15 Brygada Ochrony Pogranicza

15 Brygada Ochrony Pogranicza była jednostką, która została rozwiązana w ramach organizacji Wojsk Ochrony Pogranicza, odpowiedzialną za ochronę granicy polsko-czechosłowackiej oraz polsko-radzieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

15 Brygada Ochrony Pogranicza JW 1923 (na mocy Zarządzenia SzSG Nr 0053/Org. z dnia 30 marca 1946) została utworzona w 1948 roku na podstawie Rzeszowskiego Oddziału WOP nr 8, zgodnie z rozkazem MON nr 055/org. z 20 marca 1948.

Brygada składała się z czterech batalionów, a jej etatowy stan wynosił 1596 żołnierzy oraz 12 pracowników cywilnych. Sztab brygady miał swoją siedzibę w Przemyślu, przy ul. Basztowej. Jednostka ta podlegała Głównemu Inspektoratowi Ochrony Pogranicza, a zaopatrzenie organizowane było przez kwatermistrzostwo okręgu wojskowego.

15 Brygada OP podjęła ochronę wyznaczonego odcinka granicy państwowej, rozpoczynając tym samym służbę graniczną. Równocześnie kontynuowane były prace związane z usuwaniem skutków konfliktów z UPA. Remontowano drogi dojazdowe do strażnic oraz mosty na trasach: Baligród–Cisna–Wetlina oraz Baligród–Wołkowyja–Rajskie–Hulskie. Odbudowane zostały również strażnice OP: Wetlina, Ustrzyki Górne, Stuposiany, Dwernik oraz Hulskie.

Na podstawie rozkazu Ministra Obrony Narodowej nr 205/Org. z dnia 4 grudnia 1948, z dniem 1 stycznia 1949 roku, Wojska Ochrony Pogranicza zostały podporządkowane Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego, a zaopatrzenie brygady przejęła Komenda Wojewódzka MO.

Aby podnieść rangę ochrony granic, podkreślono wojskowy charakter formacji, a 1 stycznia 1950 roku przywrócono wcześniejsze nazewnictwo „Wojska Ochrony Pogranicza”. Z dniem 1 stycznia 1951 roku wprowadzono nową numerację dla batalionów i brygad WOP, a na bazie 15 Brygady Ochrony Pogranicza powstała 26 Brygada WOP.

Struktura organizacyjna

W 1948 roku struktura brygady wyglądała następująco:

Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 29 – Lubaczów
Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 31 – Przemyśl
Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 33 – Olszanica
Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 35 – Baligród.

Etat brygady przewidywał cztery bataliony, 1596 żołnierzy oraz 12 pracowników cywilnych.

Na terenie odpowiedzialności brygady działały trzy GPK:

Graniczna Placówka Kontrolna nr 37 „Medyka” (drogowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 38 „Przemyśl” (kolejowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 39 „Olszanica” (kolejowa).

Sztandar brygady

Sztandar dla dowódcy brygady, ppłk. Leona Michalaka, został wręczony przez marszałka Polski Michała Rolę-Żymierskiego w Przemyślu 16 października 1948 roku.

Na lewej stronie płatu w narożnych kwadratach wyhaftowano na tarczach: w lewym górnym rogu liczbę „15”, w lewym dolnym i prawym górnym stylizowanego, dwugłowego orła oraz w prawym dolnym rogu napis: „ŻOŁNIERZOM 15 BR. O.P. ZIEMIA PRZEMYSKA”. Na drzewcu sztandaru umieszczono 22 gwoździe pamiątkowe, z czego brakowało gwoździa pierwszego od góry w rzędzie z prawej strony drzewca.

Na gwoździach znajdują się m.in. następujące napisy: 17. „płk Garbowski”, 18. „płk dypl. Grajworoński”, 19. „płk Mróz”, 20. „ppłk Michalak”, 21. „st. sierż. B. Wieciek”, 22. „strzelec A. Matusiak”.

Żołnierze brygady

Dowódcy brygady:

ppłk Leon Michalak (do 18.04.1949)
płk Filip Kujun

Oficerowie:

Jan Puławski

Przekształcenia

8 Oddział Ochrony Pogranicza → 8 Rzeszowski Oddział WOP → 15 Brygada Ochrony Pogranicza → 26 Brygada WOP → Grupa Manewrowa WOP Przemyśl → Samodzielny Oddział Zwiadowczy WOP Przemyśl → 26 Oddział WOP → 26 Przemyski Oddział WOP → Bieszczadzka Brygada WOP → Bieszczadzki Oddział SG

Przypisy

Bibliografia

Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.

Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.

Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.

Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.

Tadeusz Niedziela: Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznicę objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP. 1995.

Grzegorz Goryński: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965. Próba oceny – cz. I. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/11, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.

Archiwum Straży Granicznej, D WOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.

Archiwum Straży Granicznej Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948–1956, Szczecin.