Porubanek, bazując na rozformowanej 143 eskadrze myśliwskiej z Toruń.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku, eskadra brała udział w działaniach w składzie Armii „Modlin”.
Godło eskadry przedstawia „Kondora walczącego” w kolorze czerwonym na tle białego równoramiennego krzyża.
Eskadra w okresie pokoju
Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych DDO L. dz. 4359 z dnia 19 lipca 1937 roku, w 5 pułku lotniczym powołano dwueskadrowy dywizjon myśliwski na lotnisku Porubanek.
152 eskadra myśliwska została sformowana na mocy rozkazu L. 2007/tjn. II-1 Ministra Spraw Wojskowych z 9 października 1937 roku, wykorzystując struktury rozformowanej 143 eskadry myśliwskiej z Toruń. Razem z 151 eskadrą myśliwską weszła w skład III dywizjonu myśliwskiego.
W skład wyposażenia eskadry wchodziły samoloty PZL P.11.
Na przełomie lat 1937 i 1938 eskadra dostosowywała swoje wewnętrzne formy organizacyjne. Piloci spędzali czas na szkoleniu teoretycznym i praktycznym.
W marcu 1938 roku Polska wystosowała ultimatum wobec Litwy, domagając się nawiązania stosunków dyplomatycznych. Polacy wsparli swoje żądania demonstracją militarną, podczas której skoncentrowano niemal wszystkie eskadry myśliwskie i liniowe w Wilnie. Zgromadzone w Porubanku samoloty 111., 112., 151. i 152 eskadry myśliwskiej 17 marca wykonały demonstracyjny lot wzdłuż granicy polsko-litewskiej, na odcinku Święciany–Druskienniki. Na czele formacji leciał mjr pil. Edward Więckowski ze swoim dywizjonem, a za nim III/1 dywizjon myśliwski z Warszawy. Lot odbył się na wysokości 1000 m, a przekroczenie granicy litewskiej było surowo zabronione.
Wiosną i latem 1938 roku realizowano program doskonalenia myśliwskiego, który zakończył się szkoleniem strzelania na poligonie Pohulanka.
W listopadzie 1938 roku piloci eskadry po raz pierwszy wzięli udział w zawodach lotnictwa myśliwskiego w Toruń. Reprezentowali ich: ppor. Anatol Piotrowski oraz kpr. Stanisław Brzeski. Ekipa III/5 dywizjonu zdobyła I miejsce w klasyfikacji zespołowej.
Działania eskadry w 1939
Wiosną 1939 roku piloci przeszli szkolenie strzeleckie na poligonie Pohulanka.
W lipcu 1939 roku eskadra wystawiała klucze alarmowe do przechwytywania obcych samolotów pojawiających się w dużych wysokościach w rejonie lotniska Porubanek. Pomimo kilku alarmowych startów, nie udało się przechwycić żadnych obcych samolotów.
Pod koniec lipca do eskadry przydzielono dwóch podchorążych pilotów z ostatniego rocznika Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie.
Mobilizacja eskadry
Mobilizację sierpniową eskadra przeprowadziła na lotnisku Porubanek. W godzinach porannych 24 sierpnia wszystkie samoloty eskadry odleciały na lotnisko alarmowe Jaszuny. Sprzęt i wyposażenie zostały przetransportowane samochodami, a następnie przewiezione na lotnisko polowe eskadry koleją.
Walki eskadry w kampanii wrześniowej
1 września dowódca III/5 dywizjonu myśliwskiego poinformował personel eskadry o wybuchu wojny. W gotowości postawiono 9 samolotów.
Około godziny 16.00 posterunek obserwacyjno-meldunkowy doniósł dowódcy dywizjonu o dużym zgrupowaniu niemieckich samolotów zmierzających w kierunku Warszawy. Wystartowały trzy klucze alarmowe: mjr Więckowski z pchor. Waszkiewiczem i kpr. Brzeskim, por. Imiela z plut. Bolcem oraz kpr. Jodą i ppor. Piotrowskim z ppor. Bury-Burzymskim i kpr. Popławskim. Klucze Imieli i Piotrowskiego zaatakowały samolot lecący nad lotniskiem Szpondowo. Ppor. Piotrowski zestrzelił bombowiec Do 17, a ppor. Bury-Burzymski zestrzelił bombowiec He 111 w rejonie Płońska. Po wyczerpaniu amunicji, piloci wrócili pojedynczo do Szpondowa. Niestety, ppor. Anatol Piotrowski nie powrócił. Klucz mjr. Więckowskiego zaatakował pięć samolotów Heinkli 111 kierujących się na Modlin. Niemieckie bombowce zrzuciły bomby na okoliczne łąki i odleciały na północ. Sukcesy pierwszego starcia z Luftwaffe zostały okupione stratą jednego pilota oraz trzech samolotów.
2 września eskadra nie realizowała zadań bojowych. Personel techniczny zajmował się naprawą postrzelanych maszyn, a porucznik Imiela na RWD-8 sprawdzał tereny pod przyszłe lotniska eskadry.
3 września klucz ppor. Burego-Burzymskiego z pchor. Babiańskim i plut. Bełcem wspierał marsz 8 Dywizji Piechoty. W trakcie patrolowania, piloci zaatakowali grupę 12 He-111 osłanianą przez dwa klucze Bf-110. W trakcie walki plut. pil. Marian Bełc zestrzelił jeden z samolotów myśliwskich Bf 110.
Po południu, kpr. Brzeski otrzymał zadanie zniszczenia nieprzyjacielskiego balonu obserwacyjnego w rejonie Gruduska. Tak relacjonował przebieg działań:
4 września osłonę wyprawy 41 eskadry rozpoznawczej zapewniły dwa klucze pod dowództwem por. Wolińskiego. W drodze powrotnej, ppor. Bury-Burzymski oraz kpr. Brzeski zestrzelili balon obserwacyjny. Zestrzelony został również samolot kpr. Brzeskiego. Pilot relacjonował:
W obliczu krytycznej sytuacji Armii „Modlin”, dowództwo lotnictwa nakazało natychmiastowe wycofanie jednostek lotniczych z przedpola Modlina, za Wisłę i Narew. Eskadra otrzymała polecenie przegrupowania się do Kroczewa, a następnie na lotnisko Poniatów. Rzut kołowy, z trudnościami przy pakowaniu sprzętu, odjechał nocą.
5 i 6 września trwały przegrupowania. Brakowało koordynacji. O świcie, pięć samolotów odleciało do Poniatowa. Nie wykonywano żadnych zadań bojowych. Przed wieczorem nadeszło polecenie przelotu eskadry do Babic, a następnego dnia do Wieruchowa. Z racji sprzecznych rozkazów, dowódca eskadry udał się do sztabu lotnictwa w Jabłonnie, gdzie otrzymał rozkaz przeniesienia rzutu powietrznego na lotnisko Kierz i podporządkowania się dowódcy Brygady Pościgowej. Rzut kołowy miał udać się do Jędrzejowa.
Rano 7 września pięć samolotów eskadry wylądowało na lotnisku Kierz. Po południu klucz por. Wolińskiego rozpoznawał ruchy wojsk nieprzyjacielskich na odcinku Bug–Narew. W okolice Różana wykryto włamanie. Rzut kołowy nadal przebywał w Jędrzejowie. Do dyspozycji płk. Tadeusza Praussa na samolocie RWD-8 poleciał pchor. Babiański.
8 września piloci eskadry wykonywali loty patrolowe, które pozwoliły na rozproszenie formacji Dornierów 17 zmierzających w kierunku Lublin. Tego dnia nie odnotowano żadnych zestrzeleń.
9 września klucz ppor. Burego-Burzymskiego z kapralami Brzeskim i Popławskim stoczył walkę z 12 He-111. Polacy zestrzelili 3 samoloty He-111. W wyniku walki, maszyna ppor. Burzymskiego została uszkodzona. Po południu, dowodzący eskadrą w zastępstwie, por. Woliński, otrzymał rozkaz przelotu eskadry na lotnisko Zielonka w celu osłony mostów warszawskich przed bombardowaniem.
10 września ppor. Bury-Burzymski poleciał w rejon Barcic, aby zestrzelić balon obserwacyjny. Niemcy, dostrzegając polskiego lotnika, szybko ściągnęli balon. Klucz por. Wolińskiego oraz st. szer. Popek zaciągnęli się w walkę z grupą Heinkli. Po zakończeniu walki Popek lądował przymusowo w okolicy Siennicy, gdzie uszkodził samolot. Pilot powrócił do jednostki na rowerze. Po południu por. Wesołowski z 151 eskadry myśliwskiej dostarczył rozkaz przelotu 152 eskadry do Brześcia, na lądowisko Adamków.
11 września na lotnisku Wielgolas odbywały się przeglądy techniczne samolotów, a piloci mieli czas na odpoczynek. W południe kpt. Włodzimierz Łazoryk otrzymał rozkaz od dowódcy lotnictwa, aby przygotować eskadrę do przelotu na lotnisko Okęcie i czekać na rozkaz startu do godziny 15.00. Ponieważ nie otrzymano potwierdzenia, piloci odlecieli do Brześcia, lądując w Adamkowie.
12 września trzy samoloty PZL P.11 eskadry były ukryte w lasku przy polu wzlotów. Pchor. Babiański poleciał na RWD-8 do płk. Praussa w Jeruzalu. W drodze powrotnej lądował przymusowo w Łosicach, uszkadzając maszynę. W międzyczasie samoloty 152 eskadry odleciały do Ostrożca.
13 września nie wykonywano żadnych lotów, ponieważ eskadra nie otrzymała zadań.
14 września, wskutek braku paliwa, eskadra nadal nie mogła wykonywać lotów. Następnego dnia, na resztkach benzyny, odleciała do Litiatyna. Zadań bojowych również nie realizowano.
16 września oczekiwano na reorganizację Brygady Pościgowej. Nadwyżka personelu latającego miała udać się do Kut. Ppor. Burzymski z kapralami Brzeskim i Popławskim zabezpieczali lotnisko na zasadzce pod Brzeżanami.
17 września, po południu, dwa P.11 pilotowane przez poruczników Imielę i Wolińskiego odleciały do Czerniowiec w Rumunii. Rzut kołowy pod dowództwem kpt. Łazoryka przekroczył granicę polsko-rumuńską w nocy z 18 na 19 września.
Obsada personalna eskadry
…
Samoloty eskadry
W wrześniu 1939 roku eskadra dysponowała dziewięcioma samolotami PZL P.11c oraz jednym samolotem PZL P.11a.
Upamiętnienie
Tradycje 152 eskadry myśliwskiej były kontynuowane przez stacjonujący w Wielkiej Brytanii 317 dywizjon myśliwski.
Wypadki lotnicze
3 lipca 1939 roku doszło do zderzenia w powietrzu między ppor. pil. Edwardem Grubą a kpr. pil. Edwardem Zdzitowieckim, w wyniku którego obaj piloci zginęli.
Uwagi
…
Przypisy
…
Bibliografia
Kronika 317 Wileńskiego Dywizjonu Myśliwskiego, cz. I. [w:] Akta Polskich Sił Powietrznych na zachodzie 1935-1947, sygn. LOT.A.V.55/47 I [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2017-03-03].
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Łukasz Łydżba: Wileński III/5 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2010. ISBN 978-83-7731-019-9.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. Lotnictwo wojskowe 1939. [dostęp 2019-08-24].
Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. P.11c nr „4” (8.110) kpr. Stanisława Brzeskiego. [dostęp 2019-08-25].
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.