15 Pułk Piechoty Liniowej był polskim pułkiem piechoty, który działał w czasie powstania listopadowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na odesłanie polskich oddziałów do kraju, które miały posłużyć jako baza do utworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku, pułk otrzymał wyznaczone miejsce koncentracji w Radomiu. Ostatecznie jednak pułk nie został odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe pułki piechoty powstały dopiero po rozpoczęciu powstania listopadowego. Rozkaz dyktatora, gen. Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831 roku, zobowiązywał władze wojewódzkie do ich organizacji. 15 Pułk Piechoty był formowany w województwie lubelskim, pierwotnie pod nazwą 1 Pułk Województwa Lubelskiego. Zgodnie z etatem, pułk miał składać się ze sztabu oraz trzech batalionów piechoty liniowej, złożonych z czterech kompanii każdy. Całość miała liczyć 57 oficerów, 216 podoficerów, 40 muzykantów oraz 2355 żołnierzy frontowych i 27 żołnierzy niefrontowych, co dawało łącznie 2695 żołnierzy w pułku.
W marcu 1831 roku pułk został włączony do Korpusu Obserwacyjnego pod dowództwem gen. Paca. 26 kwietnia 1831 roku przeprowadzono kolejną reorganizację piechoty w armii głównej, dzieląc ją na pięć dywizji. Pułk znalazł się w 1 Brygadzie 4 Dywizji Piechoty.
Dowództwo nad pułkiem objął ppłk Jan Łempicki. Pułk uczestniczył w walkach pod Jędrzejowem 13 maja 1831 roku.
Walki pułku
W lutym 1831 roku dwa bataliony 15 pułku przeszły z Warki do Góry Kalwarii, aby bronić przepraw. Marsz ten był dla nich pierwszym sprawdzianem gotowości bojowej, mimo że nie doszło do starcia. Do końca kwietnia pułk pozostał w składzie brygady płk. Jakuba Krasickiego w korpusie obserwacyjnym gen. Ludwika Paca, kontrolując Wisłę od Potyczy do Gniewoszowa. 3 maja pułk w sile dwóch batalionów został włączony do armii czynnej i podporządkowany I brygadzie gen. Umińskiego w 4 Dywizji Piechoty. W tej formacji wziął udział w wyprawie na gwardię rosyjską. Nocą z 12 na 13 maja 15 Pułk Piechoty, wspólnie z pułkiem grenadierów gwardii oraz artylerią dywizyjną, stacjonował w Jędrzejowie koło Kałuszyna. O świcie Rosjanie pod dowództwem feldmarszałka Dybicza wyparli z Kałuszyna dwa bataliony 3 pułku strzelców pieszych. 15 pułk piechoty bronił się w drugim rzucie, wspierany przez 4 kompanię artylerii pozycyjnej, osłaniając odwrót pułku grenadierów. Za męstwo w boju dowódca pułku został udekorowany Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Około południa I brygada, w składzie pułku grenadierów i 15 pułku piechoty, wycofała się do Brzezin.
W połowie czerwca pułk uczestniczył w wyprawie łysobyckiej (Jeziorzany) przeciwko rosyjskiemu korpusowi gen. Rudigera. Pułk maszerował przez Mienię, Wodyń, Osiny do Gułowa, a następnie, działając w składzie lewej kolumny, przez Serokomię i Kock dążył do okrążenia Rosjan przeprawiających się przez Wieprz. 20 czerwca gen. Rudiger wykonał uderzenie uprzedzające na zachodnią kolumnę gen. Karola Tumy, co uniemożliwiło polskiej grupie gen. Ramorino oraz 4 DP i grupie kawalerii gen. Tumy skoncentrowanie uderzenia. Dowodzący polskim korpusem gen. Jankowski wydał rozkaz wycofania się do Woli Gułowskiej. Pod Potyczą pułk przeprawił się przez Wisłę i 23 czerwca wrócił do Warszawy.
W lipcu 4 DP i 2 DK gen. Tumy zostały skierowane do Modlina w celu obserwacji ruchów wojsk armii rosyjskiej. 10 lipca pułk został wyłączony z podporządkowania 4 DP i włączony do załogi twierdzy Modlin. W twierdzy przystąpiono do umacniania przydzielonego odcinka obrony oraz budowy szałasów, ziemianek i namiotów, w których mieli kwaterować. Informacje o upadku Warszawy oraz przejściu armii polskiej do Prus, a także trudne warunki kwaterowania w jesienne chłody, przyczyniły się do licznych dezercji. W tych okolicznościach oficerowie zwrócili się do komendanta o podjęcie rozmów kapitulacyjnych. 9 października twierdza skapitulowała na warunkach honorowych. 15 pułk złożył broń w kozły na terenie twierdzy i pomaszerował do Wyszogrodu, gdzie został rozwiązany.
W 1831 roku, w trakcie wojny z Rosją, pułk otrzymał 1 złoty krzyż Orderu Virtuti Militari.
Uzbrojenie i umundurowanie
Podstawowe uzbrojenie piechurów stanowiły kosy i piki, a także karabiny skałkowe. Prawdopodobnie były to karabiny francuskie wz. 1777 (kaliber 17,5 mm) oraz być może rosyjskie z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm), z bagnetami. W miarę upływu czasu uzbrojenie ulegało poprawie dzięki zdobycznej broni oraz dostawom karabinów produkcji krajowej. Oprócz kos i karabinów, piechurzy posiadali siekiery, a w późniejszym okresie czasami także tasaki (pałasze piechoty). Oficerowie byli uzbrojeni w szable i pistolety. Wyposażenie żołnierzy uzbrojonych w karabiny obejmowało ładownicę na 40 naboi (czasem zastępowaną torbą płócienną) oraz pochwę na bagnet.
Umundurowanie na początku było zróżnicowane i powinno składać się z:
- wołoszki lub sukmany, najlepiej sukiennej, podszytej płótnem, w kolorze zgodnym z odzieżą włościańską w danym województwie, z kołnierzem w kolorze województwa;
- kaftana lub kożuszka z rękawami, zakrywającego podbrzusze;
- spodni sukiennych, płótnem podszytych, szarych lub w kolorze wołoszki;
- ciżem (trzewików) lub butów krótkich (z krótkimi cholewami);
- furażerki z zausznicami, z lampasem (otokiem) w kolorze województwa;
- dwóch halsztuchów (można tłumaczyć jako „szalik” lub „krawat”) czarnych;
- trzech koszul;
- pary rękawiczek bez palców;
- dwóch par gatek (kalesonów) płóciennych.
Wyłogi były żółte, a naramienniki granatowe z wypustką.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
9 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-75-X.