14 Pułk Ułanów Jazłowieckich (14 puł.) to jednostka kawalerii Wojska Polskiego w II RP.
Święto pułku: 11 lipca, obchodzone od 1926 roku (upamiętniające bitwę pod Jazłowcem z 1919 roku), wcześniej 8 grudnia (święto NMP Jazłowieckiej).
Miejsce stacjonowania: garnizon Lwów.
Pułk w walkach o niepodległość i granice
Powstanie pułku i walki na obczyźnie
Podstawą utworzenia pułku był szwadron polski, który powstał w lutym 1918 roku w miejscowości Ungheni w Mołdawii, skupiający Polaków, którzy wcześniej służyli w armii rosyjskiej.
Na jego czele stanął kapitan Szmidt, oficer artylerii, a jedynym oficerem kawalerii w oddziale był jego zastępca, podporucznik Edward Godlewski.
Po nieudanej próbie przynależności do II Korpusu Polskiego i w obliczu zagrożenia rozbrojeniem przez Niemców, szwadron został włączony do 2 pułku konnego rosyjskiej Armii Ochotniczej, zachowując polskie oznaczenia. Wraz z „białymi” oddziałami, szwadron przeszedł na Kuban w południowej Rosji, biorąc udział w walkach z bolszewikami, m.in. pod Tarhową, Wielikokniażeską, Jekaterynodarem, Biełoglinną i Tichoriecką. W połowie sierpnia 1918 roku, w wyniku porozumienia pomiędzy dowódcą rosyjskiej Armii Ochotniczej a generałem Lucjanem Żeligowskim, szwadron został podporządkowany tworzącym się na Kubaniu oddziałom polskim. Wkrótce przekształcono go w dwuszwadronowy dywizjon, którego dowódcą został mjr Konstanty Plisowski. W październiku 1918 roku zorganizowano trzeci szwadron (oficerski), a oddział przyjął nazwę dywizjon jazdy przy 4 Dywizji Strzelców Polskich. W drugiej połowie stycznia 1919 roku dywizjon został przetransportowany drogą morską do Odessy na Ukrainie, gdzie przyjął licznych ochotników i przekształcił się w pułk ułanów 1 Dywizji Jazdy pod dowództwem majora Plisowskiego. Oddział składał się z 98 oficerów oraz 530 podoficerów i ułanów, podzielonych na cztery szwadrony liniowe, szwadron karabinów maszynowych i pluton łączności. 1 szwadron pułku walczył u boku wojsk francuskich, greckich i „białych” rosyjskich z bolszewikami w rejonie Odessy i pod Tyraspolem. W kwietniu 1919 roku, po opuszczeniu Odessy przez siły koalicyjne, pułk ułanów jako ostatni przekroczył granicę Dniestru. Po dwumiesięcznym pobycie w Besarabii, 15 czerwca 1919 roku, niedaleko Śniatynia, pułk przekroczył granicę rumuńską i dotarł do Polski.
Walki w Polsce
Pod koniec czerwca pułk rozpoczął działania zbrojne w Małopolsce Wschodniej przeciwko oddziałom ukraińskim. Ułani walczyli nad Złotą Lipą, pod Sokołowem oraz nad Strypą. W dniach 11-13 lipca 1919 roku, w trakcie ciężkiej bitwy pod Jazłowcem, pułk skutecznie odparł atakujące oddziały ukraińskie (łącznie o sile dwóch i pół brygady) i obronił klasztor Sióstr Niepokalanek w Jazłowcu. Po tym wydarzeniu NMP Jazłowiecka stała się patronką pułku, który przyjął nazwę Jazłowiecki. W dowód wdzięczności, siostry Niepokalanki z Jazłowca ufundowały pułkowi sztandar. Po wyparciu wojsk ukraińskich za Zbrucz, pułk przeszedł na Wołyń, aby walczyć z bolszewikami.
Numer „14” pułk otrzymał w sierpniu 1919 roku wraz z oficjalnym zatwierdzeniem nazwy. Wziął udział w kampanii 1920 roku, uczestnicząc w zagonie na Koziatyn, wyprawie kijowskiej oraz bitwie pod Komarowem.
14 sierpnia 1920 roku, podczas bitwy 1 Dywizji Jazdy pod Chołojowem z oddziałami 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego, 14 pułk ułanów zajął pozycje na lewym skrzydle dywizji w Niestanicach. Jego zadaniem było osłonić lewe skrzydło dywizji, broniąc północnego i wschodniego skraju Niestanic, a także umożliwić odwrót północnej kolumny na Dobrotwór, trzymając wieś do chwili, kiedy straż tylna tej kolumny dotrze do linii drogi Niestanice – Zalesie. Dowódca pułku mjr Jerzy Bardziński zorganizował ugrupowanie: spieszone 2 i 3 szwadrony obsadziły północny i wschodni skraj wsi, a szwadron techniczny zajął skraj południowy. 1 szwadron por. Edwarda Dunina-Borkowskiego i 4 szwadron ppor. Edwarda Godlewskiego zgrupowały się w centrum wsi jako odwód.
Od rana, wioskę próbowały zdobyć oddziały 45 Dywizji Strzelców, atakując z kierunku Pawłowa, jednak dobrze zorganizowana polska obrona była dla nich przeszkodą nie do pokonania. Około godziny 14:00, oddziały sowieckiej 14 Dywizji Kawalerii przełamały prawą flankę obrony 1 Dywizji Jazdy i zdobyły Chołojów. W tym samym czasie 45 Dywizja Strzelców wznowiła atak na Niestanice. Także od strony Chołojowa pojawiły się jednostki kozackie, zagrażające tyłom pułku. W tej sytuacji dowódca pułku wprowadził do walki odwodowe szwadrony, które przeszły do szarży, dołączając do nich szwadron techniczny. Szarża trzech polskich szwadronów odrzuciła nieprzyjaciela aż pod Pawłów.
W momencie, gdy kończył się bój pod Niestanicami, straż tylna północnej kolumny zdołała podejść do skrzyżowania grobli niestanickiej z drogą na Chołojów-Dobrotwór, a odwrót oddziałów na linię Bugu zabezpieczał 8 pułk ułanów. Wieczorem pułki dywizji osiągnęły rubież Bugu na odcinku Dobrotwór-Sielec Bieńków, znajdując tam własne oddziały piechoty.
Pułk w walkach stracił ogółem (polegli, zmarli z ran i chorób) 11 oficerów oraz ponad 100 podoficerów i ułanów. Rany odniosło 31 oficerów oraz 273 podoficerów i ułanów.
Krzyżem Virtuti Militari V klasy odznaczono 83 żołnierzy pułku, a Krzyżem Walecznych – 239 żołnierzy, w tym 24 czterokrotnie, 43 trzykrotnie oraz 122 dwukrotnie. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych był wachm. Hipolit Grzegorzewski.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
Koszary pułkowe
W czasach pokoju pułk stacjonował we Lwowie, w poaustriackich Koszarach Dolnych przy ulicy Łyczakowskiej 74 i 103. Tam kwaterowała „kadra” pułku. Po wojnie polsko-bolszewickiej pułk nie wrócił do Lwowa, ale został przeniesiony do Tomaszowa Lubelskiego i okolicznych miejscowości. Na początku kwietnia 1921 roku do „kadry” we Lwowie dołączył 2 szwadron, a 13 maja 1921 roku pozostałe szwadrony przeniesiono do poaustriackich obiektów stadniny ogierów w Kołomyi oraz dwóch pobliskich wsi. Dodatkowo, z oddziałów stacjonujących w Kołomyi wydzielono ponadetatowy, dwuplutonowy szwadron do zadań asystencyjnych na Pokuciu.
W tym czasie we Lwowie trwał remont przeznaczonych dla pułku Koszar Górnych przy ul. Łyczakowskiej 150-158. 1 listopada 1921 roku oddziały pułku zostały zakwaterowane w wyremontowanych koszarach, a w Koszarach Dolnych pozostały szwadrony: 2., 3. (w kompleksie pod nr 74) i zapasowy (kompleks nr 103). Ułani mieli do dyspozycji dwie duże kryte ujeżdżalnie oraz obszerny plac ćwiczeń. Na terenie Koszar Górnych, 11 lipca 1933 roku odsłonięto pomnik poległych, zaprojektowany przez Wawrzyńca Dayczaka.
Do czasów współczesnych (2020) zachowała się większość zabudowy obu kompleksów koszarowych we Lwowie. W byłych Koszarach Górnych część budynków pełni funkcje przemysłowe i handlowe. W Koszarach Dolnych przy ul. Łyczakowskiej 74 kwateruje (2020) Lwowski Oddział Straży Granicznej, a na posesji nr 103 wyburzono stajnie, ale zachował się budynek koszarowy, który obecnie pełni funkcję mieszkalną i biurową. Obiekty zakładu dr. Tarnawskiego w Kosowie istnieją do dziś w niezbyt dobrym stanie, chociaż ostatnio (2020) są sukcesywnie remontowane (ul. Kurortna – sanatorium „Kosów”). Dawna stadnina w Kołomyi „Ogiernia” (rejon ulic: O. Haleczko – K. Trylowskoho – O. Dowbusza) została nazwana Koszarami Dąbrowskiego i ostatecznie zajmował ją I/11 pułku artylerii lekkiej. Po II wojnie światowej stacjonowały tu sowieckie wojska lotnicze. Obecnie (2020) krytą ujeżdżalnię i przyległe budynki zajmuje klub piłkarski, a inne obiekty (2018) były nieużytkowane.
Podległość
W latach 1921-1924 pułk wchodził w skład VI Brygady Jazdy. Wiosną 1924 roku, w związku ze zmianą terminu „jazda” na „kawaleria”, pułk został włączony do XVI Brygady Kawalerii przy 4 Dywizji Kawalerii. Wiosną 1930 roku 4 Dywizja Kawalerii została rozformowana, a pułk znalazł się w składzie 6 Samodzielnej Brygady Kawalerii. Wiosną 1937 roku brygada ta została przeformowana w Podolską Brygadę Kawalerii. Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 roku, przy pułku stacjonował 4 szwadron samochodów pancernych.
We wrześniu 1930 roku pułk brał udział w pacyfikacji ludności ukraińskiej w powiecie bóbreckim.
W niedzielę, 9 lipca 1939 roku, podczas uroczystej koronacji figury Matki Bożej Jazłowieckiej, pułkownik Edward Godlewski odczytał akt poświęcenia się pułku jazłowieckiego opiece Matki Boskiej.
W kampanii wrześniowej
W 1939 roku pułk, w ramach macierzystej Podolskiej Brygady Kawalerii, walczył w składzie Armii „Poznań”.
Bezpośrednio po mobilizacji, 27 sierpnia, pułk został przetransportowany do Nekli, niedaleko Wrześni. Po wyładowaniu skierowano go w okolice Sierosławia, znajdującego się około dziesięciu kilometrów na zachód od Poznania, aby zabezpieczyć przejście między Jeziorem Niepruszewskim a Jeziorem Lusowskim. Zgodnie z dalszymi rozkazami, od 4 września pułk przeszedł w rejon Gniezna, a następnie przez Witkowo, Słupcę, okolice Konina do Uniejowa, gdzie dotarł 9 września. W następnych dniach stoczył zwycięskie walki pod miastem oraz na wschód od niego, pod Gostkowem i Wartkowicami.
Następnie pułk skierował się w okolice Łęczycy, a po osiągnięciu linii Ozorków – Stryków przeszedł w rejon Łowicza, który został zdobyty przez wojska Armii „Poznań” 11 września. Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego działała następnie (na północ od Łowicza) w kierunku Brzozów – Budy Stare – rejon Młodzieszyna i w okolicach Brochowa przekroczyła Bzurę. W rejonie Tułowic, na skraju Puszczy Kampinoskiej, toczyła bardzo ciężkie boje, przebijając się przez okrążenie. Ranny pod Tułowicami gen. Grzmot-Skotnicki zmarł następnego dnia, a obowiązki dowódcy Grupy Operacyjnej, w której składzie działał pułk, przejął gen. Abraham. Grupa skierowała się w kierunku zachodnim, w głąb Puszczy Kampinoskiej. W ciężkich marszach dotarła do miejscowości Górki, około 16 kilometrów od Tułowic. Tam stoczyła 17 września długotrwały, zwycięski bój z nieprzyjacielem i w pierwszej fazie pomaszerowała w kierunku Modlina, jednak dowódca Grupy zmienił rozkazy i skierował oddziały na odsiecz Warszawie. Pułk brał udział w zajęciu Sierakowa, położonego na wschodnim skraju Puszczy Kampinoskiej, niedaleko granic stolicy. Dowódca pułku płk Godlewski zdecydował się na atak na umocnione pozycje nieprzyjaciela. 19 września 1939 roku w okolicach Dąbrowy Leśnej 14 pułk przeprowadził szarżę (Szarża pod Wólką Węglową), w wyniku czego część Armii „Poznań” po bitwie nad Bzurą weszła do Warszawy, znacząco wzmacniając szeregi obrońców stolicy. Szarża, znana i sławna wówczas w Europie, została porywająco opisana przez włoskiego korespondenta wojennego Mario Appeliusa. W wyniku szarży pułk poniósł poważne straty – około 100 zabitych oraz 100 rannych. Przez Bielany nad Wisłą pułk przemieszczał się w kierunku południowym do koszar 1 pułku szwoleżerów przy ul. 29 Listopada. Zdziesiątkowany pułk został połączony z 6 pułkiem Ułanów Kaniowskich, z którym wspólnie walczył w Podolskiej Brygadzie Kawalerii. Do kapitulacji stolicy, 28 września, prowadził walki w rejonie ul. Czerniakowskiej.
Szwadron marszowy pułku od 12 września był podporządkowany 10 Brygadzie Kawalerii i w jej składzie walczył pod Lwowem. 24 września jeden ze szwadronów pułku przeprowadził szarżę na pozycje jednostek Armii Czerwonej w czasie bitwy pod Husynnem.
Sztandar pułku, posiadający już wstęgę orderu Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką, na podstawie decyzji Rady Trzech (Kapituły Orderu Virtuti Militari) w Londynie uzyskał prawo umieszczenia na wstędze biało-czerwonej przy sztandarze napisu: „Wyróżniony za niezwykłe męstwo w kampanii 1939 w Polsce”.
Za udział w walkach z Niemcami w 1939 roku ułanom pułku nadano trzy krzyże Virtuti Militari IV klasy, 25 V klasy oraz 42 Krzyże Walecznych.
Kawalerowie Virtuti Militari
Symbole pułkowe
Sztandar
Sztandar, ufundowany przez grono wychowanek sióstr niepokalanek w Jazłowcu pod przewodnictwem Teresy hr. Łubieńskiej, został wręczony i udekorowany orderem Virtuti Militari przez marszałka Józefa Piłsudskiego w Siwej Dolinie pod Tomaszowem Lubelskim, 20 marca 1921 roku.
Za walki w latach 1918-1920 sztandar pułku został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy (nadanie nr 2514) osobiście przez Naczelnego Wodza marszałka Józefa Piłsudskiego 20 marca 1921 roku, a za walki w 1939 roku udekorowany wstęgą w barwach narodowych. Jak podano, Order Virtuti Militari nadano „jako nagrodę za krew przelaną, za trudy i cierpienia i za to, że w chwilach ogólnego zwątpienia pułk nie zwątpił o zwycięstwie i śmiało idąc ku niemu, pociągnął innych”.
W kampanii wrześniowej sztandar towarzyszył pułkowi w walce. 19 września pułk w szyku konnym uderzał w kierunku na Wólkę Węglową. Galopujący za dowódcą pułku poczet sztandarowy znalazł się w ogniu nieprzyjacielskiej artylerii. Ciężko ranny sztandarowy upuścił sztandar, który na chwilę znalazł się w rękach niemieckich. Relacje świadków nie są spójne, ale niebezpieczeństwo było znaczne. Za uratowanie sztandaru kapral Czech został udekorowany orderem Virtuti Militari. Całe zdarzenie zostało dokładnie opisane przez włoskiego korespondenta wojennego Mario Appelusa.
Po szarży pod Wólką Węglową sztandar przywieziono do Warszawy. Oddzielnie dotarła na Bielany i do Warszawy szarfa chorążego (bandolier). 29 września adiutant pułku odczytał rozkaz gen. Rómmla o kapitulacji. Następnie ogłoszono rozkaz o odznaczeniach. Po dekoracji przed frontem żołnierzy, symbol pułkowy po raz ostatni przedefilował. Adiutant pułku otrzymał rozkaz ukrycia sztandaru, odczepiając płat od drzewca.
Dowódca Armii „Warszawa” gen. Rómmel w rozkazie z 28 września skierowanym do Podolskiej BK stwierdził: […] Stawiam wniosek o najwyższe odznaczenie pułków nadaniem orderu Virtuti Militari na ich sztandary: IV kl. na sztandar 14 pułku Ułanów Jazłowieckich.
Pod koniec września 1939 roku do domu Józefa i Janiny Narbutowiczów przy ul. Nowogrodzkiej 25/7 zgłosił się por. Malanowski, przynosząc na przechowanie płat sztandaru, grot (orła) oraz łącze drzewca. W czasie okupacji i powstania warszawskiego sztandar nie doznał uszczerbku. Po powstaniu Narbutowiczowie ewakuowali się pod Radomsko. Po powrocie do stolicy w marcu 1945 roku stwierdzili, że części metalowe ze strychu zniknęły wraz z ich rzeczami osobistymi. Płat sztandaru, ukryty w materacu w mieszkaniu, pozostał nietknięty.
Po śmierci pani Narbutowicz w 1959 roku jej syn, inż. Romuald Narbutowicz, przejął płat sztandaru i przeniósł go do swojego mieszkania. Niedługo potem otrzymał list od por. Malanowskiego, który polecił mu przekazać sztandar jego bratu, Janowi Malanowskiemu. Narbutowicz, zgodnie z wcześniejszymi wskazaniami matki, czuł się zobowiązany oddać sztandar depozytorowi, aczkolwiek zaznaczył, że jego zdaniem właściwym miejscem dla sztandaru jest Muzeum WP. Jeden z warszawskich „jazłowiaków” dowiedział się wkrótce z listu od kolegi z Anglii, że sztandar znajduje się w Londynie, co spowodowało liczne protesty krajowych kombatantów.
Udało się również wyjaśnić losy grotu z orłem. W muzealnym magazynie, wśród dawnych, nieprzepisowych sztandarów zdeponowanych przez pułki przed wojną, odnaleziono nieopisanego orła z numerem 14 na cokole. Znalazł się on wśród pierwszych powojennych nabytków Muzeum WP, nieopisanych i bez daty wpływu. Okazało się, że orzeł należał do sztandaru bojowego z września 1939 roku, a jego sylwetka jest identyczna, przy czym na piersiach widoczne są nietypowe elementy mocujące krzyż VM.
Odznaka pamiątkowa
Odznaka pamiątkowa pułku, nazywana „znakiem pułkowym”, została wewnętrznie zatwierdzona przez zabranie oficerskie we wrześniu 1921 roku, a dwa graficzne projekty przesłane do Ministerstwa Spraw Wojskowych. Jeden z nich został zatwierdzony Dz. Rozk. MSWojsk. nr 49, poz. 872 z 13 grudnia 1921 roku, a 30 stycznia 1923 roku zezwolono na noszenie odznaki według wcześniej zatwierdzonego wzoru (Dz. Rozk. MSWojsk. nr 4, poz. 43).
Odznaka przedstawiała krzyż maltański o białych ramionach. W centralnej części odznaki znajdowała się miniatura Krzyża Virtuti Militari. Krzyż nałożony był na okrągłą, karbowaną oksydowaną tarczę tzw. słońce Podola, na której wypisano litery U oraz J (od ułanów jazłowieckich) oraz datę powstania pułku – 1918. Odznaka była wykonywana w wersji żołnierskiej oraz oficerskiej. Jej wymiary wynosiły 46 cm x 46 cm.
Wersja oficerska była trzyczęściowa, wykonana w srebrze, złocona oraz emaliowana. Na rewersie znajdowała się próba srebra oraz inicjały wykonawcy.
Wersja żołnierska była jednoczęściowa, wykonana z tombaku srebrzonego i oksydowanego, bita z głęboką lub płytką kontrą.
Prawo posiadania odznaki otrzymali oficerowie oraz żołnierze pełniący służbę w pułku w okresie walk o niepodległość i granice, za trzy miesiące służby frontowej lub 12 miesięcy w szwadronie zapasowym. W czasie pokoju prawo do odznaki przysługiwało oficerom i podoficerom zawodowym za co najmniej dwa lata nienagannej służby w pułku, a szeregowym niezawodowym po roku nienagannej służby. W 1928 roku zebranie oficerskie pułku zmieniło regulamin odznaki, a poprawiony regulamin został zatwierdzony przez Ministerstwo Spraw Wojskowych 21 kwietnia 1931 roku (Dz. Rozk. MSWojsk. nr 11, poz. 128).
Na naramiennikach noszono numer pułku 14, cyfry z białego metalu przypinane (ułani) lub haftowane srebrną nicią (oficerowie).
Barwy
Żurawiejki
Modlitwa
27 września 1927 roku por. Władysław Nowacki zapoczątkował tradycję, przybywając konno ze Lwowa w mundurze ułana, w którym walczył w 1919 roku pod Jazłowcem. Złożył Najświętszej Pannie swój dawny proporzec jako wotum i oświadczył, że pułk ułanów Jazłowieckich żywi gorące nabożeństwo do Marii i pragnie corocznie, w dzień Jej Niepokalanego Poczęcia, wysyłać do klasztoru delegację. Od tego momentu delegacje z pułku przybywały co roku.
W ten sposób powstała Modlitwa Ułana Jazłowieckiego, znana również jako Pieśń do Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej, którą stworzył w 1927 roku por. Władysław Nowacki. 8 grudnia tego roku, w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, udał się osobiście do Jazłowca, przekazując tam swój utwór i składając u stóp figury Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej lancę wraz z proporczykiem pułku. Tekst modlitwy brzmi:
Szczęście i spokój daj tej ziemi, Pani,
Co krwią spłynęła wśród wojen pożogi,
Do Cię swego modły zanosim, Ułani,
Odwróć, ach odwróć, o odwróć los srogi!
I by radosna była jak uśmiech dziecka,
Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!
Spraw, by zasiadła sławna i potężna,
Między narody królując wspaniale,
By się rozeszła sława jej oręża,
Spraw to, o Pani, spraw to ku swej chwale!
By zło jak nawała rozprysło – turecka,
Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!
By pod jej rządów wspaniałym ramieniem,
Zakwitły miłość i spokój jak w niebie,
Daj, by ułana ostatnim westchnieniem,
Było móc polec, polec w jej potrzebie!
Aby jej strzała nie tknęła zdradziecka,
Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!
Mjr Władysław Nowacki poległ w wojnie obronnej 1939 roku.
Jazłowieccy ułani
Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku
Pułk w składzie PSZ na Zachodzie
Po kampanii wrześniowej 14 pułk ułanów został odtworzony w kwietniu 1940 roku we Francji jako III batalion im. Ułanów Jazłowieckich w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Po klęsce Francji, pułk ponownie odtworzono w Wielkiej Brytanii jako I Batalion Strzelców im. 14 pułku Ułanów Jazłowieckich w 1 Brygadzie Strzelców, a od 8 października 1940 roku znowu w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
Pułk w składzie Armii Krajowej
Zgodnie z tzw. planem OSZ (odtwarzania sił zbrojnych) w Okręgu Lwów AK organizowano zawiązki przedwojennych oddziałów DOK VI, w tym także 14 pułku Ułanów Jazłowieckich, docelowo jako jednostki zmotoryzowanej, w praktyce – pieszej. Początkowo, wiosną 1944 roku, uformowano 1, 2 i 3 pluton w Dzielnicy Lwów-Wschód (rejon lasów winnickich). Tak powstały oddziały leśne 14 pułku ułanów, które pierwotnie liczyły 32 żołnierzy AK. Z powodu dekonspiracji musieli oni opuścić Lwów. Wkrótce przybyli do nich ochotnicy z okolic miasta, a także Polacy wcieleni do armii niemieckiej, którym udało się zdezerterować.
Dowódcą został por. Andrzej Adam de Myszkę Chołoniewski, a jego zastępcą kapitan Dragan Sotirovič, ps. „Draża”, oficer przedwojennej armii Królestwa Jugosławii, który zbiegł z niewoli niemieckiej i dzięki polskiemu podziemiu ukrywał się we Lwowie. W maju 1944 roku oddziały leśne 14 pułku liczyły już około 100 żołnierzy. Ważnym zadaniem ułanów była obrona mieszkańców podlwowskich wsi przed napaścią Ukraińskiej Powstańczej Armii, realizującej plan depolonizacji Małopolski Wschodniej poprzez czystki etniczne. W miarę zbliżania się frontu, oddziały AK rozpoczęły przygotowania do Akcji „Burza”. W lipcu 14 pułk ułanów miał już 6 szwadronów, z których trzy były w trakcie organizacji, razem licząc 827 żołnierzy wyposażonych w 7 rkm, 17 pm, 246 kbk, 130 pistoletów, 745 granatów ręcznych i 6 granatników przeciwpancernych.
Ułani jazłowieccy wzięli udział w kilkudniowych walkach o Lwów (22-27 lipca 1944 roku). Po zajęciu miasta, Sowieci rozbroili i aresztowali tysiące żołnierzy lwowskiej AK. Wśród zatrzymanych był także ranny kpt. Draża Sotirovič, świeżo odznaczony przez dowództwo AK Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Udało mu się jednak uciec i dołączyć do tych ułanów, którzy uniknęli niewoli.
Resztki pułku ukryły się w okolicach Brzozowa, skąd część ludzi z kpt. Drażą przeszła wiosną 1945 roku na Dolny Śląsk, a stamtąd do amerykańskiej strefy okupacyjnej. Pozostali żołnierze 14 pułku walczyli z Sowietami. 26 czerwca 1945 roku, po ostatnim starciu pod Domaradzem, oddział został rozwiązany.
Żołnierze 14 pułku ułanów – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Kultywowanie tradycji
Od 1995 roku tradycje 14 pułku Ułanów Jazłowieckich kultywował 1 batalion czołgów 6 Brygady Kawalerii Pancernej ze Stargardu (do czasu rozwiązania brygady). 9 stycznia 2008 roku 2 batalion 12 Brygady Zmechanizowanej został utożsamiony z 14 pułkiem Ułanów Jazłowieckich.
Tradycje 14 pułku Ułanów Jazłowieckich kontynuuje w Wojsku Polskim 2 batalion piechoty zmotoryzowanej ze Stargardu o wyróżniającej nazwie 14 batalion Ułanów Jazłowieckich z 12 Brygady Zmechanizowanej im. gen. broni Józefa Hallera.
Tradycje kawaleryjskie kultywują również: Grupa Rekonstrukcji Historycznej 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich z Sochaczewa, Sandomierski Ośrodek Kawaleryjski im. 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, Stowarzyszenie Kawaleryjskie im. 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich z Wrocławia oraz Grupa Rekonstrukcji Historycznej Lubuski Oddział Kawalerii w Barwach 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich z Lubniewic.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-11-05].
Roman Abraham: Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07712-6.
Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
Witold Czaykowski: Zarys historji wojennej 14-go pułku ułanów jazłowieckich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 14 pułk ułanów. T. 25. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
Stanisław Kuniczak. 14-ty pułk Ułanów Jazłowieckich (krótki rys historii). „Biuletyn”. Nr 2, s. 18-30, Listopad 1966. Koło Lwowian w Londynie.
Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Bogusław Polak: Lance do boju: szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 253-254. ISBN 83-03-01373-4.
Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
Franciszek Skibiński. Szarża 14 pułku ułanów Jazłowieckich pod Niestanicami dnia 14 sierpnia 1920 r.. „Przegląd Kawaleryjski”. 14 (7), s. 3-12, 1937. Warszawa: Departament Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.), Bronisław Rakowski (red.), Władysław Dziewanowski (red.), Karol Koźmiński (red.), Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.), Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.), Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
Praca zbiorowa: Dzieje Ułanów Jazłowieckich. Londyn: Koło Ułanów Jazłowieckich. Odnowa, 1988. ISBN 0-903705-63-X.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Linki zewnętrzne
Historia 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich na stronie Stowarzyszenia „Bitwa pod Komarowem” [online], bitwap