14 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej (14 pal) był oddziałem artylerii lekkiej Armii Wielkopolskiej oraz Wojska Polskiego w czasie II Rzeczypospolitej.
Do 1939 roku pułk miał swoją siedzibę w garnizonie Poznań i był częścią 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. W zakresie dowodzenia, oddział znajdował się pod bezpośrednim nadzorem dowódcy 7 Grupy Artylerii.
Formowanie i walki
28 maja 1919 roku w Wągrowcu, ppłk Lucjan Kędzierski rozpoczął organizację 3 pułku artylerii polowej wielkopolskiej. Oddział został utworzony z połączenia II dywizjonu 1 pułku artylerii polowej wielkopolskiej oraz II dywizjonu 2 pułku artylerii polowej wielkopolskiej.
W lipcu 1919 roku w Biedrusku powstał III dywizjon. W sierpniu 1919 roku, po wysłaniu pułku na front litewsko-białoruski, zorganizowano baterię zapasową, której zadaniem było szkolenie rezerw oraz uzupełnianie pułku walczącego na froncie. Na bazie tej baterii utworzono nowe pododdziały: 10 baterię, IV dywizjon oraz II dywizjon 214 pułku artylerii polowej. 9 bateria pułku została utworzona 1 grudnia 1919 roku. W styczniu 1920 roku pułk został przemianowany na 14 pułk artylerii polowej wielkopolskiej.
W wrześniu 1920 roku pułk dysponował zarówno armatami niemieckimi, jak i francuskimi.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
Po zakończeniu działań wojennych IV/14 pap został włączony do 30 pułku artylerii polowej, natomiast II/214 pap stał się podstawą do utworzenia 23 pułku artylerii polowej.
Za zasługi bojowe w latach 1919–1920, pułk został odznaczony orderem wojskowym Virtuti Militari. Trąbkę pułkową udekorował marszałek Józef Piłsudski w Mołodecznie 3 grudnia 1920 roku.
Do 1939 roku pułk stacjonował w garnizonie Poznań i był częścią 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. W zakresie fachowym, oddział był podporządkowany dowódcy 7 Grupy Artylerii.
1 stycznia 1932 roku oddział został przemianowany na 14 pułk artylerii lekkiej.
Mobilizacja
23 marca 1939 roku, w ramach działań mobilizacyjnych i osłonowych, na rozkaz dowódcy Okręgu Korpusu nr VII, wystawiono jedną baterię armat według etatu wojennego. W połowie maja, na podstawie kolejnych rozkazów, zorganizowano drugą baterię na etatach wojennych. 20 sierpnia powołano grupę rezerwistów z terenu Wielkopolski na ćwiczenia. 24 sierpnia, od wczesnych godzin porannych, w Poznaniu rozpoczęto mobilizację alarmową 14 pal. W ramach mobilizacji alarmowej, w grupie niebieskiej, od A+28 do A+54 zmobilizowano cały 14 pal do etatów wojennych. Dodatkowo w pułku zmobilizowano następujące pododdziały dla macierzystej dywizji:
- samodzielny patrol meteo nr 14,
- pluton parkowy uzbrojenia nr 701,
- kolumna taborowa parokonna nr 704,
- warsztat taborowy parokonny nr 701.
Mobilizacja przebiegła zgodnie z planem, stawiennictwo rezerwistów było zgodne z oczekiwaniami, a pobór koni i wozów odbył się bez zakłóceń. Jedynie podkuwanie koni miało pewne opóźnienia. Po złożeniu przysięgi i przeglądzie przez dowódcę 14 Dywizji Piechoty, gen. bryg. Franciszka Włada, pułk osiągnął gotowość bojową. 27 sierpnia I dywizjon wyruszył z Poznania, aby wesprzeć 55 pułk piechoty w okolicach Leszna Wielkopolskiego. Od 29 sierpnia dywizjony II i III zajęły stanowiska ogniowe na terenie Poznania. Pułk, w składzie macierzystej 14 DP, wszedł w skład Armii „Poznań”.
14 pal w kampanii wrześniowej
Działania bojowe
W obronie Wielkopolski i w marszu nad Bzurę
O świcie 1 września 1939 roku, ugrupowanie bojowe pułku wyglądało następująco: III/14 pal z baterią II/14 pal jako bezpośrednie wsparcie pułków 14 DP broniących Poznania; II/14 pal (bez baterii) wraz z 14 dywizjonem artylerii ciężkiej jako artyleria ogólnego działania; I/14 pal (bez baterii) na odcinku „Zaniemyśl” z 7 kompanią strzelecką 55 pp; bateria I dywizjonu na odcinku „Nowe Miasto” jako wsparcie batalionu II/68 pułku piechoty. W trakcie pierwszego nalotu lotnictwa niemieckiego na Poznań rano 1 września, 5 żołnierzy z baterii 8/14 pl zostało rannych. Po południu dowództwo pułku przeniosło się z koszar do Fortu Grolmana. Tego dnia doszło do zmiany na stanowisku dowódcy pułku; ppłk Jan Teuchman został wyznaczony na dowódcę Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 7, a dowództwo pułku objął zastępca ppłk Michał Terlecki. Po południu 2 września, osłonę Poznania przejęła Podolska Brygada Kawalerii, a wieczorem 14 DP rozpoczęła przegrupowanie w rejonie Swarzędza do odwodu Armii „Poznań”. Wieczorem dywizjon II/14 pal wraz z 57 pułkiem piechoty wykonał przegrupowanie poprzez Główną, Kobylnicę do lasów Wierzonka, Wierzenica. Dywizjon III/14 pal wraz z 58 pułkiem piechoty przemieścił się poprzez Rakownicę, Kramsko, Tuczno, Jerzykowo, Pobiedziska do lasów w rejonie Pobiedzisk. Bateria I dywizjonu z odcinka „Nowe Miasto” dołączyła do I/14 pal w rejonie Zaniemyśla.
3 września 14 pal dalej stacjonował w zajętych rejonach. Około godziny 11:00 II dywizjon został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie, jednak nie poniósł większych strat. Wieczorem 3 września, zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, 14 pal, wraz z 14 DP, rozpoczął odwrót na przedmoście „Koło”. Nocą 3/4 września II/14 pal wykonał marsz wraz z 57 pp poprzez Kostrzyn i Neklę, III/14 pal, wspólnie z 58 pp, przeszedł poprzez Pobiedziska i Czerniejewo. I/14 pal, w dalszym ciągu, przebywał w rejonie Zaniemyśla. Popołudniem I/14 pal, w towarzystwie 55 pp, przeszedł marszem poprzez Środę Wielkopolską do Wrześni, skąd dalej pomaszerował w kierunku Gutowa. W nocy 4/5 września dywizjony II i III maszerowały do Witkowa, gdzie rano 5 września II dywizjon znalazł się w lasach na północ od wsi Niezgoda, a III dywizjon w rejonie Skorzęcin, Skubarczewo. Natomiast I dywizjon o godzinie 9:00 zatrzymał się na postój w rejonie wsi Staw i Wólka. Nocą 5/6 września, dalszy marsz wykonano w rejon Skulska. II/14 pal zatrzymał się na postój w Skulskiej Wsi, a III/14 pal w rejonie wsi Góra. I dywizjon i 55 pp maszerowały przez Słupcę, Koszuty Duże, Kamień w kierunku Kazimierza Biskupiego. W dalszym ciągu 14 pal, realizując rozkazy, kolejnym nocnym marszem 6/7 września osiągnął rejon Kłodawy. II/14 pal dotarł do Nowin Brdowskich oraz lasu na południe od Brdowa, III/14 pal do Zakrzewa, Brzezia, a I dywizjon osiągnął lasy w rejonie Osiek, Felicjanów. 7/8 września nocnym marszem 14 pal przemieszczał się do rejonu Krośniewic. Osiągnął do godziny 9:00 rejony: I/14 pal Domaników, III/14 pal las Ostrowy, II/14 pal las na zachód od Krośniewic, z jedną baterią wysuniętą jako ubezpieczenie, na południe od Krośniewic.
Udział w bitwie nad Bzurą
W związku z przygotowaniami do zwrotu zaczepnego, 14 DP, w składzie Grupy Operacyjnej gen. bryg. Edmunda Knolla-Kownackiego, po południu 8 września, przegrupowała się do rejonu na południowy wschód od Kutna. Rano 9 września 14 pal zajął stanowiska ogniowe: I dywizjon w lesie na północ od Strzegocina, III dywizjon w rejonie wsi Sklęczki. II dywizjon został zadysponowany bateriami do batalionów 57 pp: 4/14 pal z III/57 pp w rejonie Wojciechowice, Marcinów, 5/14 pal z II/57 pp Rybie, Stefanów i 6/14 pal z I/57 pp Marcinów, Świniary. 14 DP miała nacierać przez Bzurę na Piątek; rozkazem jej dowódcy artyleria miała nie wykonywać przygotowania artyleryjskiego natarcia. Wsparcie ogniowe miało być udzielane tylko na żądanie piechoty. Natarcie pierwszorzutowych pułków miały wspierać: 55 pp, I dywizjon, 57 pp, II dywizjon. III/14 pal i 14 dac stanowiły artylerię ogólnego działania. Baterie i dywizjony pułku zajmowały stanowiska ogniowe od godziny 16:45 w rejonach wyjściowych piechoty: 1/14 pal w rejonie dworu Ktery, 2/14 pal i 3/14 pal w rejonie wsi Ktery. Około godziny 17:30 II/14 pal w rejonie wsi Siemieniczki, Siemienice, Młogoszyn.
O godzinie 18:00 14 DP ruszyła do natarcia; po sforsowaniu Bzury, natarcie obu pułków utknęło na przedpolach pierwszych miejscowości, które były pośrednimi obiektami natarcia. Pomimo wsparcia ogniem artylerii, 55 pp stanął w miejscu pod Głupiejewem i Balkowem, a 57 pp przed Goślubem. 10 września o świcie niemiecka piechota wykonała przeciwuderzenie w rejonie Balkowa, które zostało zatrzymane ogniem bezpośrednim dywizjonu I/14 pal. O godzinie 8:00 55 pp ponownie przeszedł do natarcia, przy skutecznym wsparciu I dywizjonu. Po uporczywych walkach, około 12:00, 55 pp osiągnął dalsze przedmioty natarcia: Gaj Stary i Stawy. II/14 pal wykonał o świcie silne przygotowanie ogniowe natarcia, a po zakończeniu nawale 57 pp, o godzinie 6:00 wznowił natarcie, zdobywając wsie Górki Pęcławskie, Piekary, Orenice, Goślub I, Janowice, Pokrzywnice. 6/14 pal odparła niemiecki kontratak w rejonie Goślubia II. Przy znacznym wsparciu II/14 pal, 57 pp o godzinie 13:00 zdobył miasto Piątek. I/14 pal, wspólnie z 55 pp, przeszedł do pościgu za cofającym się nieprzyjacielem. Około godziny 16:00 bateria 1/14 pal, wraz z batalionem III/55 pp, zdobyły wieś Borowiec; podczas dalszego pościgu I/14 pal, w towarzystwie 55 pp, około godziny 22:00 dotarły do rejonu Kwilno, Lorenki. W zajętym rejonie oczekiwano dalszych rozkazów. II/14 pal, wraz z 57 pp, w rejonie Piątku, Sułkowic, stanowił odwód dywizji. W nocy III/14 pal, w towarzystwie 58 pp, został wprowadzony do I rzutu natarcia dywizji w rejonie Jasionna, Mąkolice. III dywizjon zajął stanowiska ogniowe w lesie Witów.
11 września w godzinach przedpołudniowych 14 pal, wspólnie z pułkami piechoty, przeszedł do dalszego pościgu za nieprzyjacielem. 14 DP otrzymała za zadanie opanowanie przedmiotów natarcia wsi Osse, Koźle oraz lasu Pludwiny oraz do końca dnia wzg. 159,4. Na Koźle i Osse prowadził pościg, a następnie natarcie 55 pp z I dywizjonem. Na las Pludwiny 58 pp i 57 pp (bez batalionu) z III dywizjonem, dowództwem pułku oraz II dywizjonem (bez 4/14 pal). Batalion I/57 pp, wraz z 4/14 pal, został podporządkowany Wielkopolskiej Brygadzie Kawalerii, w celu wsparcia jej natarcia na Głowno. Wieczorem zluzował 7 pułk strzelców konnych na stanowiskach w rejonie Helenowa. Około godziny 16:00 55 pp zajął Osse i Koźle, a I dywizjon zajął stanowiska ogniowe we wsiach Sadówka i Gozdów. W późnych godzinach wieczornych, I/14 pal wspierał ogniem armat odparcie niemieckiego kontrataku na Osse i Koźle. W wyniku ostrzału niemieckiej artylerii ciężkiej, w obie miejscowości poległ kpt. Zygmunt Lisowski. W godzinach popołudniowych, batalion III/57 pp, wraz z 6 baterią armat, dokonał wypadu na Besiekierz, Warszyce, celem nawiązania łączności z 17 Dywizją Piechoty. W trakcie wypadu 6/14 pal ostrzelała stanowiska niemieckiej artylerii w Mieście Ogrodzie Sokolniki. Od godziny 17:00 III dywizjon haubic oraz 5 bateria armat wspierały 58 pp oraz batalion II/57 pp w ciężkich walkach o las Pludwiny. 12 września o świcie, bateria 6/14 pal, wraz z batalionem III/57 pp, zajęła stanowiska ogniowe w rejonie Kwilno, Feliksów, osłaniając zachodnie skrzydło 14 DP. Od godziny 6:00 bateria 4/14 pal wspierała natarcie batalionu I/57 pp na Głowno, w ramach Wielkopolskiej BK. W godzinach popołudniowych natarcie zostało zatrzymane na przedmieściach Głowna. Od godzin porannych na stanowiska 55 pp w rejonie Koźle i Osse wyszedł kolejny niemiecki atak. W trakcie zmiany stanowisk ogniowych przez baterię 3/14 pal, kpt. Zygmunt Piechocki został śmiertelnie ranny. Przez resztę dnia 12 września I i III dywizjony oraz 5 bateria wspierały zacięte walki 55, 58 pp oraz 57 pp (bez dwóch batalionów) na linii Osse, Koźle, Sadówka, Pludwiny, Wola Mąkowska. O zaciętości walk świadczy fakt, że wieś Pludwiny pięciokrotnie przechodziła z rąk do rąk. Z uwagi na wyczerpanie impetu natarcia GO gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego oraz zmianę koncepcji natarcia, w godzinach nocnych nastąpiło wstrzymanie natarcia 14 DP i wycofanie jej wraz z resztą wojsk na północny brzeg Bzury.
Przed północą odwrót rozpoczął jako pierwszy II/14 pal (bez 4 baterii), wraz z 57 pp (bez I batalionu), który miał osłonić przyczółek na południowym brzegu Bzury. 13 września o świcie 5/14 pal zajęła stanowiska ogniowe w rejonie wzg. 102 i dworu Pęcławice, a 6/14 pal zajęła stanowiska ogniowe w rejonie wsi Włostowice. III/14 pal, w towarzystwie 58 pp, około północy oderwał się od nieprzyjaciela, przechodząc w rejon Młogoszyna. Bateria 4/14 pal, w składzie Wielkopolskiej BK, wycofała się nocą 12/13 września poprzez Bielawy i Sobotę, na północny brzeg Bzury. Jako ostatni, około godziny 5:00 13 września, zszedł z linii 55 pp pod osłoną I/14 pal, rozmieszczonych na stanowiskach ogniowych w Gozdowie i Nowym Gozdowie. W godzinach popołudniowych 13 września I dywizjon zajął stanowiska na północnym brzegu Bzury, w rejonie Krzyżanówek, Pawłowic, folwarku Jagniątki. II dywizjon (bez 4/14 pal) pozostał na południowym brzegu Bzury, na przyczółku jak o świcie. III dywizjon znajdował się na północnym brzegu Bzury, na północ od Młogoszyna. Bateria 4/14 pal w składzie Wielkopolskiej BK była w rejonie Urzecze, Strugienice. Po wypoczynku głównych sił 14 DP na północnym brzegu Bzury, podjęto nocny marsz 13/14 września w rejon Dębowa Góra, Bąków, Bogoria. 58 pp, wraz z III dywizjonem haubic, obsadził linię Bzury od Woli Kałkowej do Urzecza. O godzinie 6:00 bateria 9/14 pal zajęła stanowiska ogniowe we wsi Wewiórz, 8/14 pal w kolonii Kościuszki, a 7/14 pal w Karpinie. W godzinach przedpołudniowych I/14 pal zatrzymał się na postoju w Wewiórze, II/14 pal (bez 4 baterii) na postoju w Bogorii i Bąkowie. Bateria 4/14 pal nad Bzurą, na odcinku Urzecze-Strugienice. Po krótkim wypoczynku, do wieczora, przegrupowano II dywizjon (bez 4 baterii) w rejon Zdun Kościelnych, a I dywizjon do rejonu Bogoria, Bąków i Kościuszki. Armaty obu dywizjonów zajęły stanowiska przeciwpancerne.
W godzinach nocnych 14/15 września, większość 14 DP podjęła marsz. I/14 pal, w towarzystwie 55 pp, przemieścił się poprzez Bąków, Zduny i Szymanowice, II/14 pal (bez 4/14 pal) wspólnie z 57 pp (bez I/57 pp) przeszedł poprzez Jackowice, Złaków Kościelny. W obronie Bzury na odcinku jak poprzednio, pozostał III/14 pal, w towarzystwie 58 pp, wchodząc w skład Oddziału Wydzielonego „Sobota”, podległego bezpośrednio gen. bryg. Knoll-Kownackiemu. W związku z niepowodzeniem natarcia na Skierniewice Grupy Operacyjnej gen. bryg. Mikołaja Bołtucia z Armii „Pomorze”, do głównego uderzenia wyznaczono GO gen. Edmunda Knoll-Kownackiego. W tym celu nastąpiły przegrupowania 14 DP do rejonów wyjściowych do planowanego natarcia. 15 września, około godziny 10:00, 14 pal dotarł do wyznaczonych rejonów, zatrzymując się I dywizjonem w Wyborowie i II dywizjonem na południe od Chąśna. W Chąśnie do II dywizjonu dołączyła bateria 4/14 pal, która przeszła przez Zduny i Złaków Kościelny. W trakcie postoju, jednostka została zbombardowana przez niemieckie lotnictwo; nalot nie spowodował większych strat. III/14 pal tego dnia prowadził ostrzał podchodzących do Bzury oddziałów niemieckich, zajmując stanowiska ogniowe w rejonie kolonii Kościuszek, wsi Zakrzew, jako artyleria ogólnego działania, wysuwając 8 baterię haubic w rejon Soboty do wsparcia broniącego przeprawy wzmocnionego batalionu III/58 pp. W trakcie walk w rejonie Zakrzewa poległ oficer ogniowy 8/14 pal, ppor. Jan Loga. Po południu III/14 pal (bez 9/14 pal), wraz z większością 58 pp, odmaszerował do Karnkowa. 9 bateria haubic pozostała na odcinku, gdzie weszła w skład OW płk. Alfreda Konkiewicza z 17 DP. 14 DP podjęła marsz w kierunku dolnego biegu Bzury. O godzinie 18:30 I/14 pal, w towarzystwie 55 pp, podjął marsz przez Karnków, Wicie, dwór Jeziorko do rejonu Erminów, Bronisławy, Szwarocin; w straży przedniej maszerowała 1/14 pal. O godzinie 19:00 rozpoczął przemarsz w dwóch kolumnach II/14 pal; kolumna główna poprzez Litynek, Emilianów z większością 57 pp, kolumna boczna poprzez Wicie, dwór Złota z 6/14 pal i III/57 pp. Około godziny 23:00 zwiad II dywizjonu rozpoznał w lesie Emilianów oddziały niemieckie.
16 września o świcie pododdziały 14 pal znajdowały się: I/14 pal na stanowiskach ogniowych we wsi Szwarocin Stary i we dworze Szwarocin, 6/14 pal we wsi Wicie, większość II/14 pal we wsi Jeziorko, III/14 pal (bez 9/14 pal) w marszu do Karnkowa, bateria 9/14 pal na stanowiskach ogniowych w Sobocie. Od godziny 6:00 57 pp, bez wsparcia artylerii, pod osłoną porannej mgły, przystąpił do natarcia na wieś i las Emilianów, bronione przez oddziały niemieckiej 19 DP oraz 1 Dywizji Pancernej. Po częściowym powodzeniu natarcia, na skutek silnego ognia broni maszynowej i niemieckiej artylerii, pułk wycofał się na podstawy wyjściowe. O godzinie 8:00 ponownie natarcie 57 pp i 18 pułku piechoty z 26 Dywizji Piechoty, ze wsparciem II dywizjonu 14 pal, 14 dac, 7 pułku artylerii ciężkiej oraz innych jednostek artylerii na las Emilianów, nie uzyskało powodzenia. W tym czasie na wieś Bronisławy prowadził natarcie 55 pp, w towarzystwie wsparcia I dywizjonu 14 pal. Około godziny 10:30, w lukę pomiędzy 55 pp a 57 pp, w rejonie pomiędzy Emilianowem a Szwarocinem, przy silnym wsparciu artylerii niemieckiej i lotnictwa, uderzyły ugrupowane w trzech rzutach dwa bataliony czołgów z 1 pułku pancernego niemieckiej 1 DPanc. Czołgi niemieckie rozbiły III/57 pp, rozjechały i zniszczyły 14 dac. II/57 pp, z armatami ppanc., z plutonem artylerii piechoty oraz z bezpośrednim wsparciem baterii 6/14 pal, odparł niemieckie natarcie czołgów; 6 bateria zniszczyła 5 czołgów niemieckich. Natarcie czołgów niemieckich skierowało się w kierunku dworu Jeziorka; tam zacięcie broniony rejon został zniszczony, II dywizjon 14 pal z 4 i 5 baterią. W walce poległo wielu żołnierzy, w tym ppor. Henryk Dudełło oraz ppor. Wiktor Zboralski. Wiele osób zostało rannych lub wziętych do niewoli, w tym ciężko ranny kpt. Marian Żuliński. Resztki II dywizjonu z 6 baterią i piechotą z 57 pp wycofały się w kierunku Karnkowa.
O godzinie 7:00 9 bateria haubic oraz batalion III/58 pp zostały zmuszone przez natarcie niemieckie do opuszczenia odcinka obrony nad Bzurą, w rejonie Soboty. Bateria zajęła stanowiska ogniowe na linii Zakrzew, kolonia Kościuszki. Od godziny 9:00 w rejonie Karnkowa odpoczywał III dywizjon haubic 14 pal (bez 9/14 pal) w towarzystwie niepełnego 58 pp. Około południa, od strony Jeziorek do Karnkowa zbliżyły się niemieckie czołgi, które z odległości około 1000 metrów zostały ostrzelane przez haubice 7 i 8 baterii, a także przez trzy armaty 6 baterii, która włączyła się do walki. Dodatkowo obronę wsparła ocalała haubica z 14 dac. W wyniku bezpośredniego ognia na wprost zatrzymano natarcie niemieckie, zmuszono czołgi do wycofania się oraz unieszkodliwiono ogniem haubic i armat 27 czołgów niemieckich. Około godziny 14:00 zgrupowanie niemieckich czołgów pojawiło się w rejonie Szwarocina; zostało ono zatrzymane zmasowanym ogniem oraz ostrzałem pośrednim przez cały I dywizjon 14 pal; w ostrzale unieruchomiono 10 czołgów niemieckich, pozostałe wycofały się. W godzinach popołudniowych 6 bateria armat wspierała obronę I i II batalionów 57 pp oraz resztek III batalionu tego pułku, ze stanowisk ogniowych pomiędzy zachodnim skrajem wsi Wicie a Błędowem. Wieczorem, z uwagi na niemieckie natarcie, I dywizjon zajął stanowiska ogniowe w głębi wsi Szwarocin. Około godziny 18:00 9 bateria z III/58 pp wykonała odwrót w rejon Złakowa Borowego, docierając tam około północy.
17 września, około godziny 3:00, z rejonu Błędów, Karnków, wymaszerowały baterie: 6, 7 i 8, 14 pal, w towarzystwie 58 pp (bez III batalionu) oraz z pozostałościami 57 pp, przez Iłów do Bud Starych. W rejonie Iłowa kolumna 14 DP została zbombardowana przez lotnictwo niemieckie, co skutkowało zniszczeniem większości działonów 14 pal. O świcie 17 września I dywizjon nadal pozostawał na stanowiskach ogniowych w Szwarocinie, wspólnie z 55 pp. Około godziny 9:30 podjęto decyzję o opuszczeniu zajmowanych stanowisk. I/14 pal, w towarzystwie 55 pp, podjął marsz, sforsował rzekę Witonię i przemieszczał się na północ, poprzez Rybno, Korolków Rybnowski, Antosin, Wężyki. O godzinie 14:00 zatrzymał się na postoju w Giżycach. Następnie dywizjon maszerował w kierunku Bud Iłowskich. W rejonie Nowej Wsi został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo. Ukrywał się przed bombardowaniami w lesie na północ od Nowej Wsi; bombardowania trwały do godzin nocnych, co spowodowało znaczne straty osobowe oraz w sprzęcie. Poległ między innymi ppor. Witold Dobrogoyski. W godzinach nocnych sformowano dwie baterie I dywizjonu 14 pal, które podjęły marsz w kierunku przepraw przez Bzurę. Dotarły przed północą do gajówki Januszew, na zachód od Kamiona. 9 bateria haubic, około godziny 3:00 17 września, podjęła marsz do rejonu Luszyn, Model. Zajęła o godzinie 9:00 stanowiska ogniowe w folwarku Poddębina. Około godziny 18:00 rozpoczęła dalszy marsz przez Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury i Brzozów Stary.
18 września o godzinie 5:00 dotarła do rejonu Brzozów, Zalesie, po czym, w godzinach popołudniowych, osiągnęła rejon Kamiona, gdzie dołączyła do dwóch baterii I dywizjonu. W godzinach popołudniowych wspierała nieudaną próbę forsowania Bzury przez batalion III/58 pp. Około godziny 17:00 zbiorczy I dywizjon 14 pal, w towarzystwie zebraną piechotą 14 DP, wyruszył do natarcia w kierunku Przęsławice. Skuteczne wsparcie zbiorczego dywizjonu 14 pal umożliwiło piechocie 14 DP, za cenę ogromnych strat, sforsowanie Bzury. Około godziny 23:00 przemieszane i rozproszone oddziały 14 DP dotarły do zachodniego skraju Puszczy Kampinoskiej.
W Puszczy Kampinoskiej i w Warszawie
W dniach 19-22 września, rozproszone resztki 14 pal w małych grupach przebijały się przez puszczę do Warszawy. W trakcie tych działań polegli mjr Leszek Lubicz-Nycz oraz por. Jan Bronikowski. Grupa około 100 żołnierzy, pod dowództwem ppłk Michała Terleckiego, z mjr. Janem Kowalskim oraz por. Michałem Ignatowiczem, 20 września dotarła do Palmir, skąd 21 września przebiła się na Bielany do Warszawy. Z żołnierzy 14 pal odtworzono w Warszawie II dywizjon 25 pułku artylerii lekkiej, który walczył na pododcinku „Północ” na Żoliborzu. W trakcie walk poległ ppor. dr Seweryn Krzyżański. Żołnierze 14 pal zostali wzięci do niewoli 28 września po kapitulacji stolicy.
Oddział Zbierania Nadwyżek 14 pal
Oddział Zbierania Nadwyżek 14 pal został utworzony po mobilizacji pułku oraz pozostałych pododdziałów przewidzianych planem mobilizacyjnym. Wszystkie nadwyżki osobowe, sprzętu, koni i broni zostały załadowane do transportu kolejowego w dniach 27 i 28 sierpnia i wysłane 28 sierpnia do miejsca mobilizacji Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 7. Początkowo ośrodek miał stacjonować i formować się w Kielcach w koszarach 2 pułku artylerii lekkiej Legionów. Z uwagi na to, że w koszarach miały się mobilizować w ramach mobilizacji powszechnej II i III dywizjony 55 pułku artylerii lekkiej, mobilizację Ośrodka Zapasowego przeniesiono do Chęcin. OZN 14 pal w mom
