15 Bateria Artylerii Konnej (15 bak)
15 Bateria Artylerii Konnej (15 bak) była pododdziałem artylerii konnej wchodzącym w skład Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Nie miała ona swojego miejsca w pokojowej strukturze armii.
15 bak w kampanii wrześniowej
Bateria została sformowana w dniach 24–26 sierpnia 1939 roku w Dąbrówce, w pobliżu Służewca, jako część jednostek oznaczonych kolorem zielonym. Mobilizującą jednostką był 1 dywizjon artylerii konnej. Zgromadzono dla niej dobre konie z poboru, a uzbrojono ją w 2 ciężkie karabiny maszynowe wz. 30 oraz dwa ckm wz. 14. 27 sierpnia pododdział został przetransportowany koleją do Radziwia i włączony w skład załogi Przedmościa „Płock”, której główną część stanowił batalion ON „Warszawski I” pod dowództwem majora Franciszka Żebrowskiego. W Płocku odbywały się intensywne szkolenia oraz zgrywanie zaprzęgów. 1 września, podczas bombardowania Płocka, bateria poniosła swoje pierwsze straty – zginął jeden żołnierz, a jeden został ranny.
5 września bateria została podporządkowana gen. bryg. Marianowi Przewłockiemu. W nocy z 6 na 7 września pododdział przemieścił się do Wyszogrodu, gdzie dołączył do załogi tamtejszego przedmościa. Kolejnej nocy, razem z 26 pułkiem Ułanów Wielkopolskich, pomaszerował do Cybulic. W nocy z 9 na 10 września bateria dotarła do rejonu Jabłonny, gdzie została zawrócona na zachód, w kierunku Puszczy Kampinoskiej. 10 września około godziny 10:00 bateria dotarła w okolice Kromnowa. Zmiana rozkazów wymusiła dalszy marsz, a w nocy z 10 na 11 września bateria przemieściła się do Tarchomina, a następnej nocy, razem z 9 dywizjonem artylerii konnej, do lasów w rejonie Starej Miłosny. 12 września 15 bak została wcielona do 2 dywizjonu artylerii konnej. 13 września bateria pomaszerowała do rejonu Dębe Wielkie, gdzie zajęła stanowiska ogniowe na południe od szosy brzeskiej. Tego dnia pododdział przeszedł swój chrzest bojowy, wspierając natarcie Wołyńskiej Brygady Kawalerii na Mińsk Mazowiecki. W nocy z 13 na 14 września, po załamaniu natarcia, bateria wycofała się do rejonu Garwolina, a następnej nocy do rejonu Baranów-Łysobyki. W trakcie marszu doszło do dezercji dowódcy drużyny cekaemów – Niemca z pochodzenia. W nocy z 15 na 16 września bateria maszerowała w kierunku Lubartowa i dalej na Rejowiec oraz Uchanie (20 września). W trakcie przemieszczenia była wielokrotnie bombardowana, co skutkowało rannymi kanonierami i utratą kilku koni. Podczas jednego z nocnych marszów, jeden z działonów, zabezpieczając przejście kawalerii przez szosę, otworzył ogień do niemieckiej kolumny samochodów, niszcząc kilka z nich. 15 bateria dotarła do Przewala, gdzie zatrzymała się 21 września. Następnego dnia wzięła udział w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim, prowadząc ogień z pozycji ogniowych na południe od Zubowic, na cele wskazane przez dowódcę 2 dak oraz według mapy dostarczonej przez szefa sztabu Wołyńskiej BK, mjr. dypl. Wilhelma Lewickiego. Bateria stoczyła także pojedynek ogniowy z niemiecką baterią artylerii, zmuszając ją do wycofania się. 23 września bateria przemieszczała się przez Majdan Krynicki-Suchowolę, gdzie została zaatakowana przez dwa niemieckie samoloty, w wyniku czego jeden kanonier został ranny, a trzy konie utracono. Podczas marszu, przy przekraczaniu szosy Zamość – Tomaszów Lubelski, kolumna baterii została ostrzelana ogniem broni maszynowej. W odpowiedzi jeden z działonów zniszczył niemieckie stanowisko i kilka nadjeżdżających pojazdów w ogniu na wprost. Około godziny 13:00 bateria dotarła do rejonu Jacni. Po rozwinięciu, bateria ostrzelała pozycje niemieckiej broni maszynowej znajdujące się na wzgórzu na południowy wschód od wsi, a następnie skutecznie ostrzelała kolumnę niemieckich samochodów na szosie Zamość – Krasnobród, które porzucili żołnierze niemieccy ostrzeliwani przez baterię. Obsługa punktu obserwacyjnego zniszczyła część pojazdów, podpalając je. Z pozycji w rejonie domu wypoczynkowego, bateria wspierała natarcie kawalerii na Jacnię, a po jej zdobyciu, na wzgórze 329. Natarcie kawalerzystów na wzgórze 329 załamało się, a 15 bak znalazła się pod ostrzałem 3–4 niemieckich baterii. Odwrót kawalerii był osłaniany przez 15 bak oraz 2 działową baterię 3/2 dak. Odwrót kawalerzystów przerodził się w ucieczkę, a 15 bateria znalazła się pod ogniem artylerii niemieckiej. Około godziny 17:00, na rozkaz dowódcy 2 dak, bateria wycofała się, w trakcie walki zniszczono jeden jaszcz. Dowódca baterii został ranny i stracił kontakt z pododdziałem. Wieczorem tego samego dnia, w rejonie kolonii Niemirówek, na rozkaz dowódcy 2 dak, ppłk. Jana Kamińskiego, żołnierze uszkodzili cztery armaty 75 mm wzór 1902/1926 oraz trzy jaszcze, które następnie zatopili w pobliskich stawach wraz z pozostałą amunicją. 24 września żołnierze baterii dotarli do miejscowości Huta Różaniecka. Część z nich weszła w skład „oddziału kawalerii ppłk. Kamińskiego”, a około dwudziestu, w tym por. Łukaszewicz, ranny ppor. rez. Barcz, ppor. rez. Jezierski, ogn. pchor. Wereszczyński oraz szef baterii, dołączyło do 3 baterii 1 dak. 27 września „oddział kawalerii ppłk. Kamińskiego” trafił do niewoli niemieckiej, natomiast grupa por. Łukaszewicza podzieliła los oddziałów Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. Andersa.
Obsada personalna 15 bak we wrześniu 1939
dowódca – kpt. Walenty Rakowski (ranny 23 IX pod Jacnią)
oficer ogniowy – por. Józef Łukaszewicz
oficer zwiadowczy – ogn. pchor. Włodzimierz Wereszczyński
dowódca I plutonu – ppor. rez. Stanisław Gerard Jezierski
dowódca II plutonu – ppor. rez. Stanisław Barcz (ciężko ranny 23 IX 1939 pod Jacnią)
celowniczy – Goldberg
celowniczy – Kac
jaszczowy 3 działonu – bomb. Stojan
szef baterii – ogn. Józef Radzikowski
działonowy – kpr. Jan Bombała († 1 IX 1939 Płock)
trębacz – bomb. Augustynia († 13 IX 1939 Dębe Wielkie)
Zobacz też
Organizacja wojenna dywizjonu artylerii konnej
Przypisy
Bibliografia
Jan Kamiński: Od konia i armaty do spadochronu. Wspomnienia uczestnika II wojny światowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1980. ISBN 83-211-0127-5.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Piotr Zarzycki. 15 bateria artylerii konnej w kampanii wrześniowej 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (203), 2004. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281.
Piotr Zarzycki: 1 Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema. Zarys historii wojennej pułków polskich w Kampanii Wrześniowej, zeszyt 110. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1999. ISBN 83-87103-82-9.