15 Pułk Ułanów Poznańskich (15 puł.) – oddział Polskich Sił Zbrojnych.
Formowanie i zmiany organizacyjne
17 kwietnia 1942 roku, na podstawie decyzji dowódcy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, powołano do życia batalion specjalny, znany jako batalion „S”. Była to jednostka piechoty szturmowej, która mogła być szybko użyta w razie zagrożenia dla dowódcy oraz sztabu armii, a także centrum łączności. Dowództwo nad batalionem objął rtm. Zbigniew Kiedacz, bliski współpracownik gen. Andersa. W połowie sierpnia batalion opuścił Związek Radziecki, przekształcając się w 15 Pułk Kawalerii Pancernej jako jednostkę rozpoznawczą 5 Dywizji Piechoty. Zmiana ta była wynikiem rozkazu dowódcy APW z 3 października 1942 roku, który ogłoszono w pułku 8 października 1942 roku. Pułk formowano zgodnie z brytyjskim etatem nr WE II/12/2, przewidującym 817 żołnierzy. W listopadzie 1942 roku jednostka została przeniesiona do Quizil Ribat, gdzie w ramach koncentracji pułków kawalerii pancernej przeszła szkolenie pod okiem Pułku Ułanów Karpackich. W maju 1943 roku 15 pułk dołączył do 5 Kresowej Dywizji Piechoty w rejonie Kirkuku. Od 9 lipca pułk nieformalnie nosił nazwę 15 Pułk Ułanów Poznańskich, co zostało oficjalnie zatwierdzone przez Naczelnego Wodza 1 grudnia 1943 roku. We wrześniu oddział dotarł z 5 KDP do Palestyny, do obozu wojskowego w Mughazi, gdzie otrzymał nowe wyposażenie i kontynuował szkolenie. W październiku pułk brał udział w manewrach dywizji i korpusu. Od 3 grudnia 1943 roku poszczególne szwadrony brały udział w szkoleniu górskim w Syrii, po czym przeniesiono je do obozu przejściowego Hill 69. W dniach 27-28 grudnia 1943 roku pułk dotarł do obozu wojskowego w Quassasin w Egipcie, gdzie po otrzymaniu nowego uzbrojenia przeszedł reorganizację według brytyjskiego etatu WE II/252/1. Na przełomie lutego i marca ułani poznańscy zostali przetransportowani drogą morską do południowych Włoch.
Walki pułku
Walki nad rzeką Sangro
6 kwietnia 1944 roku pułk, bez pojazdów, przeszedł na odcinek obrony nad rzeką Sangro w rejonie Capracotta, w ramach 3 DSK.
Bitwa o Monte Cassino
Po krótkim odpoczynku, od 4 maja 15 Pułk Ułanów Poznańskich zajął odcinek obrony na prawym skrzydle 5 KDP, zastępując kompanie 16 lwowskiego batalionu strzelców. Podlegał dowódcy 6 Lwowskiej BP i bronił pozycji w rejonie wzgórza 771 Monte Castellone. W trakcie pierwszego natarcia korpusu, 12 maja, na odcinku pułku pozorowano atak na pozycje niemieckie, co ściągnęło na pułk niemiecki ostrzał. Od 13 do 17 maja prowadzono działalność patrolową na przedpolu pozycji obronnych. 15 maja z pułku wydzielono szwadron szturmowy pod dowództwem por. H. Cygielskiego, który został podporządkowany mjr. W. Smrokowskiemu, dowódcy 1 samodzielnej kompanii Comando. 17 maja szwadron szturmowy, wspólnie z komandosami, zajął wzgórze 706, pod ostrzałem niemieckiej artylerii ciężkiej i moździerzy, i utrzymał tę pozycję, osłaniając natarcie 16 i 17 lwowskich batalionów na San Angelo. Odpierając kontratak niemiecki, pozostał na pozycjach do 19 maja rano. Również 19 maja, pododdziały pułku podejmowały działania mające na celu zdobycie wzgórza 852, które ostatecznie opanowano 20 maja, a następnie pułk zajął wzgórze 893, a w dniach 21 i 22 maja, razem ze szwadronem PUK, zdobyto wzgórze. W dniach 25-28 maja, poszczególne szwadrony pułku zajęły opuszczone przez nieprzyjaciela wzgórza 945 Pizzo Corono i 1669 Monte Cairo, broniąc zajętych pozycji do 30 maja, kiedy to cały odcinek 6 Lwowskiej BP został zluzowany przez oddziały brytyjskie. Pułk udał się na odpoczynek do Santa Croce del Santo.
Bitwa o Ankonę
19 czerwca pułk przeszedł do Sfax di Torino w strefie przyfrontowej. 21 czerwca, w ramach Grupy „Rud”, rozpoczął pościg za wycofującym się nieprzyjacielem, osiągając 24 czerwca Fermo i Mogliano oraz rzekę Chienti. W dniach 25-29 czerwca pułk toczył potyczki podczas forsowania rzeki. Po przekroczeniu Chienti, w składzie 5 KDP, 30 czerwca prowadził pościg wsparty przez 1 szwadron pancerny Pułku 4 Pancernego, połowę 13 wileńskiego batalionu strzelców „Rysie”, 5 baterię artylerii samobieżnej 7 Pułku Artylerii Przeciwpancernej oraz saperów, osiągając 1 lipca rzekę Potenza i zdobywając wzgórze San Biagio. 2 lipca ułani odparli kontratak II/994 pułku grenadierów z 10 działami szturmowymi na pozycje zajęte dzień wcześniej. Od 4 do 16 lipca 1944 roku pułk prowadził samodzielne walki w rejonie Casa Nuove, forsując rzekę Musone i zdobywając Pallazzo del Canone. Od 16 lipca, w składzie 2 Brygady Pancernej, pułk dążył do okrążenia Ancony, zdobywając następnie miejscowości Polverigi, Agugliano i wzgórze San Luigi. 18 lipca stoczył szczególnie zacięte walki o przełamanie obrony przed rzeką Esino w rejonie Paterno d’Ancona, Monte Domini i Castelferretti. Grupa bojowa mjr. A. Bielińskiego, składająca się z 4 szwadronu ułanów poznańskich, 1 szwadronu czołgów 1 pułku ułanów Krechowieckich oraz 5 baterii samobieżnej 7 pułku, prowadziła pościg w kierunku Grancetta. 18 lipca pułk ułanów poznańskich osiągnął rzekę Esino, zdobywając na niej przyczółek. 19 lipca zdobyto Camerata Picena przy wsparciu 2 szwadronu Pułku 6 Pancernego. 20 lipca 1 szwadron wykonał zagon na Chiaravalle, Montemarciano, docierając do morza w Marzocchetta. Po południu 20 lipca pułk udał się na odpoczynek, zajmując rejon Chiaravalle. Od 25 lipca do 2 sierpnia pułk pełnił funkcje reprezentacyjne, uzupełniając stany osobowe i sprzęt bojowy, co zaowocowało licznymi odznaczeniami i awansami.
Od Ankony do rzeki Metauro
Od 6 sierpnia pułk ponownie znalazł się na linii frontu, prowadząc rozpoznanie, a od 10 sierpnia samodzielnie podjął działania zaczepne w ramach grupy bojowej „Kieda”, zdobywając 11 sierpnia Frontone, w tym ufortyfikowane wzgórze 571, oraz 12-13 sierpnia Grumale i Monte Ajato. 17 sierpnia pułk znalazł się w odwodzie korpusu, a 19 sierpnia, w składzie 2 BPanc., uczestniczył w walkach o rzekę Metauro, walcząc o miejscowości Caminate, Cerasa, Palombare i wzgórze S. Angelo. Następnie jednostka ponownie znalazła się w odwodzie korpusu.
Walki na Linii Gotów
Od 27 sierpnia pułk zajął podstawy wyjściowe do natarcia na Linię „Gotów”, ponosząc tego dnia straty w wyniku ognia artylerii niemieckiej oraz nalotów lotniczych. Mimo zniszczenia dróg, zdobył tego dnia Monte Giove i Monte Chino. 30 sierpnia pułk przekroczył rzekę Foglia. Do 2 września pozostawał w strefie przyfrontowej, a od 7 września przeszedł na odpoczynek do Fermo. W trakcie odpoczynku wielu żołnierzy pułku odeszło do odtwarzanego 3 Pułku Ułanów Śląskich, którym dowodził szef szwadronu dowodzenia.
Walki w Apeninach Emiliańskich
22 października 1944 roku ułani poznańscy wzięli udział w działaniach bojowych w ramach 5 KDP w górach Apeninu Emiliańskiego, prowadząc pościg w trudnych warunkach na Caigolo. Podczas rozpoznania trasy marszu, 23 października, na wrogich minach zginął dowódca pułku, ppłk Zbigniew Kiedacz. W dniach 24-31 października ułani prowadzili akcje patrolowe pieszo, w trudnych warunkach, wspólnie z włoskimi partyzantami. Od 1 listopada 1944 roku, w związku z planowanym przeformowaniem pułku na jednostkę czołgów, pułk przeszedł na zaplecze frontu do Civitella di Romagna. 26 grudnia 15 pułk ułanów przeniósł się do miejscowości Maglie na południu Włoch. 5 stycznia 1945 roku, formalnie 15 Pułk Ułanów Poznańskich, wydzielił do nowo formowanego pułku rozpoznawczego 5 KDP, 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich, 24 oficerów i 441 szeregowych oraz cały sprzęt bojowy i transportowy.
Reorganizacja pułku i zmiana zadań
Pułk został następnie przetransportowany drogą morską do Egiptu, do obozu Qassasin, w sile 30 oficerów i 542 szeregowych. Od 12 grudnia 1944 roku stał się częścią 3 Wielkopolskiej Brygady Pancernej. Rozpoczęto formowanie pułku według etatu pułku pancernego WE II/151/3. Otrzymane uzupełnienia oraz własną kadrę trzeba było przeszkolić w Egipcie do zadań przewidzianych dla pułku pancernego. 24 kwietnia 1945 roku zmieniono numer brygady z „3” na „14”. W maju ułani poznańscy przenieśli się do dogodniejszego obozu w El Amiryja. 17 października 1945 roku 14 Brygada, w tym 15 pułk, wróciła do Włoch poprzez port w Tarencie, gdzie kontynuowano szkolenie, stacjonując w Giulianova.
Ułani poznańscy po wojnie
Po zakończeniu zadań okupacyjnych, pułk został przetransportowany do Wielkiej Brytanii między 21 czerwca a 4 lipca 1946 roku. Ostatnie święto pułkowe w mundurach, choć już przy znacznie zmniejszonych stanach, odbyło się w dniach 22-23 kwietnia 1947 roku. W lipcu, w obozie w Slinford, z pozostałości pułku pod dowództwem ppłk. Bielińskiego utworzono 340 Jednostkę Bazową (ang. Base Unit 340) Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Ostatni zdemobilizowani żołnierze opuścili szeregi pułku we wrześniu 1948 roku, w związku z rozwiązaniem PKPR. 15 Pułk Ułanów Poznańskich przestał istnieć. 11 listopada 1966 roku pułk został odznaczony wstęgą Orderu Virtuti Militari.
Poznańscy ułani
Dowódcy pułku
rtm./mjr/ppłk kaw. Zbigniew Kiedacz (9 IV 1942 do 23 X 1944)
ppłk kaw. Adam Bieliński (4 XI 1944 do rozformowania w 1947)
Zastępcy dowódcy pułku
rtm./mjr/ppłk Adam Bieliński (12 XI 1942 – 6 VIII 1944)
rtm. Lucjan Pruszyński (25 X 1944 – I 1945)
mjr Michał Miszke (od III 1945)
mjr Kazimierz Chłapowski (od 18 III 1946)
Adiutant pułku
por. Zygmunt Sobotowski
Kwatermistrz
ppor. Edward Geppert
Dowódca szwadronu dowodzenia
por. Jerzy Ostaniewicz
por. Ludwik Duda
Dowódca 1 szwadronu
por./rtm. Tadeusz Zieliński
Dowódca 2 szwadronu
por./rtm. Władysław Stacewicz
Dowódca 4 szwadronu
por./rtm. Roman Eberhardt (do kwietnia 1944)
por./rtm. Witold Ponikiewski
Dowódca 3 szwadronu ciężkiego (dwa plutony ppanc. i pluton moździerzy, początkowo wyodrębniony ze szwadronu dowodzenia, od 4 VIII 1943 usamodzielniony, w I 1945 rozwiązany, ponownie odtworzony 13 VI 1945 r.)
por. Edwin Hryniewicz
por. Franciszek Szendera
Szeregowi
st. uł. Tadeusz Przegaliński
Obsada personalna pułku pancernego w 1945
Dowódca pułku – ppłk Adam Bieliński
Zastępca dowódcy pułku – mjr Kazimierz Chłapowski
Adiutant pułku – rtm. Zygmunt Sobotowski
Kwatermistrz – rtm. Edwin Hryniewicz
Oficer łączności – por. Edmund Majewski
Kapelan – ks. Leon Frankowski
Lekarz pułku – ppor. lek. Henryk Parnes
Dowódca szwadronu dowodzenia – por. Ludwik Duda
Dowódca 1 szwadronu – rtm. Tadeusz Bogusław Zieliński
Dowódca 2 szwadronu – rtm. Władysław Stacewicz
Dowódca 3 szwadronu – por. Franciszek Szendera
Dowódca 4 szwadronu – por./rtm Witold Ponikiewski
Przypisy
Bibliografia
Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Tadeusz Krząstek, Andrzej Żak: Z ziemi włoskiej do Polski. Warszawa: Wydawnictwo Marrow SA, 1997. ISBN 83-907396-5-8.
Tadeusz Jeziorowski: Wielkopolska kawaleria pancerna i zmotoryzowana w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. W: Bogusław Polak: Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Juliusz S. Tym. Przygotowania wojenne i mobilizacja 15 Pułku Ułanów Poznańskich w 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (203), 2004. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
Juliusz S. Tym: Śladami polskich gąsienic 1939-1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 11, 15 Pułk Ułanów Poznańskich. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp.o.o., 2014. ISBN 978-83-7989-110-8.
Bogusław Polak (red.): Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
Bartosz Kruszyński: To, co po Tobie mam najdroższego, a co jest nasze. Biografia ppłk. Zbigniewa Stanisława Kiedacza (1911-1944). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004. ISBN 83-7322-793-8.
