15 Pułk Piechoty – jednostka piechoty Armii Księstwa Warszawskiego.
Organizacja pułku
W lecie 1809 roku, w trakcie wojny polsko-austriackiej, powstało sześć nowych pułków piechoty. Aby nie zaostrzać relacji z Rosją, nadano im nazwę „galicyjsko-francuskich”. 15 Pułk Piechoty został utworzony z zasobów departamentów poznańskiego i kaliskiego. Do 28 grudnia 1809 roku nosił nazwę 3 pułku piechoty galicyjsko-francuskiej.
Nowe jednostki były tworzone na podstawie struktur 3 poznańskiej dywizji stacjonującej w Wielkopolsce. Proces formowania piechoty liniowej rozpoczął się 12 maja 1809 w Poznaniu, a następnie w Słupcy i Pyzdrach, pod dowództwem ppłk. Emiliana Węgierskiego oraz strzelców ppłk. Ignacego Mycielskiego. W czerwcu te formacje liczyły już 912 żołnierzy piechoty liniowej oraz 846 strzelców.
Nowe jednostki z Wielkopolski wzięły udział w swoim chrzcie bojowym 29 maja podczas potyczki w Łowiczu. Potem manewrowały po zachodnim Mazowszu, unikając walki z silniejszymi austriackimi oddziałami, jednocześnie taktycznie angażując je.
3 czerwca grupa z Wielkopolski dotarła do Warszawy. Z warszawskiego dowództwa gen. Dąbrowski wyruszył w kierunku Tomaszowa, gdzie toczył potyczkę pod Sulejowem. W drugiej połowie czerwca pułk maszerował przez Opoczno, Nowe Miasto, Warkę i Kozienice, niszcząc po drodze drobne jednostki nieprzyjaciela.
4 lipca książę Józef Poniatowski zrealizował przegląd jednostek sformowanych przez Dąbrowskiego w Radomiu, a 9 lipca zatwierdzona została ich nowa struktura organizacyjna. Strzelcy oraz piechota liniowa zostali połączeni w jeden nowy pułk, którego dowódcą został pułkownik Kacper Miaskowski.
Po reorganizacji pułk kontynuował marsz w stronę Krakowa, gdzie 15 lipca dotarł do bram miasta. Do jednostki dołączyły dwa bataliony z Poznania, a batalion strzelców stał się samodzielny. Pułk zyskał nazwę 3 galicyjsko-francuski pułk piechoty, co było formą kamuflażu wobec Rosji, sugerującym przejęcie Galicji w imieniu cesarza Francuzów, a nie Księstwa Warszawskiego. Dopiero po podpisaniu traktatu pokojowego z Austrią, końcem grudnia, sześć nowo utworzonych pułków piechoty galicyjsko-francuskiej otrzymało jednolitą numerację w Wojsku Polskim, a 3 pułk przemianowano na 15 pułk piechoty, w skład którego wszedł jeden batalion z rozformowanego 4 galicyjsko-francuskiego pułku.
Na podstawie etatu z 1810 roku, pułk składał się z 27 osobowego sztabu oraz trzech batalionów piechoty, z każdym po 6 kompanii. Każdy sztab batalionu miał liczyć 4 osoby, a każda kompania 136 żołnierzy, co dawało łącznie 2487 żołnierzy w pułku. W rzeczywistości liczba żołnierzy była nieco mniejsza.
Pułk w garnizonie
Formowanie pułku zakończono jesienią 1809 roku w Krakowie. Początkowa struktura opierała się na etatach francuskich. Pułk składał się z czterech batalionów po sześć kompanii oraz piątego batalionu zakładowego z czterema kompaniami. Etat przewidywał 107 oficerów oraz 3686 podoficerów i szeregowych, co łącznie dawało 3793 żołnierzy. Pod koniec 1809 roku pułk liczył 3422 żołnierzy i stacjonował w Krakowie po zakończeniu wojny polsko-austriackiej.
W nowym podziale organizacyjnym Wojska Polskiego, wprowadzonym w marcu 1810 roku, 15 pułk piechoty został przydzielony do Radomskiego Okręgu Wojskowego (numer 4). W maju 1811 roku wszedł w skład I Brygady Piechoty gen. Mielżyńskiego z 16 Dywizji Piechoty gen. Józefa Zajączka.
Wraz z wcieleniem pułku do Wojska Polskiego przeprowadzono reorganizację. Pułk składał się ze sztabu oraz trzech batalionów, z których każdy miał sztab i sześć kompanii (jedną grenadierską, cztery fizylierów i jedną woltyżerską). Kompania liczyła 136 żołnierzy, batalion – 820, a pułk łącznie 2487 bagnetów. W 1811 roku do pułku przydzielona została półkompania artylerii pieszej z dwoma działami sześciofuntowymi. Utworzono także dziewiętnastą kompanię zakładową. W marcu 1812 roku etaty kompanii zostały zwiększone o 24 bagnety, a liczba żołnierzy w pułku wzrosła do 3119.
Sztandar
W Krakowie pułk otrzymał również sztandar. Na kwadratowym płacie z jedwabnego karmazynu widniał orzeł z białego sukna, otoczony srebrnym sznurkiem, haftowany białym jedwabiem. Pod orłem umieszczono napis „XV Pułk Piechoty” haftowany żółtym jedwabiem. Płat był przymocowany do drzewca z głowicą, na której widniał napis „WOYSKO POLSKIE”. Na głowicy umieszczony był srebrny orzeł, a pod nią znajdowały się dwie wstęgi w barwach narodowych – biała i karmazynowa.
Pułk w działaniach bojowych
Kampania rosyjska 1812
Na początku wojny Francji z Rosją, w maju 1812 roku 15 pułk, w ramach 16 Dywizji gen. Zajączka, znalazł się w rejonie Radzymina, a następnie ruszył przez Pułtusk, Różan i Ostrołękę na Wilno. 29 czerwca przeprawił się przez Niemen pod Grodnem, wkraczając na ziemie zaboru rosyjskiego. Dzień wcześniej w Sejmie ogłoszono Akt Konfederacji Generalnej, proklamujący niepodległość państwa polskiego. 4 lipca pułk wyruszył do Nowogródka. Po trzech tygodniach marszu dotarł do rzeki Berezyny, gdzie zajął pozycje między Berezyną a Świsłoczą, chroniąc przeprawę taborów oraz parków rezerwowych artylerii. Następnie skierował się do Mohylewa nad Dnieprem, gdzie dotarł 25 lipca. Rosjanie wycofywali się w panice, co sprawiło, że nie dochodziło do bezpośrednich starć. Mimo to piechota ponosiła dotkliwe straty marszowe, sięgające około 30% stanu osobowego. Dopiero w czasie postoju w Szkłowie i Mohylewie do pułku dołączyli „maruderzy”. Z Mohylewa pułk wyruszył w kierunku Smoleńska, docierając tam 16 sierpnia.
Bitwa smoleńska i pod Borodino
17 sierpnia o godzinie 14:00 pułk, wsparty ogniem dział francuskich, uderzył na przedmieście Nikolskie. Kompanie woltyżerskie pokonały przeszkody, które oddzielały je od rosyjskich żołnierzy, wypierając ich z nadbrzeżnych zarośli i przeprawiając się na brzeg Dniepru. Pod ich osłoną pozostałe pododdziały przeprawiły się przez rzekę i kontynuowały natarcie. Walki trwały do zmroku, a pułk poniósł znaczne straty.
Nocą z 17 na 18 sierpnia patrol pułku odkrył niebronione przejście w murze obronnym, co umożliwiło głównym siłom pułku, wspartym artylerią, wejście do Smoleńska.
Miasto nie stawiło oporu. Rosjanie opuścili je wieczorem, co umożliwiło pięciodniowy odpoczynek dla żołnierzy. Ci, którzy wyróżnili się w walkach, zostali odznaczeni przez Napoleona Krzyżami Legii Honorowej.
22 sierpnia 16 Dywizja, dowodzona przez gen. Izydora Krasińskiego, w której skład wchodził 15 pułk, ruszyła w kierunku Moskwy przez Dorohobuż. W dniach 5-7 września pułk brał udział w bitwie pod Borodino. 15 pułk piechoty, liczący wówczas około 1500 żołnierzy, walczył 5 września na podejściach do głównych pozycji rosyjskiej obrony pod Jelnią.
7 września, w trakcie całodniowej bitwy, wielokrotnie atakował rosyjską piechotę na bagnety, prowadząc walki ogniowe i odpierając kontrataki piechoty oraz szarże kozaków i jegrów konnych.
Rosyjska armia nadal się cofała. Podążając za wycofującymi się wojskami Kutuzowa, pułk brał udział w kolejnych walkach. 29 września walczył pod Czerykowem (Czirikowem), zabezpieczając skrzydło korpusu.
Pod koniec października pułk został zreorganizowany, a jego skład zmniejszył się do dwóch słabych batalionów piechoty, liczących około tysiąca bagnetów.
Wielki odwrót; bitwa nad Berezyną
Na szlaku odwrotu Wielkiej Armii 15 pułk piechoty stoczył walkę 25 października pod Medyną, a 3 listopada pod Wiaźmą, odpierając ataki kozaków atamana Płatowa. W ramach czworoboków piechoty maszerowała także artyleria.
10 listopada do Smoleńska dotarło już tylko około 1500 żołnierzy piechoty V Korpusu, a do Orszy około 1200. Tam połączyła się z 17 Dywizją gen. Dąbrowskiego, która do tej pory działała samodzielnie. Nocą z 26 na 27 listopada pułk przeprawił się przez Berezynę, korzystając z mostów stawianych przez polskich saperów.
28 listopada miała miejsce ostatnia wielka bitwa tej kampanii. W pierwszej fazie polskie dywizje zdołały odrzucić przeciwnika w stronę Borysowa, zdobywając wielu jeńców. 16 Dywizja liczyła wtedy około 300 bagnetów, a 15 pułk piechoty stanowił równowartość jednej kompanii. Mimo to rosyjska piechota, wsparta ogniem artylerii, zaczęła wypierać polskie dywizje. Kontratak polskiej jazdy powstrzymał rosyjskie natarcie i stworzył warunki do uporządkowanego odwrotu. W tej bitwie 15 pułk piechoty stracił połowę swojego składu, ale wycofał się w zwartej formacji, zachowując sztandar i broniąc pułkowych armat. Maszerował przez Oszmianę i Nowe Troki w kierunku Olity, gdzie wojska polskie przeprawiły się przez zamarznięty Niemen. Na początku grudnia w 16 Dywizji piechoty pozostało tylko 190 żołnierzy. 11 grudnia ruszono przez Suwałki, Augustów, Rajgród, Szczuczyn i Łomżę do Warszawy, dołączając po drodze nowe pułki piechoty i jazdy formowane na Litwie.
Odtworzenie pułku
Pod koniec grudnia 1812 roku do pułkowej kompanii zakładowej wcielano nowych rekrutów. W styczniu 1813 roku napływali także oficerowie i żołnierze chorzy z frontu, którzy po wyleczeniu wracali do pułku. 15 pułk piechoty rozpoczął reorganizację w Jędrzejowie w departamencie krakowskim. 18 stycznia nowym dowódcą pułku został płk Mateusz Straszewski. Na początku lutego pułk otrzymał rozkaz przejścia do Radomska. Obok 8 pułku piechoty tworzył II brygadę gen. Stefana Grafowskiego z 1 Dywizji Piechoty gen. Ludwika Kamienieckiego. 9 lutego pułk przemieścił się do Kępna, a jego 1 batalion kpt. Gabriela Dąbrowskiego do Kalisza. W rejonie Częstochowy pułk dołączył do formującego się korpusu ks. Józefa Poniatowskiego. W jego składzie stacjonował pod Będzinem, a następnie przeszedł pod Kraków do Tenczynka. Przez dwa kolejne miesiące intensywnie szkolono żołnierzy i uzupełniano ich wyposażenie. 5 maja pułk rozpoczął marsz przez Morawy i Czechy do Saksonii, maszerując w drugiej kolumnie dowodzonej przez gen. Ludwika Kamienieckiego.
Jego 1 batalion, będąc w grupie gen. Edwarda Żółtowskiego, przeszedł przez Ostrów i Rawicz do twierdzy Głogów już w połowie lutego. 21 lutego był w Legnicy, a cztery dni później wkroczył do Saksonii, gdzie wszedł w skład odtworzonej 17 Dywizji Piechoty gen. Dąbrowskiego.
Kampania saska 1813
27 czerwca w Żytawie, na terenie Saksonii, miała miejsce kolejna reorganizacja Wojska Polskiego, które utworzyło VIII Korpus Wielkiej Armii. W jego skład weszły 26 i 27 dywizje piechoty oraz brygada jazdy. 15 pułk piechoty wszedł w skład II brygady gen. Kazimierza Małachowskiego z 26 Dywizji gen. Kamienieckiego. Posiadał dwa czterokompanijne bataliony i liczył 1174 żołnierzy. Do sierpnia żołnierze szkolili się oraz nadzorowali linię demarkacyjną rozdzielającą obie strony.
Walki w południowej Saksonii
17 sierpnia pułk, w składzie dywizji, wyruszył z Żytawy do Eckartsberg z zadaniem zlikwidowania czeskiego klina między Żytawą a Konigstein.
W straży przedniej korpusu dowodzonej przez gen. Jana Nepomucena Umińskiego, obok pułku krakusów i szwadronu kirasjerów maszerował 1/15 pp pod dowództwem ppłk. Macieja Rybińskiego.
Pod koniec dnia, na terytorium Czech, awangarda stoczyła potyczkę z austriackim posterunkiem, zmuszając ich do wycofania się w kierunku Liberca. 21 sierpnia OW dołączył w Gabel do głównych sił korpusu. 24 sierpnia batalion ppłk. Macieja Rybińskiego powrócił do Frydlantu i wziął udział w wyrzuceniu Austriaków z Rochlic. Po akcji batalion obsadził posterunki w Hradek po obu stronach Nysy Łużyckiej.
29 sierpnia zgrupowanie gen. Umińskiego, w skład którego wchodził batalion 15 pp oraz pułk krakusów, zostało zaatakowane przez huzarów austriackich, którzy zniszczyli jedną z placówek. 31 sierpnia OW gen. Umińskiego, po zniszczeniu mostów, wycofał się w kierunku Żytawy, by 2 września dołączyć do głównych sił. Następnie przez Slukow maszerował na Lobau, pozostając nadal strażą tylną korpusu. 9 września pod Ebersdorf pułk przez cztery godziny powstrzymywał szarże kozaków i saszerów, aż do momentu, gdy krakusi rozgromili pruską i rosyjską jazdę. Po otrzymaniu rozkazu odwrotu, grupa gen. Umińskiego opuściła Ebersdorf i dołączyła do korpusu. Atakowany przez nadchodzącą ze Śląska armię pruskiego generała Bluchera, korpus cofał się w kierunku Budziszyna i Neustadt. 13 września pod Neustadt batalion ppłk. Rybińskiego starł się z rosyjskim batalionem piechoty oraz kozakiem, a współdziałająca z polską jazdą piechota odparła ten atak.
We wrześniu Polacy otrzymali od Napoleona zadanie oczyszczenia południowej Saksonii z partyzantów antyfrancuskich. Grupa gen. Umińskiego, w skład której wszedł 2 batalion 15 pułku, tworzyła trzecią kolumnę i skierowała się na Rochlitz. Po przejściu przez Muldę rozpoznano silne oddziały partyzanckie w rejonie Chemnitz i Penig. 29 września kompania 15 pułku piechoty zaatakowała kozaków w Windisch-Leuba, rozproszyła ich i wzięła jeńców. Dwa dni później batalion 15 pułku piechoty, pod osobistym dowództwem płk. Mateusza Straszewskiego, uczestniczył w wyprawie na oboz partyzancki w Penig.
9 października o godzinie 13:00 pułk ruszył z Eschfeld w pościgu za ustępującym przeciwnikiem. Płk Straszewski pierwotnie zmusił do odwrotu lewe skrzydło rosyjskiej piechoty, ale kontratak Rosjan zmusił go do wycofania się za wieś, gdzie piechota uzyskała wsparcie od własnej artylerii.
Ppłk. Rybiński ze swoim batalionem i szwadronem krakusów jeszcze tego samego dnia wieczorem uderzył na wieś Eschfeld, wypierając stamtąd Rosjan. W trakcie walki ranny został gen. Umiński, a oddziały polskie straciły 110 rannych i poległych żołnierzy.
10 października VIII Korpus otrzymał rozkaz odstąpienia od zamiaru zdobycia Altenburga i marszu w kierunku północnym na Lipsk. 15 pułk, pełniąc rolę ariergardy, bronił przepraw przez rzekę. Ppłk Rybiński nakazał formowanie czworoboku i salwami bronił się przed szarżami nieprzyjacielskiej jazdy. Z trudnej sytuacji uratowały go przybyłe na pomoc pułki piechoty nadwiślańskiej oraz jazda polska i francuska.
Bitwa pod Lipskiem
W dniach 13-15 października w okolicach Lipska skoncentrowała się Wielka Armia. 16 października 26 Dywizja gen. Małachowskiego, w której skład wchodził 15 pułk, zajmowała pozycje nad rzeką Pleissą. Na francuską dywizję gen. Lefola oraz 26 Dywizję uderzył 26-tysięczny korpus Merveldta. Główne uderzenie przeciwnika skierowane zostało na zniszczony most w Connewitz oraz w Lossing. Pod Dolitz Austriacy zajęli wyspę na Pleisie, ale dalsze wysiłki mające na celu przełamanie oporu polskiej i francuskiej dywizji nie powiodły się. Stojący na lewym skrzydle korpusu 15 pułk piechoty, dowodzony przez ppłk. Macieja Rybińskiego, odparł wraz z pułkiem nadwiślańskim szarżę dywizji kirasjerów, jednak wieczorem przeciwnik sforsował Pleissę w rejonie Dolitz. Kontratakująca brygada starej gwardii, w tym batalion ppłk. Kurcyusza, odnosiła sukcesy.
Jednodniowa przerwa w działaniach bojowych została wykorzystana na przegrupowanie wojsk. 18 października VIII Korpus stanął między Connewitz a Lossing, a na jego skrzydle bronił się polski IV Korpus Kawalerii.
W dniu 18 października bitwę rozpoczęła austriacka kawaleria, co spowodowało, że Polacy na krótko stracili Dolitz i Lossing. Kontratak wykonany przez dywizję młodej gwardii pozwolił na odzyskanie obu miejscowości, jednak ponowne uderzenie siedmiu dywizji przeciwnika zmusiło Francuzów i Polaków do wycofania się. Straty VIII Korpusu wyniosły około połowy jego stanów, a 15 pułk piechoty stanowił równowartość jednego słabego batalionu.
Przed świtem 19 października VIII Korpus otrzymał rozkaz wycofania się na przedmieścia Lipska. Obsadził przedpola bram Windmuhlertor i Munztor aż do Pleissy. Rankiem, pod naciskiem przeważających sił austriackich, pułki polskie wycofały się na bulwary. Przedwczesne wysadzenie mostu odcięło walczące na wschodnim brzegu Pleissy oddziały polskie i francuskie. Książę Józef Poniatowski próbował przekroczyć rzekę w bród, jednak czterokrotnie ranny, zginął w nurtach EIstery.
Resztki 26 Dywizji broniły się w okrążeniu obok wysadzonego mostu na Fleischerplatz. Z 15 pułku piechoty pozostała jedynie kompania pod dowództwem ppłk. Macieja Rybińskiego.
Rosyjski generał Paskiewicz zaproponował okrążonym kapitulację. Rozmowy kapitulacyjne prowadził ppłk Rybiński, który w obecności cara Aleksandra domagał się honorowych warunków dla Polaków: zachowania orłów pułkowych i białej broni przez oficerów oraz oddania honorów wojskowych jeńcom. Car zgodził się na te warunki, jednak Austriacy nie dotrzymali ich. Orzeł i sztandar pułkowy 15 pp wpadły w ręce wroga, co zakończyło działania bojowe pułku w tej kampanii.
Reorganizacja piechoty
Po abdykacji cesarza Napoleona car Aleksander, dążąc do przyłączenia Księstwa Warszawskiego do Rosji, powierzył faktyczne dowództwo nad Wojskiem Polskim generałowi Dąbrowskiemu oraz zobowiązał się do odbudowy armii. 15 pułk piechoty odtwarzał się w Radomiu. Z klęski pod Lipskiem ocalał dowódca pułku płk Mateusz Straszewski oraz kompania 15 pułku piechoty, będąca w składzie dywizji gen. Dąbrowskiego. Ocalał również batalion starej gwardii ppłk. Kurcyusza, utworzony częściowo z żołnierzy 15 pp. Wracali także oficerowie i żołnierze z niewoli austriackiej i rosyjskiej oraz ci, którzy pozostali w Polsce w twierdzach. Do końca 1814 roku do 15 pułku napłynęło blisko tysiąc żołnierzy.
Wiosną 1815 roku nowa organizacja Wojska Polskiego w Królestwie Polskim spowodowała, że 15 pułk piechoty przestał istnieć. W miejsce jednolitych dotąd pułków piechoty utworzono osiem pułków piechoty liniowej, cztery pułki strzelców pieszych oraz pułk piechoty gwardii. Część oficerów i żołnierzy 15 pułku piechoty znalazła się w utworzonym w Radomiu 5 pułku piechoty liniowej.
Umundurowanie
Umundurowanie żołnierzy pułku składało się z granatowej kurtki oraz białych lub granatowych (fizylierzy) spodni. Grenadierzy nosili czapy z brązowego futra, najczęściej niedźwiedziego, zwane bermycami, a także pąsowe wyłogi, kołnierze i naramienniki. Fizylierzy posiadali karmazynowe wyłogi i kołnierze oraz żółte naramienniki. Kompanie woltyżerskie miały zielone naramienniki, żółte kołnierze oraz amarantowe wyłogi. Oprócz grenadierów, żołnierze nosili granatowo-czarne rogatywki z daszkiem, na których przodzie znajdowała się blacha z trąbką (woltyżerowie) z wpisaną „cyfrą pułkową”. Fizylierzy zamiast trąbki mieli znak orła wojskowego na tarczy amazonek.
Chorągiew
Chorągiew pułku 15 piechoty
Na tkaninie jedwabnej karmazynowej o wymiarach 53 × 54 cm aplikowany jest orzeł z sukna białego, obwiedziony srebrnym sznurkiem i haftowany jedwabiem białym. Korona, nogi, berło i jabłko haftowane cekinami białymi. Poniżej widoczny jest zniszczony napis, z którego pozostała jedynie cyfra XV, haftowana żółtym jedwabiem. Wokół frędzle srebrne. Odwrotna strona jest taka sama, lecz z odwróconym rysunkiem i cyfrą. Na drzewcu znajduje się tablica. Na tle żelaznym, czarno szmelcowanym, litery złocone: „PUŁK … PIECHOTY”, a na odwrocie: „WOYSKO POLSKIE”. Przed 1898 rokiem pod tuleją wisiały dwie wstęgi, jedna biała, druga karmazynowa.
Dowódcy pułku
płk Kacper Miaskowski (9 lipca 1809)
mjr Maciej Rybiński (prowadził pułk po bitwie nad Berezyną)
płk Mateusz Straszewski (18 stycznia 1813)
ppłk Maciej Rybiński
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Orderem Virtuti Militari:
Krzyżem Kawalerskim
Krzyżem Złotym
Krzyżem Srebrnym
Walki pułku
Pułk brał udział w walkach w okresie inwazji na Rosję w 1812 roku oraz kampanii 1813 roku.
Bitwy i potyczki:
- Smoleńsk (17 sierpnia 1812)
- Jelnia (5 września 1812)
- Możajsk (7 września 1812)
- Czirików (29 września 1812)
- Medyna (25 października 1812)
- Wiaźma (3 listopada 1812)
- nad Berezyną (28 listopada)
- Wilno (10 grudnia 1812)
- Ebersdorf (6 września 1813)
- Neustadt (15 września 1813)
- Eschfeld (9 października 1813)
- Lipsk (18–19 października 1813)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny generałów i sztab-oficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” odznaczonych. Stanisław Tarnowski (przedm.). Lwów: Drukarnia Ludowa, 1881.
Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807–1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960, T. 3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.
9 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-75-X.