4 Pułk Strzelców Raciborskich, znany również jako 4 Raciborski Pułk Piechoty (późniejszy 15 Raciborski Pułk Piechoty) to jednostka wojskowa, która powstała w czasie III powstania śląskiego.
Powstanie pułku
4 Pułk Strzelców Raciborskich został utworzony 2 maja 1921 roku na bazie oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, który istniał w powiecie raciborskim od 1919 roku. Pierwszym organizatorem jednostki był Alfons Zgrzebniok, a po jego dekonspiracji oraz opuszczeniu terenu powiatu, funkcję komendanta powiatowego przejął Jan Wyglenda. W marcu 1919 roku, Jan Pleszka z Kuźni Raciborskiej objął tę funkcję, a jego zastępcą został Karol Górecki z Markowic. W tym czasie stworzono sieć instruktorów oraz zaufanych osób w organizacji. Na początku kwietnia 1921 roku, w raciborskiej POW było 2100 członków, wyposażonych w ponad 500 karabinów, około 100 sztuk broni krótkiej, 9 karabinów maszynowych oraz 3 granatniki.
Struktura pułku
Pułk działał w ramach powstańczej Grupy „Południe”. Dowódcą pułku był Alojzy Seget, a jego zastępcą oraz szefem sztabu i wywiadu Alojzy Gabor. W skład sztabu, który mieścił się w Lubomii, wchodził także oficer uzbrojenia Jan Szenk. Pułk składał się z 3 batalionów, kompanii sanitarnej oraz plutonu łączności, który był dowodzony przez Antoniego Cichego, a później przekształcony w kompanię sztabową. Dodatkowo, istniał oddział żandarmerii polowej pod dowództwem kapitana Luki. Cały pułk liczył około 3000 powstańców, podzielonych na 12 kompanii.
1 batalion, dowodzony przez Franciszka Klona z Rogowa, składał się z 1, 2, 3 i 4 kompanii. 1 kompania, pod dowództwem Józefa Choroby, rekrutowała powstańców z Kuźni Raciborskiej, Siedlisk oraz z miejscowości położonych na lewym brzegu Odry, takich jak Sławików i Grzegorzowice. 2 kompania, dowodzona przez Roberta Grycmana, była formowana z mieszkańców Budzisk, Turza i Szychowic. 3 kompania, początkowo dowodzona przez Emila Morawca, a później przez Eryka Kusidło, skupiała powstańców z Zawady, Nędzy, Poniecic, Szonowic i Krzyżanowic. 4 kompania, dowodzona przez Franciszka Marcińskiego z Pawłowa, rekrutowała peowiaków z Pawłowa, Brzeźnicy, Czerwięcic, Miedoni, Strzybnika, Gamowa i Makowa.
2 batalion, kierowany przez Rocha Paliwodę z Kuźni Raciborskiej, a później przez Franciszka Adamczyka z Syryni, składał się z 5, 6, 7 i 8 kompanii. 5 kompania, dowodzona przez Józefa Grzonkę, skupiała mieszkańców przedmieść Raciborza, takich jak Ostroga i Płonia, oraz wsi Kobyli, Pogrzebienia i Kornowca. 6 kompania, znana jako kompania lubomska, była dowodzona najpierw przez Wilhelma Grzybka, a później przez Jana Korzonka i rekrutowała mieszkańców Lubomii. 7 kompania, dowodzona przez Wilhelma Glombika, skupiała mieszkańców Syryni i Bukowa. 8 kompania, kierowana przez Alojzego Wolnika z Bieńkowic, gromadziła powstańców z Nieboczowa, Ligoty Tworkowskiej, Bieńkowic, Sudóła i Studziennej.
3 batalion, dowodzony przez Franciszka Widenkę, składał się z 9, 10, 11 i 12 kompanii. 9 kompania, kierowana najpierw przez Stefana Pyrchałę, a po jego śmierci przez Teodora Katrynioka, rekrutowała powstańców z Rogowa, Bluszczowa oraz Kamienia nad Odrą. 10 kompania, dowodzona przez naczelnika „Sokoła” Ćwika, a później Alojzego Jelenia, składała się z członków „Sokoła” w Raciborzu oraz mieszkańców Raszczyc i Adamowic. 11 kompania, pod dowództwem Józefa Siedlaczka, a po jego ranieniu przez Jana Szuścika, skupiała mieszkańców Olzy, Uchylska, Chałupek, Rudyszwałdu, Zabełkowa i Roszkowa. 12 kompania markowicka, kierowana przez Wiktora Cyrana, a później przez Alojzego Skrzyszowskiego, rekrutowała mieszkańców Markowic i Babic.
Na początku działań powstańczych w skład pułku wchodziły również dwie kompanie dziergowickie pod dowództwem Walentego Suchanka i Leona Fojcika oraz kompania rybnicka pod dowództwem Płaczka.
Szlak bojowy pułku
Po wybuchu III powstania, od 3 do 5 maja 1921 roku, pułk stoczył ciężkie walki pod Przebieniem, Lubomią, Rogowem i Markowicami, gdzie rozbił niemieckie jednostki stacjonujące w prawobrzeżnej części powiatu raciborskiego. Nie udała się jednak próba zajęcia przedmieścia Raciborza – Ostroga. W tym czasie, jeden z oddziałów powstańczych, po przekroczeniu Odry, próbował zdobyć Racibórz, atakując miasto od strony Krzyżanowic. Po dwudniowych starciach powstańcy zostali zmuszeni do odwrotu na prawy brzeg rzeki. W ten sposób linia frontu ustabilizowała się na Odrze, gdzie pułk zajął pozycje obronne na odcinku między Dziergowicami a Olzą, a następnie wzmocnił je posiłkami napływającymi z głębi obszaru powstańczego. Już 4 i 5 maja Niemcy podjęli próbę rozbicia frontu powstańczego, atakując z Ostroga Markowice, jednak ta próba została powstrzymana przez oddziały powstańcze. 18 maja 1921 roku, cały pułk przegrupował się w rejon Raciborza, wzmacniając tam polską obronę przed niemieckim natarciem, zwłaszcza że Niemcy ściągnęli posiłki w liczbie 3000 żołnierzy, dobrze uzbrojonych i wyposażonych w artylerię oraz pociąg pancerny (były to freikorpsy Paulsena, Erhardta i Ditricha). 26 i 27 maja, oddziały niemieckie po raz kolejny bezskutecznie zaatakowały pozycje powstańcze pod Markowicami. Po ciężkich walkach oddziały pułku, które doznały znaczących strat, zostały wycofane z frontu jako odwód Grupy „Południe”, z 1 batalionem do Rud, 2 batalionem do Rybnika, a 3 batalionem do Pszowa.
Rozwiązanie pułku
Zgodnie z porozumieniem zawartym 12 czerwca 1921 roku z międzysojuszniczą komisją, 13 czerwca oddziały pułku opuściły Górny Śląsk i udały się w głąb Polski, najpierw do Siedlec, a następnie do Piotrkowa. Ostatecznie pułk został przetransportowany do Oświęcimia, gdzie został rozformowany.
Przypisy
Dokumentacja
Archiwalia dotyczące 15 (dawnego 4) Pułku Piechoty Raciborskiej są przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie, w zespole III Powstanie Śląskie – 15 (b. 4) Pułk Piechoty Raciborski, i są dostępne w formie elektronicznej (format PDF) na stronie archiwum (zobacz).
Zobacz też
Niemiecki punkt widzenia na wydarzenia III powstania na Ziemi Raciborskiej przedstawiają dwa artykuły:
Christoph Sottor, Powstanie 1921 roku a świadomość historyczna raciborzan o tych wydarzeniach, Nasz Racibórz.pl
Christoph Sottor, III powstanie śląskie 1921 roku w Raciborzu i powiecie raciborskim na podstawie źródeł niemieckich – cz. II, Nasz Racibórz