15 Dywizja Grenadierów SS (1 łotewska) to dywizja grenadierów Waffen-SS, składająca się z Łotyszów.
Historia
Pierwsze łotewskie jednostki ochotnicze, które walczyły po stronie III Rzeszy, zostały utworzone już w lipcu 1941 roku. Proces rekrutacji do łotewskiego legionu SS rozpoczął się w styczniu 1943 roku. Choć formalnie nabór miał charakter dobrowolny, wiele jednostek łotewskiego wojska zostało wcielonych przymusowo (w sumie zebrano 80 000 ludzi).
Łotewska Brygada Ochotnicza SS rozpoczęła działania bojowe w listopadzie 1943 roku w rejonie Nowosokolnik, jako część VI Korpusu Ochotniczego SS 16 Armii Grupy Armii Północ. Jesienią tego samego roku jednostkę wycofano z frontu, by przekształcić ją w 1 Dywizję Łotewskiego Legionu SS, która później zmieniła nazwę na 15 Ochotniczą Dywizję Łotewską SS. W listopadzie 1943 roku, jako 15 Dywizja Grenadierów SS, została przydzielona do XXXXIII Korpusu 16 Armii.
Ofensywy Armii Czerwonej i odwrót 15 Dywizji Grenadierów SS
14 stycznia 1944 roku rozpoczęła się Operacja leningradzko-nowogrodzka Armii Czerwonej, mająca na celu rozbicie Grupy Armii „Północ”. Walki były bardzo zacięte, a obie strony odniosły znaczne straty. 15 Dywizja Grenadierów walczyła wówczas obok łotewskiej 19 Dywizji SS w ramach VI Korpusu Łotewskiego. W marcu 1944 roku obie dywizje toczyły walki w rejonie rzeki Wielikaja, na południe od jeziora Pejpus. Od stycznia 1944 roku jednostka wchodziła w skład VI Ochotniczego Armijnego Korpusu SS (łotewskiego). Nad rzeką Wielikaja, ponosząc duże straty, zdołała zatrzymać 11 dywizji Armii Czerwonej. Razem z niemieckimi siłami nieudolnie próbowała powstrzymać ofensywę Armii Czerwonej, mającą na celu odblokowanie Leningradu. W lecie 1944 roku dywizja opuściła swoje pozycje obronne nad Sanuchą, a w lipcu uczestniczyła w ciężkich walkach pod Ostrowem (Łotwa). W wyniku tych starć jednostka straciła zdolność bojową. Kadra trzech pułków piechoty oraz jednostki dywizyjne zostały ewakuowane drogą morską na poligon „Westpreussen” między Kościerzyną a Bytowem. We wrześniu 1944 roku rozpoczęto odtwarzanie dywizji z łotewskich poborowych oraz saperów ze szkolnych i rezerwowych batalionów SS w Dreźnie. W październiku 1944 roku pozostający w Kurlandii pułk artylerii został odcięty w tzw. kotle kurlandzkim, razem z łotewską 19 Dywizją Grenadierów SS (podlegającą mu wówczas) oraz wieloma innymi jednostkami.
Reorganizacja dywizji i walki na Wale Pomorskim
We wrześniu 1944 roku jednostka została odtworzona i zmieniła nazwę na 15 Dywizję Grenadierów SS (łotewska nr 1). Dywizja brała udział w walkach na Wale Pomorskim, m.in. przeciwko oddziałom 1 Armii Wojska Polskiego.
W Podgajach, 2 lutego 1945 roku, żołnierze z grupy bojowej „Elster” (niem. Kampfgruppe Elster), będącej częścią 15 Dywizji Grenadierów SS, dopuścili się zbrodni wojennej na polskich jeńcach, paląc żywcem w stodole 32 żołnierzy Wojska Polskiego z 4 kompanii 3 pułku piechoty, którzy zostali związani kablem telefonicznym lub drutem kolczastym.
Łotysze wycofali się później w rejon Lędyczka, gdzie stracili 70% stanu osobowego oraz cały ciężki sprzęt, po okrążeniu przez 1 Armię Wojska Polskiego oraz radziecki 2 Samodzielny Korpus Kawalerii Gwardii. Dywizja straciła także swojego dowódcę, SS-Brigadeführera Herberta von Obwurzera. W marcu Łotysze uczestniczyli w bitwie o Kołobrzeg.
Ostatnie walki dywizji
15 Dywizja SS, z pozostałymi żołnierzami, przebiła się na północ od Berlina (Neubrandenburg) i kontynuowała marsz na zachód. Żołnierze z 32. i 33. pułku, pod dowództwem obersturmführera Neilandsa, brali udział w obronie stolicy III Rzeszy. 24 kwietnia 1945 roku, po odparciu ataków Armii Czerwonej w południowej części Berlina, część wojsk przeszła przez Łabę i poddała się armii amerykańskiej. Ostatnie łotewskie oddziały złożyły broń pod Schwerinem, podczas gdy reszta została rozstrzelana przez wojska radzieckie. Niektórzy żołnierze próbowali ukryć się przed NKWD lub kontynuować walkę partyzancką przeciwko ZSRR.
Kontrowersje
Obecnie w Łotwie można dostrzec tendencję do usprawiedliwiania działań łotewskich jednostek SS, zwłaszcza 15 i 19 Dywizji Grenadierów SS, jako formacji walczących o wolność Łotwy. Często jednak ignoruje się zbrodnie wojenne popełnione przez łotewskie oddziały w służbie III Rzeszy. Tego typu przedstawianie historii jest charakterystyczne nie tylko dla nacjonalistycznych środowisk, ale także obejmuje szersze kręgi społeczeństwa, media, urzędy i władze państwowe.
W Rydze co roku 16 marca organizowany jest marsz upamiętniający żołnierzy legionu. Uczestnicy marszu kierują się na Plac Wolności, aby składać wieńce i oddać hołd legionowi Waffen SS. W wydarzeniu biorą udział także weterani łotewskich jednostek.
1 września 1950 roku Komisja Stanów Zjednoczonych ds. Osób Przesiedlonych uznała, że jednostka ta nie była wrogiem USA i przyznała jej kombatantom prawo do ubiegania się o azyl polityczny.
Umundurowanie
Żołnierze łotewscy nosili mundury identyczne jak inni żołnierze Waffen-SS, jednak na prawym rękawie płaszcza umieszczona była tarcza w łotewskich barwach narodowych. Na kołnierzach, oprócz dystynkcji, znajdował się symbol jednostki. Dla 19 Dywizji Grenadierów był to runiczna swastyka, a dla 15 Dywizji – godło Łotwy. Żołnierze nosili niemieckie hełmy Stahlhelm.
Dowódcy
SS-Brigadeführer Peter Hansen (25 lutego 1943 – 1 maja 1943)
SS-Gruppenführer Carl von Pückler-Burghauss (1 maja 1943 – 17 lutego 1944)
SS-Brigadeführer Nikolaus Heilmann (17 lutego 1944 – 21 lipca 1944)
SS-Brigadeführer Herbert von Obwurzer (21 lipca 1944 – 26 stycznia 1945)
SS-Oberführer Arthur Ax (26 stycznia 1945 – 15 lutego 1945)
SS-Brigadeführer Karl Burk (15 lutego 1945 – 2 maja 1945)
Skład
W roku 1944 dywizja składała się z następujących pułków:
32 Pułk Grenadierów Waffen-SS (3. łotewski)
33 Pułk Grenadierów Waffen-SS (4. łotewski)
34 Pułk Grenadierów Waffen-SS (5. łotewski)
15 Pułk Artylerii Waffen-SS, batalion fizylierów Waffen-SS, dywizjon przeciwlotniczy, kompania sanitarna, kompania naprawcza, oddział poczty polowej SS, kompania weterynaryjna, batalion gospodarczy
1 pułk budowlany 15 Dywizji SS
2 pułk budowlany 15 Dywizji SS, zapasowy batalion polowy, oddział żandarmerii polowej Waffen SS oraz oddział sprawozdawców wojennych
Skład liczebny dywizji
grudzień 1943 – 20 291
czerwiec 1944 – 18 413
grudzień 1944 – 16 870
Zobacz też
19 Dywizja Grenadierów SS (2 łotewska)
Przypisy
Bibliografia
Chris Bishop: Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS 1940-1945. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015. ISBN 978-83-11-13701-1.
Chris Bishop: Dywizje Waffen-SS 1939-1945. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11327-5.