14 Wielkopolska Dywizja Piechoty

14 Wielkopolska Dywizja Piechoty (14 DP) – to duża jednostka piechoty Armii Wielkopolskiej oraz Wojska Polskiego II RP.

W okresie międzywojennym, dowództwo 14 DP miało swoją siedzibę w Poznaniu. W 1923 roku w jej skład wchodziły: 55 pp, 57 pp oraz 58 pułk piechoty.

Podczas kampanii wrześniowej dywizja walczyła w ramach Armii „Poznań”. 55 pułk piechoty brał udział w walkach pod Lesznem, Rawiczem i zorganizował wypad na Wschowę. Następnie w ramach Grupy Operacyjnej gen. Knolla, dywizja wzięła udział w bitwie nad Bzurą. Operowała w kierunku Piątka, a w kolejnych dniach ścigała wroga aż do Koźla, Ossy i Pludwiny. Po wycofaniu się za Bzurę, przeprowadziła atak na południe od Sochaczewa, gdzie częściowo została rozbita pod Emilianowem i Wiciami. Elementy dywizji uczestniczyły również w obronie Warszawy.

Formowanie dywizji

14 Dywizja Piechoty została utworzona w styczniu 1919 roku jako część Wojsk Wielkopolskich.

Formowanie dowództwa i sztabu

Dowództwo oraz sztab 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich zostały powołane rozkazem dziennym Dowództwa Głównego Frontu Wielkopolskiego nr 17 z dnia 22 stycznia 1919. Na dowódcę dywizji wyznaczono gen. por. Filipa Stanisława Dubiskiego, a tymczasowym szefem sztabu został kpt. Jasiński. Rozkaz ten podporządkowywał nowo utworzonemu dowództwu dywizji 1 pułk Strzelców Wielkopolskich pod dowództwem płk. Daniela Konarzewskiego. Pierwszy rozkaz dzienny dywizji został wydany już 23 stycznia. Faktycznie obowiązki szefa sztabu pełnił ppor. Prusinowski. Siedzibą sztabu były koszary byłego niemieckiego pułku grenadierów w Poznaniu.

Obsada dowództwa i sztabu w marcu 1919 roku:

dowódca dywizji – gen. por. Dubiski
szef sztabu – ppor. Prusinowski
I adiutant – por. Szystowski
II adiutant – ppor. Rogowski
oficer ordynansowy – ppor. Bieniak
komendant kwatery – ppor. Brodowski
lekarz dywizyjny – płk. lek. dr. Wilczewski

Formowanie oddziałów dywizji

19 stycznia 1919 roku w Poznaniu płk. Daniel Konarzewski rozpoczął formowanie 1 pułku Strzelców Wielkopolskich.

14 lutego 1919 roku w Biedrusku płk Arnold Szylling zaczął organizować 3 pułk Strzelców Wielkopolskich.

16 marca 1919 roku, z dwunastu kompanii Grupy Zachodniej, pod dowództwem ppor. Antoniego Nieboraka, utworzono 2 pułk Strzelców Wielkopolskich.

6 marca 1919 roku w Gnieźnie płk Oskar Brezany rozpoczął formowanie 4 pułku Strzelców Wielkopolskich.

1 kwietnia 1919 roku utworzono II batalion telegrafistów wielkopolskich, w skład którego 10 kwietnia 1919 roku weszła 1 kompania telegrafistów, przekształcona we wrześniu 1919 roku w 14 kompanię telegrafistów.

23 kwietnia 1919 roku przystąpiono do organizacji 2 batalionu Saperów Wielkopolskich.

28 maja 1919 roku w Wągrowcu ppłk Lucjan Kędzierski rozpoczął organizację 3 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej. Pułk ten powstał z połączenia II dywizjonu 1 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej i II dywizjonu 2 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej. W lipcu 1919 roku w Biedrusku sformowano III dywizjon, a w sierpniu 1919 roku po wyjeździe pułku na front litewsko-białoruski utworzono baterię zapasową, której zadaniem było szkolenie rezerw i uzupełnianie pułku walczącego na froncie. Na bazie tej baterii zorganizowano nowe pododdziały: 10 baterię, IV dywizjon oraz II dywizjon 214 pułku artylerii polowej. Po zakończeniu działań wojennych IV/14 pap włączono do 30 pułku artylerii polowej, a II/214 pap stał się podstawą 23 pułku artylerii polowej. 8 sierpnia 1919 roku pod Zasławiem ppłk Kędzierski zginął w wyniku odniesionych ran.

7 września 1919 roku I dywizjon 1 pułku artylerii ciężkiej Wielkopolskiej, przekształcony w 14 dywizjon artylerii ciężkiej Wielkopolskiej, został wysłany na front litewsko-białoruski, gdzie wszedł w skład grupy płk. Jaźwińskiego i brał udział w walkach o Połock. 19 października 1919 roku dywizjon został podporządkowany dowódcy 14 DP.

Włączenie dywizji w struktury jednolitego Wojska Polskiego

10 grudnia 1919 roku 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich została przemianowana na 14 Dywizję Piechoty. W jej skład weszły 55., 56., 57. oraz 58. pułk piechoty. Podporządkowane jednostki zorganizowano w następujący sposób:

I Brygada Strzelców Wielkopolskich – XXVII Brygada Piechoty

dowódca brygady – gen. ppor. Michał Milewski (10 XII 1919 – 22 VIII 1921)

1 pułk Strzelców Wielkopolskich – 55 pułk Piechoty Wielkopolskiej

2 pułk Strzelców Wielkopolskich – 56 pułk Piechoty Wielkopolskiej

II Brygada Strzelców Wielkopolskich – XXVIII Brygada Piechoty

dowódca brygady – gen. ppor. Władysław Pobojewski (10 XII 1919 – 16 IX 1920), ppłk Arnold Szylling (16–17 IX 1920), a po jego śmierci – wz. gen. ppor. Michał Milewski

3 pułk Strzelców Wielkopolskich – 57 pułk Piechoty Wielkopolskiej

4 pułk Strzelców Wielkopolskich – 58 pułk piechoty Wielkopolskiej

I Brygada Artylerii Wielkopolskiej – XIV Brygada Artylerii

3 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej – 14 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej

I dywizjon 1 pułku artylerii ciężkiej wielkopolskiej – 14 pułk artylerii ciężkiej wielkopolskiej (następnie przemianowany na 14 dywizjon artylerii ciężkiej wielkopolskiej)

2 batalion saperów wielkopolskich – 14 batalion saperów wielkopolskich

14 kompania telegrafistów dywizyjna

W styczniu 1920 roku 55 pułk Piechoty Wielkopolskiej został przekształcony w 55 Poznański pułk piechoty.

6 grudnia 1920 roku na polach pod Zelwą, Józef Piłsudski udekorował sztandary pułków piechoty 14 DP oraz trąbkę honorową pułku artylerii polowej Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego VM.

Dywizja w okresie pokoju

Po zakończeniu wojny polsko-rosyjskiej rozpoczęto proces demobilizacji oraz przekształcania etatów wojennych na pokojowe. Zmiany dotknęły również dyslokacji i struktury dużych jednostek piechoty. Liczba dywizji wzrosła do 30. Zlikwidowano brygady piechoty i artylerii oraz dywizyjne pododdziały broni i służb. W nowej (pokojowej) strukturze każda dywizja składała się z 3 pułków piechoty oraz jednego pułku artylerii polowej. W związku z tym z 14 DP wyłączono 56 pułk Piechoty Wielkopolskiej, który został podporządkowany dowódcy 25 DP. Dowództwo 14 DP mieściło się przy ul. Święty Marcin 42 w Poznaniu, w poniemieckim gmachu Królewskiej Intendentury i Administracji Garnizonu, zbudowanym w latach 1843–1847.

24 grudnia 1920 roku 55 Poznański pułk piechoty powrócił do Krotoszyna.

2 sierpnia 1921 roku 14 batalion Saperów Wielkopolskich został włączony do 7 pułku saperów.

W sierpniu 1921 roku zlikwidowano 14 kompanię telegrafistów, a na jej bazie powstała 5 kompanię VII batalionu 3 pułku łączności.

23 października 1921 roku 55 Poznański pułk piechoty przybył z Krotoszyna do Leszna i Rawicza (III batalion).

2 listopada 1921 roku 14 dywizjon artylerii ciężkiej wielkopolskiej został włączony do 7 pułku artylerii ciężkiej stacjonującego w Poznaniu na Sołaczu jako I dywizjon. 26 stycznia 1923 roku I/7 pac został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego VM.

Ustalony w 1921 roku skład dywizji nie uległ zasadniczym zmianom do 1939 roku.

Dowództwo 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu

55 Poznański pułk piechoty w Lesznie
57 pułk Piechoty Wielkopolskiej w Poznaniu
58 pułk Piechoty Wielkopolskiej w Poznaniu
14 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej w Poznaniu.

W latach 1921–1926 14 DP była podporządkowana pod każdym względem dowódcy Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu, który w czasie wojny przewidziany był na dowódcę armii. W latach 1926–1939 uprawnienia dowódcy okręgu zostały ograniczone do spraw związanych z dyscypliną i bezpieczeństwem, mobilizacją oraz administrowaniem rezerwami ludzkimi i zwierząt, zaopatrywaniem i administrowaniem zasobami materiałowymi. W tym samym okresie kontrolę wyszkolenia dywizji powierzono inspektorom armii, gen. dyw. Gustawowi Orlicz-Dreszerowi, a od 1936 roku gen. bryg. Tadeuszowi Kutrzebie (do czasu awansu do stopnia generała dywizji występował jako generał do prac przy GISZ).

W maju 1926 roku 57 pp pod dowództwem ppłk. Wincentego Rutkiewicza oraz 58 pp pod dowództwem ppłk. Lucjana Ruszczewskiego, liczące łącznie 1032 żołnierzy (52 oficerów, 5 chorążych, 173 podoficerów i 807 szeregowych) wzięły udział w walkach w Warszawie. Zginęło wówczas 7 podoficerów i 10 szeregowych z obu pułków, a rannych zostało 9 oficerów oraz 102 podoficerów i szeregowców.

W planie operacyjnym „Wschód” 14 DP, wraz z innymi jednostkami stacjonującymi w Okręgu Korpusu nr VII, stanowiła odwód główny Naczelnego Wodza.

31 grudnia 1931 roku poznański pułk artylerii polowej został przemianowany na 14 pułk artylerii lekkiej. 20 października 1932 roku w Poznaniu powstała kompania telegraficzna 14 DP (w 1937 roku przekształcona w kompanię łączności 14 Dywizji Piechoty).

W dniach 25 i 26 sierpnia 1934 roku na terenie obozu ćwiczeń w Biedrusku miały się odbyć uroczystości XV-lecia dywizji, jednakże święto to zostało odwołane. Korpus oficerski 14 DP przeznaczył zebrane fundusze na pomoc powodzianom w Małopolsce.

W grudniu 1936 roku przy 15 pułku ułanów poznańskich zorganizowano Rejon Przysposobienia Wojskowego Konnego („Krakusów”), jako jednostkę mobilizującą szwadron kawalerii dywizyjnej nr 14 dla 14 DP. Komendantem rejonu został rtm. Mieczysław Żniński. W styczniu 1938 roku na ewidencji Rejonu PWK pozostawało 148 przedpoborowych oraz 56 rezerwistów z powiatów jarocińskiego, poznańskiego, śremskiego i średzkiego. W marcu 1938 roku komenda rejonu została wyposażona w samochód Fiat 508 III/W Łazik. 1 kwietnia 1939 roku komenda została przekształcona w Komendę Rejonu PWK („Krakusów”) przy 14 DP i włączona do etatu dowództwa dywizji.

28 czerwca 1937 roku, podczas wizyty w Polsce, Król Rumunii Karol II objął honorowe szefostwo 57 pp. Od tego momentu pułk nosił nazwę 57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej Karola II Króla Rumunii.

Nieoficjalnym patronem 58 pp był Bolesław Chrobry, stąd często używano nazwy – 58 pułk piechoty wielkopolskiej Króla Bolesława Chrobrego.

23 marca 1939 roku Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, marszałek Edward Śmigły-Rydz, podporządkował 14 DP pod względem operacyjnym gen. dyw. Tadeuszowi Kutrzebie, inspektorowi armii wyznaczonemu na stanowisko dowódcy Armii „Poznań”.

Na początku czerwca 1939 roku dowódca armii podporządkował: 7 pułk strzelców konnych dowódcy 14 DP, a 55 pp dowódcy Wielkopolskiej BK.

Dowódca piechoty dywizyjnej, płk dypl. Władysław Zubosz-Kaliński został wyznaczony na stanowisko dowódcy 13 DP.

Dywizja w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

W dniach 24-27 sierpnia 1939 roku 14 DP przeprowadziła mobilizację. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” wystawiono wszystkie przewidziane etatem dywizyjne pododdziały broni i służb:

Dowództwo 14 DP zmobilizowało:

sąd polowy nr 14,

57 pp Wlkp. zmobilizował:

71 kompania karabinów maszynowych przeciwlotniczych typ B,
71 kompania kolarzy,
171 kompania asystencyjna,
batalion marszowy 55 pp,
batalion marszowy 57 pp Wlkp.,
uzupełnienie marszowe 71 kompanii kolarzy,

58 pp Wlkp. zmobilizował:

6 batalion strzelców,
71 samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej,
72 kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej,
703 kolumna taborowa parokonna,
batalion marszowy 58 pp Wlkp.,
uzupełnienie marszowe 71 samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej,

Ośrodek zapasowy 14 DP w Kutnie i Łęczycy, Komenda Rejonu Przysposobienia Wojskowego Konnego w Poznaniu oraz 15 pułk Ułanów Poznańskich zmobilizował:

14 szwadron kawalerii dywizyjnej,

14 pal Wlkp. zmobilizował:

14 samodzielny patrol meteorologiczny,
701 pluton parkowy uzbrojenia,
704 kolumna taborowa parokonna,
701 warsztat taborowy parokonny,

7 pułk artylerii ciężkiej Wielkopolskiej w Poznaniu zmobilizował m.in.:

14 dywizjon artylerii ciężkiej typ II z 14 plutonem taborowym,

7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej w Poznaniu zmobilizował m.in.:

14 bateria przeciwlotnicza motorowa typ A,

7 batalion saperów Wielkopolskich w Poznaniu zmobilizował m.in.:

14 batalion saperów typ IIa (kolumna saperów bez plutonu mostowego),

Komenda łączności 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu zmobilizowała:

pluton łączności Kwatery Głównej 14 DP,
kompania telefoniczna 14 DP,
pluton radio 14 DP,
drużyna parkowa łączności 14 DP,
stacja radiotelegraficzna nr 4 typ II,

7 dywizjon żandarmerii w Poznaniu zmobilizował m.in.:

pluton pieszy żandarmerii nr 14,

Kadra 7 dywizjonu taborów w Koninie zmobilizowała m.in.:

705 kolumnę taborową parokonną,
706 kolumnę taborową parokonną,
707 kolumnę taborową parokonną,
708 kolumnę taborową parokonną,
71 kolumnę sanitarną konną,
701 dowództwo grupy marszowej służb typ II,
702 dowództwo grupy marszowej służb typ II,

7 Szpital Okręgowy w Poznaniu zmobilizował m.in.:

701 kompanię sanitarną,
701 szpital polowy,
701 zespół przeciwgazowy,
701 polową kolumnę dezynfekcyjno-kąpielową,
701 polową pracownię bakteriologiczno-chemiczną,
701 polową pracownię dentystyczną,

Składnica materiału intendenckiego nr 7 w Poznaniu zmobilizowała m.in.:

701 park intendentury typ I,

Urząd Pocztowo-Telegraficzny w Łodzi zmobilizował:

pocztę polową KG 14 DP nr 154,

Szkoła Podoficerów Piechoty dla Małoletnich nr 2 w Śremie zmobilizowała:

701 kolumnę taborową parokonną,
702 kolumnę taborową parokonną.

Działania bojowe w kampanii wrześniowej

Dywizja weszła w skład Armii „Poznań” i została wyznaczona do obrony Poznania, a następnie linii Kruszwica–Warta. W pierwszych dwóch dniach wojny dywizja znajdowała się na odcinku obrony miasta. W nocy z 2 na 3 września dywizję przerzucono w rejon Swarzędza. 6 września zajmowała pozycje między Skulskiem a Policami. Dzień później, po dotarciu do Brdowa, została zbombardowana, jednak nie poniosła strat. Wieczorem udała się do lasów na zachód od Krośniewic. 8 września, w składzie GO „Koło” dowodzonej przez gen. Edmunda Knolla-Kownackiego, zajmowała pozycje wyjściowe w rejonie Strzegocin – Rybie – Bielany, aby następnego dnia wziąć udział w bitwie nad Bzurą, atakując Piątek. W kolejnych dniach rozpoczęło się natarcie. Przełamano opór niemiecki na linii Czarne Pole – Goślub – Piekary. 10 września w południe zdobyto Piątek. W trakcie tych walk został ranny dowódca niemieckiej 30 DP, gen. Kurt von Briesen, a jego zastępca zarządził odwrót. Oddziały 14 DP kontynuowały walki, posuwając się w kierunku Mąkolice – Stryków, aż do wieczora 12 września, kiedy osiągnęły linię na południe od Warszawy. Niestety, nie mogły kontynuować marszu, ponieważ w decydującym momencie ustało wsparcie ogniowe ze strony 7 dac, którego sztab został rozbity w miejscowości Mąkolice. W rezultacie w rejonie wsi Pludwiny i Woli Błędowej natarcie dywizji zostało zatrzymane. 12 września 57 pp wsparł Wielkopolską Brygadę Kawalerii podczas nieudanego ataku na Głowno.

Późnym wieczorem 12 września dywizja otrzymała rozkaz wycofania się. W celu maksymalnego wykorzystania ciemności, natychmiast przerwano przygotowania do natarcia i rozpoczęto organizację odwrotu. Dowódca dywizji nakazał odwodowemu 57 pp (bez I batalionu), z II/14 pal przejść na południe od Młogoszyna, utworzyć przyczółek i utrzymać przeprawę do czasu przejścia pozostałych oddziałów na północny brzeg rzeki. Artyleria ogólna miała zająć stanowiska na północ od Młogoszyna i być gotowa do wsparcia. Pozostałe pułki miały się wycofać do Woli Mąkolskiej, a stamtąd odejść przez Piątek – Młogoszyn za Bzurę. Przemarsz 57, 58 pp oraz większości artylerii przebiegł stosunkowo szybko i sprawnie. Pod osłoną porannej mgły siły te dotarły do wyznaczonych rejonów. Jedynie 55 pp i I/14 pal maszerował jeszcze w godzinach dopołudniowych następnego dnia. W czasie przeprawy przez rzekę, oddziały te zostały zaatakowane przez lotnictwo bombowe wroga. Na wyznaczone miejsce dotarły dopiero między godziną 14.00 a 15.00.

Wczesnym popołudniem 14 DP była rozmieszczona w następujący sposób:

55 pp z I/14 pal znajdował się w rejonie Krzyżanówek – Pawłowice – folwark Jagniątki,
58 pp znajdował się w rejonie Stefanów – Młogoszyn – Micin,
57 pp (bez I batalionu) bronił przyczółka w dworze Pęcławice – Górki Pęcławskie – Włostowice,
reszta artylerii była rozwinięta na północ od Młogoszyna w celu wsparcia obrońców przyczółka,
kawaleria dywizyjna rozlokowała się w Łękach Kościelnych,
72 kompania czołgów rozpoznawczych – w rejonie Krzyżanówka,
dowództwo dywizji – w Krzyżanowie.

Rozkazem dowódcy GO gen. Knolla-Kownackiego z 13 września 14 DP miała przegrupować główne siły do rejonu Dębowa Góra–Bąków–Bogoria, a 58 pp przesunąć na wschód i obsadzić Bzurę od Woli Kałkowej do Strugienic. Nad Bzurą od Urzecza do Strugienic stał już I batalion 57 pp z 4 baterią 14 pal, który wcześniej walczył pod rozkazami gen. Abrahama.

Po ukończeniu przemarszu, przyczółek w rejonie Młogoszyna został zlikwidowany, a II i III/57 pp wycofały się za Bzurę. Pozostałe oddziały odpoczywały i uzupełniały straty. Po południu gen. Wład otrzymał z grupy operacyjnej wstępne zarządzenie do nocnego marszu. Zabezpieczający przeprawy w Młogoszynie i Orłowie 58 pp, po zluzowaniu przez oddziały 17 DP, miał przesunąć się na wschód i zorganizować obronę na Bzurze w pasie: granica zachodnia folwark Gosławice – Garbów – Stradzew, granica wschodnia Strugienice – Bochen. Wieczorem 14 DP rozpoczęło marsz. Dopiero przed południem następnego dnia gros 14 DP dotarło do wyznaczonego rejonu: dowództwo – Tomczyce, 55 pp z I/14 pal w rejonie Dębowa Góra – Zakrzew – Wewierz – Emilianów, 57 pp (bez I batalionu) i II/14 pal (bez 4 baterii) w Bogorii – Bąków. 58 pp około 6.00 został zluzowany przez 70 pp i przesunął się na wschód, obsadzając Bzurę w rejonie Woli Kałkowej i Soboty. Na wschód od 58 pp, aż do Strugienic, przejście przez Bzurę strzegł I/57 pp z 4 baterią 14 pal.

14 września gen. Knoll-Kownacki nakazał dywizji przyjęcie ugrupowania przeciwpancernego. W związku z tym gen. Wład polecił 57 pp przesunąć się nad Słudwię do rejonu Szymanowice – Jackowice – Zduny Kościelne i zorganizować ubezpieczenie przeciwpancerne dywizji od wschodu. Oddział rozpoznawczy miał dokonać rozpoznania terenu na wschód od Słudwi w ogólnym kierunku na Sochaczew, a 55 pp przejść do rejonu Bąków – Bogoria i zająć stanowiska ogniowe frontem na wschód. Wieczorem oddziały znalazły się na wyznaczonych miejscach. W tym samym czasie z dowództwa grupy operacyjnej nadszedł rozkaz dalszego marszu na wschód do rejonu Chąśno – Błędów – Mastki – Wyborów. W osłonie nad Bzurą pozostać miał oddział wydzielony „Sobota”, w składzie: 58 pp z III/14 pal, podlegający bezpośrednio gen. Knollowi-Kownackiemu. W nocy 14 DP ruszyło dalej na wschód. Około 10.15 września oddziały znalazły się na wyznaczonych miejscach: pododdziały rozpoznawcze w rejonie Wicie, 57 pp w rejonie Błędów – Chąśno, 55 pp w rejonie Chąśno II – Mastki – Wyborów, dowództwo dywizji i oddziały specjalne w Złakowie Kościelnym.

Dowódca oddziału wydzielonego „Sobota”, ppłk Stanisław Tomiak, postanowił bronić wyznaczonego odcinka dwoma batalionami, głównie przeprawy w Sobocie, pozostawiając jeden batalion w odwodzie. Pododcinek „Sobota” obsadził III/58 pp, natomiast pododcinek „Wola Kalkowa” obsadził II/58 pp. Odwód stanowiła pozostałość 58 pp. Artyleria rozmieszczona w rejonie Kościuszek była przygotowana do bezpośredniego wsparcia pododcinka „Sobota” jedną baterią, na całym odcinku dwiema bateriami.

15 września, z powodu zmęczenia żołnierzy, gen. Wład postanowił rozpocząć marsz na wschód dopiero po zmroku. 57 pp miał maszerować w dwóch kolumnach po osi Błędów–Litynek–Emilianów, osiągnąć las Emilianów i przygotować się do działania w stronę Bzury. 55 pp miał maszerować po osi Chąśno–Karnków–Wicie–dwór Jeziorko–Szwarocin do rejonu Erminów–Bronisławy–Szwarocin. W czasie marszu dowódca III batalionu 57 pp dowiedział się, że Niemcy zajęli las Emilianów. Meldunek o obecności Niemców w lesie Emilianów natychmiast przekazano do dowództwa pułku i dywizji. Około 23.00 ubezpieczenia 57 pp dotarły do szosy Jeziorko – Gągolin. Tam zastępujący dowódcę pułku, mjr Leszek Lubicz-Nycz, wydał rozkaz uderzenia na Niemców znajdujących się w lesie oraz pobliskich miejscowościach. Około północy II/57 pp zdobył Emilianów, III/57 pp zajął Jeziorko i maszerował do dworu Złota. Niemcy znajdowali się w Bronisławach i kontrolowali skraj lasu Emilianów.

W nocy dowódcy 57 pp i 18 pp postanowili wspólnie zaatakować Las Emilianów. Uzgodniono, że 18 pp zaatakuje las od południa, a 55 pp od zachodu.

Maszerując wyznaczoną trasą, III batalion 55 pp natknął się w rejonie Konstantynów – Bronisławy na nieprzyjaciela. Natarcie na Bronisławy zakończyło się niepowodzeniem, a straty wyniosły około 60% stanu. Ciężko ranny został dowódca batalionu, ppłk Roman Jabłoński. Pozostałe siły 55 pp dotarły na miejsce bez większych przeszkód.

Obecność Niemców na zachód od Bzury oznaczała, że 14 DP nie będzie w stanie o świcie 16 września przystąpić do forsowania rzeki. Podstawa wyjściowa natarcia znajdowała się bowiem w rękach przeciwnika, co wymagało wcześniejszego jej wywalczenia.

Wczesnym rankiem 17 września 14 DP wyruszyła do rejonu koncentracji pod Iłowem i Budami Starymi. Dywizja próbowała przejść przez Bzurę do Puszczy Kampinoskiej, jednak nie udało się to. 18 września próbowała zorganizować obronę Białej Góry. Po śmierci dowódcy dywizja jako całość przestała istnieć. Oddziały na własną rękę starały się przejść Bzurę i ukryć się w Puszczy Kampinoskiej, co udało się jedynie nielicznym. 19 września pod Palmirami zebrały się resztki dywizji, które następnie przebiły się do Warszawy. Tam wzmocniły 15 DP i 25 DP, walcząc w obronie stolicy aż do kapitulacji 28 września.

Ośrodek Zapasowy dywizji zlokalizowany był w najbliższej okolicy Kutna. W wyniku postępów wojsk niemieckich został ewakuowany na wschód. Do Warszawy ośrodek dotarł z wielkimi trudnościami, gdyż kolumny marszowe zostały zaskoczone przez niemieckie oddziały podchodzące do Warszawy od strony Pruszkowa i Błonia. Chaotyczna sytuacja w stolicy spowodowała, że kolumny poszły w rozsypkę i nie zdołały zebrać się w całości mimo wyznaczonego miejsca zbiórki w Garwolinie. Ostatecznie większość ośrodka przedostała się przez Mińsk Mazowiecki i Radzyń Podlaski do Kowla, gdzie uległa demobilizacji na wieść o agresji sowieckiej 17 września. Część żołnierzy skierowała się na zachód i po walkach nad Wieprzem w rejonie Łęcznej i Lublina dołączyła ostatecznie do SGO „Polesie”. W składzie tej grupy walczyli do kapitulacji w rejonie Kocka.

Organizacja wojenna dywizji we wrześniu 1939

Kwatera Główna 14 Dywizji Piechoty