15 Batalion Celny to jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku, zamiast batalionów wartowniczych i etapowych, powstały bataliony celne. 15 batalion celny został utworzony w obrębie DOG Poznań i zorganizowany 1 kwietnia na podstawie 2/VII batalionu wartowniczego. Etat jednostki obejmował 14 oficerów oraz 600 szeregowych. Batalion podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a politycznie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
Choć batalion był oddziałem wojskowym, nie wchodził w skład pokojowego etatu armii, co uniemożliwiało mu uzupełnianie rekrutów z regularnego poboru. Ministerstwo Spraw Wojskowych często przydzielało do batalionu żołnierzy zwalnianych, oficerów rezerwy oraz tych, którzy zostali uznani przez dowództwa okręgów generalnych za niezdolnych do dalszej służby wojskowej. Po sformowaniu, dowództwo batalionu oraz trzy kompanie stacjonowały w Chodzieży, natomiast 2 kompania została przydzielona do 20 batalionu celnego i stacjonowała w Wysokiej. W czerwcu dowództwo batalionu przeniosło się do Sosnowca, podczas gdy 2 kompania pozostała na Pomorzu w Sypniewie, podlegając 20 batalionowi celnemu. Sztaby 4 kompanii celnej mieściły się w Modrzejowie, 3 kompanii w Czeladzi, a 1 kompanii w Dobieszczowicach. W sierpniu, 1 kompania została przeniesiona do Bobrownik, a we wrześniu 2 kompania celna dołączyła do macierzystego batalionu, rozlokowując swój sztab w Wojkowicach.
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło decyzję o utworzeniu brygad celnych, w ramach których 15 batalion celny został przydzielony do struktury 2 Brygady Celnej.
W czerwcu 1922 roku, po zlikwidowaniu celnej granicy polsko-śląskiej na przyznanym terytorium, ochrona tej granicy stała się zbędna. 15 batalion celny otrzymał zadanie zgrupowania wszystkich kompanii w miejscu postoju dowództwa, odbudowy zdolności bojowej oraz przygotowania do przerzutu na granicę wschodnią.
W lipcu 1922 roku batalion zgrupował się w Sosnowcu, a w sierpniu przeniósł dowództwo do Olkienik. Sztab 1 kompanii celnej miał swoją siedzibę w Mostach, 2 kompania w Olkienikach, 3 w Ozierańcach, a 4 kompania w Gierasicach.
Batalion przejął ochronę pododcinka od I Litewsko-Białoruskiego batalionu etapowego. Dowództwo batalionu oraz jedna z kompanii zostały rozmieszczone w Olkienikach, a pozostałe kompanie stacjonowały w Ozierańcach, Mostach i Małuzach (która później przeniesiona została do Gierajcie).
Realizując uchwałę Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Bataliony Celne” na „Straż Graniczna” i wprowadził nową organizację wewnętrzną w formacji. 15 batalion celny został przemianowany na 15 batalion Straży Granicznej. Ostatni meldunek dotyczący położenia batalionu celnego wpłynął do Komendy Głównej Batalionów Celnych 7 października 1922 roku.
Służba celna
15 batalion celny początkowo ochraniał granicę polsko-niemiecką na odcinku od Warty do leśniczówki Stebenki, z dowództwem stacjonującym w Chodzieży. 11 maja 1921 roku batalion został zluzowany przez Straż Celną i ponownie zgrupował się w Chodzieży.
17 maja 1921 roku Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany w dyslokacji batalionów.
20 czerwca batalion został dyslokowany (z wyjątkiem jednej kompanii) na Górny Śląsk, pozostawiając jedną kompanię w rejonie Chodzieży. Główne siły miały chronić odcinek granicy od Niezdary do Modrzejowa (granica DOG Kielce i DOG Kraków), a sztab batalionu był rozmieszczony w Sosnowcu.
7 sierpnia 1921 roku batalion został przeniesiony na polsko-litewski kordonowy odcinek graniczny.
Odcinek batalionowy był podzielony na cztery pododcinki, które były obsadzane przez kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki były rozmieszczone wzdłuż linii granicznej tak, aby mogły się wzajemnie widzieć w ciągu dnia. W ramach tej współpracy, batalion współdziałał z posterunkami i patrolami Policji Państwowej, które wystawiały posterunki w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście.
Sąsiednie bataliony
- 20 batalion celny w Chojnicach ⇔ 17 batalion celny w Lesznie – VI 1921
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929-1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
Teresa T. Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 110/350 i 110/351)
Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Przejmowanie odcinków granicznych przez Straż Celną. Meldunki dowództwa 17 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.