15 Pułk Ułanów Poznańskich
15 Pułk Ułanów Poznańskich (15 puł.) to jednostka kawalerii, która należała do Armii Wielkopolskiej oraz Wojska Polskiego II RP.
Tradycje
Oddział ten po raz pierwszy zyskał uznanie w składzie Armii Księstwa Warszawskiego. W czasie powstania listopadowego brał udział w walkach Pułk Jazdy Poznańskiej, który tworzyli ochotnicy z terenów zaboru pruskiego.
Formowanie
Kolejny oddział ułanów, który nawiązywał do tradycji poznańskiej kawalerii, został sformowany 30 grudnia 1918 roku podczas powstania wielkopolskiego. Pod dowództwem ppor. Kazimierza Ciążyńskiego przyjął nazwę „Konni Strzelcy Straży Poznania” i barwy proporczyka w bieli oraz czerwieni. 14 stycznia 1919 roku na tymczasowego komendanta konnych strzelców został mianowany ppor. Józef Lossow, a żołnierze złożyli przysięgę 26 stycznia 1919.
29 stycznia 1919 roku jednostka ta otrzymała nazwę „1 pułk ułanów Wielkopolskich”, a dwa dni później płk Aleksander Pajewski został zatwierdzony na stanowisku dowódcy pułku.
W styczniu 1920 roku, po połączeniu Armii Wielkopolskiej z armią w kraju, pułk zmienił nazwę na „15 pułk ułanów Wielkopolskich”. W lipcu 1920 roku szwadron zapasowy 15 pułku wystawił 1. szwadron 115 pułku ułanów wielkopolskich, a także „1-y ochotniczy pułk jazdy wielkopolskiej Nr. 215”, który później przekształcono w 26 pułk ułanów wielkopolskich.
5 sierpnia 1920 roku, na prośbę prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego, pułk zyskał imię „15 pułku ułanów poznańskich”. 22 października 1927 roku, dzięki staraniom władz miasta oraz dowództwa pułku, odsłonięto Pomnik Ułanów Poznańskich autorstwa Mieczysława Lubelskiego i Adama Ballenstaeda, który przedstawia ułana w roli św. Jerzego walczącego ze smokiem.
Pułk w walce o granice
W nocy z 5 na 6 stycznia 1919 roku szwadron konnych strzelców pod dowództwem ppor. Kazimierza Ciążyńskiego uczestniczył w zdobywaniu lotniska Ławica w Poznaniu. W nocy z 9 na 10 stycznia 1919 roku szwadron został przetransportowany do Gniezna, a 11 stycznia brał udział w walkach o Szubin. W kolejnych miesiącach jednostka służyła na różnych odcinkach frontu powstańczego.
1 sierpnia 1919 roku pułk wyruszył na front litewsko-białoruski w ramach 14 Dywizji Piechoty. Jego szlak bojowy prowadził przez Mołodeczno, Małe Gajany, Mińsk, Ihumeń, Bochuczewicze i Bobrujsk, który zdobyto 28 sierpnia. Bobrujsk stał się bazą operacyjną pułku podczas walk nad Berezyną i na Polesiu do maja 1920 roku. Żołnierze w tym czasie zyskali przydomek „rogate, czerwone czorty” wśród bolszewików, ze względu na kolor otoku rogatywek. Dowódcą pułku był wówczas ppłk Władysław Anders. W maju 1920 roku pułk brał udział w zatrzymaniu ofensywy radzieckiej 16 Armii, biorąc do niewoli znaczną część żołnierzy wrogiej brygady kawalerii.
W lipcu 1920 roku, w wyniku radzieckiej ofensywy, polskie wojska zostały zmuszone do odwrotu. Pułk osłaniał wycofanie swojej macierzystej dywizji. Podczas walk pod Iwachnowiczami 29 lipca ranny został dowódca, ppłk Anders. Podczas polskiej kontrofensywy 16 sierpnia pułk przełamał obronę radziecką pod Maciejowicami.
Pułk uczestniczył w kolejnych walkach podczas Bitwy nad Niemnem, a pod koniec września 1920 roku kawalerzyści walczyli pod Międzyrzeczem, Zelwą i Snowami. Ostatnią miejscowością, którą zajęli, był Mińsk, z którego wycofano się na zachód po podpisaniu zawieszenia broni.
2 stycznia 1921 roku pułk został wycofany z frontu i przetransportowany do Poznania.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Orderu Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
Transporty pułku wróciły do Poznania z frontu 5 i 6 stycznia 1921 roku. 16 stycznia 1921 roku pułk, po mszy polowej na Błoniach Grunwaldzkich, przedefilował przez Poznań razem z oddziałami 14 Wielkopolskiej DP.
23 kwietnia 1921 roku na Błoniach Grunwaldzkich miała miejsce uroczystość dekoracji sztandaru pułku, a także oficerów i żołnierzy przez Naczelnika Państwa oraz Naczelnego Wodza marszałka Józefa Piłsudskiego. Dzień ten pułk postanowił święcić jako coroczne święto. 19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, w rozkazie G.M. 3604 I., potwierdził datę 23 kwietnia jako święto pułkowe.
Koszary pułku
Od momentu powstania pułk zajmował koszary pruskiego 1 pułku strzelców konnych przy ulicy Grunwaldzkiej 24/26 (do 1919 roku ulica Augusty-Wiktorii). Dodatkowo zajmował obiekty przy ulicy Marcelińskiej 13, które wcześniej należały do niemieckiego 5 dywizjonu taborów.
Od października 1921 roku do kompleksu 15 pułku dołączono 7 pułk strzelców konnych. Duże zagęszczenie spowodowało, że jeden szwadron rotacyjnie przebywał w koszarach w Zbąszyniu do listopada 1926 roku. W 1925 roku 7 psk otrzymał nowy kompleks koszarowy przy ulicy Taborowej 22, a 15 pułk przejął zachodnią część Koszar Łokietka na rogu ulic: Marcelińskiej i Polnej, w tym dwie duże, kryte ujeżdżalnie.
Na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 roku przy pułku stacjonował 3 szwadron samochodów pancernych.
19 marca 1929 roku miała miejsce uroczystość nadania koszarom 15 pułku ułanów nazwy Koszary imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego. Zatwierdzenie tej nazwy ogłoszono w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 25 z 5 sierpnia 1930 roku, poz. 294.
Po przeniesieniu 7 pułku strzelców konnych do Biedruska, 31 maja 1938 roku wszystkie obiekty koszarowe przy ulicy Grunwaldzkiej oraz magazyny paszy w kompleksie przy ulicy Taborowej 2 zostały przekazane 15 pułkowi. 2 listopada 1938 roku w dwóch koszarowcach zakwaterowano 18 batalion Junackich Hufców Pracy.
Do dzisiaj (2019) zachowała się jedynie część zabudowy koszar, pomieszaną z późniejszymi budowlami. W 1945 roku całkowicie zniszczona została północna pierzeja ulicy Grunwaldzkiej, w tym willa dowódcy pułku. Podczas poszerzania tej ulicy zburzono wszystkie budynki w pierzei południowej, w tym pięć bloków koszarowych. Obecnie (2019) pozostały dwa bloki szwadronowe przy Grunwaldzkiej 26/28 oraz Wojskowej 10, kasyno oficerskie (Grunwaldzka 34), kwatermistrzostwo (Grunwaldzka 28A) i dwa budynki gospodarcze (Grunwaldzka 24/26A oraz 34A), a także trzy domy kadry zawodowej (Wojskowa 8, J. Matejki 63 oraz 63/1). Zachował się również kompleks stajni w zachodniej części oraz częściowo stajnie we wschodniej części koszar. Całość zabudowy Koszar Łokietka przetrwała na rogu ulic Marcelińskiej i Polnej oraz budynek krytej ujeżdżalni. Odbudowany po wojnie w 1982 roku pomnik 15 pułku znajduje się na Starym Mieście.
Mobilizacja
Pułk w kampanii wrześniowej
W czasie kampanii wrześniowej pułk uczestniczył w składzie Wielkopolskiej Brygady Kawalerii, wchodzącej w skład Armii „Poznań”.
1 września 1939 roku pułk znajdował się w okolicach Zaniemyśla, a następnie skierował się na Uniejów i nad Bzurę.
W dniach 9 – 18 września 1939 roku jednostka ta znajdowała się na wschodnim skrzydle Armii Poznań, tocząc ciężkie walki pod Brochowem i Walewicami w ramach Bitwy nad Bzurą. W miejscowości Boczki Domaradzkie 12 września poległ dowódca pułku, ppłk Tadeusz Mikke.
Po bitwie pułk osłaniał odwrót Armii Poznań oraz resztek Armii Pomorze przez Kampinos do Warszawy, do której dotarł 20 września. Ostatnia zbiórka miała miejsce 28 września, w dniu kapitulacji stolicy.
Kawalerowie Orderu Virtuti Militari
W Polskich Siłach Zbrojnych
Symbole pułkowe
Sztandar
29 lipca 1919 roku podczas uroczystości na Błoniach Grunwaldzkich w Poznaniu generał Józef Dowbor-Muśnicki wręczył pułkowi chorągiew, ufundowaną przez poznanianki z „Ogniska Żołnierza Polskiego”. Był to sztandar nieprzepisowy, ponieważ nowy pułk nie otrzymał na czas właściwego sztandaru. Order wojenny Virtuti Militari został zawieszony na sztandarze przez marszałka Józefa Piłsudskiego w dniu 22 kwietnia 1921 roku na Błoniach Grunwaldzkich.
Odznaka pamiątkowa
7 czerwca 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził regulamin odznaki pamiątkowej 15 pułku ułanów. Odznaka o wymiarach 36×34 mm ma kształt srebrnego orła trzymającego w szponach szablę, a w dziobie rozwiniętą emaliowaną wstążkę Orderu Virtuti Militari. Orzeł jest otoczony pozłacanym wieńcem laurowym, a wstążka jest przepasana proporcami w barwach biało-pąsowych (od 1927 roku – biało-szkarłatnych). Na wieńcu znajduje się data wybuchu powstania wielkopolskiego „1918 27 XII”. Odznaka oficerska jest dwuczęściowa, wykonana w tombaku, srebrzona i emaliowana. Autorem projektu odznaki był Jarema Zapolski, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy.
Barwy
Żurawiejki
Poznańscy ułani
Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku
Żołnierze 15 pułku ułanów – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej są dostępne między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Pamięć o pułku
Tradycje pułku kontynuuje 15 Wielkopolska Brygada Kawalerii Pancernej. Po jej rozwiązaniu, dziedzictwo to przejęła 15 batalion Ułanów Poznańskich im. gen. broni Władysława Andersa z 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej.
Imię 15 pułku Ułanów Poznańskich noszą:
- Szkoła Podstawowa nr 77 w Poznaniu (wcześniej im. Pawła Findera), mieszcząca się u zbiegu ulic Dmowskiego i Hetmańskiej
- 33 Kawaleryjska Drużyna Harcerska z Mosiny
- 64 Poznańska Drużyna Harcerska
- Prywatne Liceum Ogólnokształcące w Luboniu (nosi imię Zbigniewa Kiedacza, jednego z dowódców pułku)
- V Szczep Drużyn Harcerskich i Zuchowych w Hufcu Poznań-Wilda
- 7. Drużyna Harcerska w Hufcu Warszawa, Wielka Brytania
- Szkoła Podstawowa im. 15 Pułku Ułanów Poznańskich w Zespole Szkół w Krośnie (Krosno to wieś blisko Poznania i Mosiny)
- Aleja w Parku Cytadela, dawniej nazywana aleją Republik
W Wielkopolskim Muzeum Wojskowym w Poznaniu znajduje się częściowo zniszczony podczas II wojny światowej i zrekonstruowany w 1967 roku sztandar pułku.
W kościele pw. św. Michała w Poznaniu odsłonięto w wrześniu 1986 roku tablice upamiętniające Zbigniewa Kiedacza i Tadeusza Mikke, a 28 kwietnia 1971 roku odsłonięto tablice upamiętniające innych żołnierzy 15 Pułku Ułanów Poznańskich.
W 1996 roku, dzięki staraniom Towarzystwa byłych Żołnierzy i Przyjaciół 15 Pułku Ułanów Poznańskich (powstałego w 1991 roku w Poznaniu) oraz działającego na emigracji od 1946 roku, początkowo we Włoszech, a później w Londynie Koła Ułanów Poznańskich im. gen. broni Władysława Andersa, nadano numer 15 Wielkopolskiej Brygadzie Kawalerii Pancernej. Jej 1 batalion czołgów otrzymał barwy pułkowego proporczyka 15 pułku Ułanów Poznańskich. Po rozformowaniu 15 WBKP tradycje pułku oraz jego barwy przejął 3 batalion 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej, zyskując nazwę wyróżniającą 15 batalionu Ułanów Poznańskich im. gen. broni Władysława Andersa (decyzja Ministra Obrony Narodowej 171/MON z dnia 12 maja 2006). W barwach 15 pułku występuje również Ochotniczy Reprezentacyjny Oddział Ułanów Miasta Poznania oraz Reprezentacyjny Oddział Kawalerii Towarzystwa byłych Żołnierzy i Przyjaciół 15 Pułku Ułanów Poznańskich.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
Roman Abraham: Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07712-6.
Jan Janusz Czarnecki: Zarys historji wojennej 15-go pułku ułanów poznańskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 15 pułk ułanów. T. 2. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 15 Pułk Ułanów Poznańskich. Krzysztof Mijakowski (red.). Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-345-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Juliusz S. Tym. Przygotowania wojenne i mobilizacja 15 Pułku Ułanów Poznańskich w 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (203), 2004. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281.
Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.
Linki zewnętrzne
Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska – Dzieci Poznania” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa