3/14 Wielkopolska Brygada Pancerna
3/14 Wielkopolska Brygada Pancerna (3/14 BPanc) to znacząca jednostka pancerna Polskich Sił Zbrojnych.
W wyniku wzrastających stanów osobowych 2 Korpusu Polskiego podczas działań na Półwyspie Apenińskim, powstała potrzeba znacznej rozbudowy polskich oddziałów oraz tworzenia nowych. W związku z planowanym zwiększeniem liczby jednostek pancernych w korpusie, w jesieni 1944 roku podjęto decyzję o utworzeniu 3 Wielkopolskiej Brygady Pancernej, która miała zostać przydzielona do 3 Korpusu Polskiego. Oficjalne powołanie jednostki miało miejsce w dniu 12 grudnia 1944 roku na podstawie rozkazu generała dyw. Władysława Andersa.
Zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza z dnia 8 marca 1945 roku, jednostka została przemianowana na 14 Wielkopolską Brygadę Pancerną. Zmiana nazwy została ogłoszona w rozkazie dziennym dowódcy brygady 25 kwietnia tego samego roku.
Formowanie
Prace związane z organizacją brygady rozpoczęto już we wrześniu 1944 roku. Na dowódcę jednostki wyznaczono płk Władysława Bobińskiego, dotychczasowego zastępcę dowódcy 2 Brygady Pancernej.
Pułk Ułanów Karpackich przekazał połowę swojego stanu osobowego w celu utworzenia nowego 10 pułku huzarów oraz dla potrzeb kwatery głównej brygady.
3 Pułk Ułanów Śląskich był tworzony na podstawie formowanego od 29 lipca 1944 roku pułku ułanów, który od 21 sierpnia 1944 roku funkcjonował jako baon szturmowy przy 2 Brygadzie Pancernej.
Szkolenie w Egipcie
W styczniu 1945 roku, gdy do pułków wciąż napływały uzupełnienia, dowódca brygady, płk Bobiński, wraz z kwatermistrzem, mjr. dypl. Aleksandrem Mieczkowskim, przebywał już w Egipcie.
7 stycznia oddziały brygady zaokrętowane w Tarencie wyruszyły do Egiptu, osiągając port Saida 10 stycznia, skąd zostały przewiezione koleją do obozu Qassasin, położonego 80 km od Kairu.
Do końca pobytu w Egipcie brygada prowadziła intensywne i wszechstronne szkolenie bojowe.
Szkolenie pancerne odbywało się w polskim ośrodku (Polish Wing) przy brytyjskim centrum wyszkolenia pancernego RAC School Abassia, znajdującym się na przedmieściach Kairu. Zorganizowano Komendę Kursów Polskiej Brygady Pancernej, która rozpoczęła działalność 25 stycznia, organizując kursy z zakresu kierowania czołgiem, strzelectwa i łączności. Równocześnie odbywały się szkolenia w oddziałach, które kontynuowały uzupełnianie stanów osobowych.
Oficerowie byli kierowani na kursy taktyczne dla dowódców pułków oraz dowódców szwadronów do Benevento we Włoszech.
Upały oraz częste burze piaskowe stanowiły przeszkodę w nauce, co skłoniło do rozważenia przeniesienia brygady nad morze. W kilka dni po zakończeniu wojny w Europie, w dniach 13-15 maja 1945 roku, brygada przeszła do obozu I Kingi Mariut obok El–Amirija, na skraju Pustyni Zachodniej, niedaleko Aleksandrii, gdzie kontynuowano szkolenie.
Początkowo, dysponując czołgami tylko na jeden szwadron w każdym pułku, brygada prowadziła ćwiczenia plutonami.
W kolejnych miesiącach ustalono, że co osiem dni pułki będą przejmowały sprzęt, co pozwalało na doskonalenie umiejętności w zakresie dowodzenia.
W dniach 18-20 września brygadę inspekcjonował dowódca 2 Korpusu, gen. Anders.
W składzie wojsk okupacyjnych
Jesienią 1945 roku podjęto decyzję o przewiezieniu brygady do Włoch i włączeniu jej do oddziałów 2 Korpusu, który wówczas stanowił część alianckich wojsk okupacyjnych. 8 października 1945 roku rozpoczęto proces zdawania sprzętu, a 14 Brygada została zaokrętowana, pozostawiając w Egipcie jedynie oddział likwidacyjny oraz szwadron szkolny w Abassia. 17 października brygada dotarła z Egiptu do włoskiego portu Tarent i przeszła pod operacyjne dowództwo 2 Korpusu Polskiego. Z powodu braku ciężkiego sprzętu, oddziały brygady zostały tymczasowo rozmieszczone na południu Włoch, w okolicach miejscowości Mottola, w rejonie bazy 2 Korpusu Polskiego. Po krótkim pobycie w pobliżu portu, jednostki przeniosły się do rejonu Chieti (gdzie znajdowała się kwatera główna brygady i 3 pułk ułanów), Pescara, Lanciano (10 pułk huzarów) oraz Giulianova (15 pułk ułanów). Otrzymany sprzęt, 6 Shermanów na szwadron, był wykorzystywany do poprawy wyszkolenia. W listopadzie 1945 roku oddziały brygady pełniły służbę wartowniczą w obozach rozmieszczonych wzdłuż drogi Taranto-Bari, jednocześnie uzupełniając park materiałowy i oczekując na przemieszczenie. W obliczu demobilizacji, rozpoczęto proces uzupełniania ogólnych i zawodowych kwalifikacji żołnierzy poprzez szkoły prowadzone w korpusie. W grudniu 1945 roku brygada ostatecznie została przeniesiona do nowych miejsc postoju w rejonie Chieti-Lanciano.
Wielka Brytania – epilog
Po decyzji o przeniesieniu 2 Korpusu do Wielkiej Brytanii w celu demobilizacji, oddziały brygady były jednymi z pierwszych, które opuściły Włochy. 22 czerwca 1946 roku zaokrętowały się w Neapolu i wyruszyły do Glasgow.
Po przybyciu ze Szkocji na południe Anglii, jednostki otrzymały obozy w pobliżu Petworth (10 pułk huzarów) oraz Horsham (3 i 15 pułk ułanów). Żołnierze zaczęli stopniowo odchodzić z brygady do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, który miał zapewnić zdobycie cywilnego zawodu.
Ostatnie święta pułkowe w mundurach, choć już przy znacznie zredukowanych stanach, obchodzono w 1947 roku.
W lipcu, w kolejnym obozie w Slinford, z resztek jednostek brygady utworzono tzw. Basie Unit 340 pod dowództwem ppłk Bielińskiego. Ostatni demobilizowani żołnierze opuścili szeregi we wrześniu 1948 roku, co wiązało się z rozwiązaniem PKPR. 14 Wielkopolska Brygada Pancerna przestała istnieć.
Struktura i obsada personalna
Sztab brygady
- dowódca brygady – płk Władysław Bobiński
- zastępca – płk Eugeniusz Święcicki (od 13 XI 1945)
- szef sztabu – mjr dypl. art. kon. Wojciech Rankowicz
- I oficer operacyjny – kpt. dypl. Duchniewicz
- rtm. dypl. Tadeusz Radziukinas (od X 1945)
- II oficer operacyjny – kpt. dypl. Czerniawski
- rtm. dypl. Sławomir Zarzycki (od X 1945)
- oficer informacyjny – rtm. Franciszek Fangor
- rtm. dypl. Antoni Landowski (od X 1945)
- szef łączności – mjr Wincenty Janecki
- adiutant – por. Franciszek Źóltowski
- kwatermistrz – mjr dypl. Aleksander Mieczkowski
- szef służby materiałowej – kpt. Henryk Mrazek
- szef służby pieniężnej – kpt. Alfons Kosman
- szef służby warsztatowej – rtm. Włodzimierz Balicki
- szef sztabu kwat. – rtm. Stanisław Szczypa
- szef służby duszpasterstwa – ks. kpt. Stanisław Cynar
- szef służby zdrowia – por. lek. Stanisław Sychta
- komendant Kwatery Głównej – mjr Stanisław Kiczan
- zastępca – rtm. Jerzy Mielżyński
- dowódca szwadronu ochrony sztabu – por. Wacław Własak
- 15 pułk Ułanów Poznańskich – ppłk Adam Bieliński
- 3 pułk Ułanów Śląskich – płk Eugeniusz Święcicki
- 10 pułk huzarów – mjr Antoni Smodlibowski
- 14 Wielkopolska kompania saperów – kpt. Jerzy Golmski
- 14 szwadron dostawy czołgów – rtm. Aleksander Głowacki
- 14 lekka kompania sanitarna – por. lek. Stanisław Sychta
- 14 pluton żandarmerii
- 16 sąd polowy
- 14 kompania warsztatowa – rtm. Karol Mrowiec
- 14 kompania zaopatrywania – rtm. Tadeusz Kościesza–Rakowski
- park materiałowy
- baon motorowy
20 września 1945 roku brygada osiągnęła stan 280 oficerów oraz 3720 szeregowych.
Jednak do końca wojny brygada nie otrzymała wystarczającej ilości sprzętu pancernego. Na dzień 1 czerwca 1945 roku dysponowała jedynie 67 czołgami, co oznaczało, że na jeden pułk przypadały 6 Shermanów, 6 Stuartów i 11 Scout-carów.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-02923-1.
Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Bogusław Polak (red.): Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939–1945: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
Zbigniew Lalak: Broń pancerna w PSZ 1939–1945. Warszawa: Pegaz–Bis, O.K. Media, 2004. ISBN 83-922002-0-9.
Zbigniew Lalak: Kawaleria pancerna w PSZ 1940–1945. Warszawa: Pegaz–Bis: O.K. Media, 2004. ISBN 83-60619-00-X.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
Wojciech Rankowicz: Żołnierska dusza. Wspomnienia 1938-1954. Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 2002. ISBN 83-7163-234-7.