14 Pułk Kirasjerów
Był to oddział jazdy w polskiej Armii Księstwa Warszawskiego.
Stanowił on jedyny w historii Polski pułk kirasjerski oraz ostatnią formację polskiej jazdy korzystającą z uzbrojenia ochronnego w postaci kirysów.
Formowanie
Ten wyjątkowy pułk jazdy kirasjerskiej zawiązał się w dobrach pułkownika Stanisława Małachowskiego w Końskich, a za datę rozpoczęcia jego formowania przyjęto 1 września 1809 roku. Na początku nosił nazwę 1 Pułk Broni Kirasjerów. Przyjęto zwyczaj, że fundator został jego pierwszym dowódcą (1 września 1809), a jego zastępcą był płk Kazimierz Dziekoński (od 18 stycznia 1813). Do pułku dołączono także oddział gidów, który powstał w Galicji jako szwadron przyboczny Naczelnego Wodza.
4 grudnia 1809 roku ten dwuszwadronowy pułk jazdy dotarł do Warszawy, gdzie stacjonował do maja 1812. Wzbudzał on zainteresowanie wśród mieszkańców stolicy, przywołując wspomnienia o dawnej świetności husarii polskiej. Na koniec 1809 roku pułk liczył 610 żołnierzy.
Polska jazda kirasjerska, ze względu na wyższe koszty uzbrojenia w porównaniu do pułków ułańskich czy strzelców konnych, przechodziła wielokrotne próby reorganizacji na pułk strzelców konnych. 21 listopada 1810 roku król wydał dekret, który miał na celu przekształcenie pułku kirasjerskiego w pułk strzelców konnych. Książę Józef Poniatowski zaproponował jednak, by zamienić go na pułk dragonów, z racji przewidywanych trudności organizacyjnych związanych z tą zmianą.
Dekret królewski z 20 grudnia 1810 roku ponownie nakazywał przekształcenie pułku na strzelców konnych, co książę Poniatowski ogłosił żołnierzom pułku w rozkazie dziennym, wskazując m.in. na problem z wykorzystaniem bojowym tak małej liczby żołnierzy. Ostatecznie jednak do tej zmiany nie doszło.
12 maja 1812 roku pułk wyruszył na wojnę z Rosją.
Barwa
Ubiór kirasjerów został określony w przepisach dotyczących ubioru jazdy z 3 września 1810 roku.
W skład ubioru wielkiego wchodziły:
- kolet z granatowego sukna z pąsowym kołnierzem i wyłogami na rękawach, zapinany na 11 guzików z żółtego metalu z numerem pułku (poły spięte dwoma metalowymi, żółtymi granatami)
- spodnie krótkie pod kolano ze skóry białej
- czarne długie buty, sięgające kolan, z żelaznymi przypinanymi ostrogami
- białą sukienną kamizelkę pod kolet
- żelazny kirys z polerowanym naplecznikiem, zapięciami i guzikami na krawędziach z żółtego metalu, wykończony pąsową tkaniną i galonkiem
- żelazny hełm z grzebieniem, podpinką i okuciem daszka z żółtego metalu
Na mały mundur oficerski składały się:
- granatowy frak sukienny zapinany na guziki, z pąsowym kołnierzem i wypustkami, o połach spiętych u dołu dwoma granatami z żółtego metalu
- długie granatowe spodnie sukienne
- buty długie, jak do ubioru wielkiego
- czarny kapelusz ze złotym galonikiem, białą kokardą i pąsowym piórem
- granatowy surdut z dwoma rzędami po 7 guzików z żółtego metalu
- obszerny płaszcz z białego sukna z peleryną, ozdobiony pąsową wypustką
Uzbrojenie
Uzbrojenie kirasjerów stanowiły francuskie pałasze jednosieczne. Rękojeść pałasza miała czteroprętowy kabłąk oprawiony w mosiądz. Pochwa żelazna była polerowana lub obciągnięta czarną skórą, z okuciami mosiężnymi.
Każdy kirasjer był również wyposażony w parę pistoletów skałkowych „w stal oprawnych”, które przechowywano w olstrach przy siodle, oraz czarną skórzaną ładownicę na białym skórzanym pasie, noszonym na kolet pod kirysem.
Działania wojenne
Marsz ku Moskwie
Podczas wyprawy na Rosję w 1812 roku 14 pułk kirasjerów, dowodzony przez płk. Stanisława Małachowskiego, wchodził w skład 7 Dywizji Ciężkiej Jazdy gen. Jana Lorge’a, podporządkowanej dowódcy IV Korpusu Rezerwowego Kawalerii gen. Marie Victora Nicolasa de Fay de La Tour Maubourga.
Przed wielką bitwą pod Borodino pułk poniósł znaczne straty marszowe i z 456 żołnierzy, którzy wyruszyli na wojnę, w dniu rozpoczęcia bitwy pozostało tylko 365.
7 września, w dniu słynnej bitwy, pułk wraz z całym IV Korpusem przez kilka godzin stał bez ruchu w jarze Kamionki, osłaniając działa francuskie. Był wystawiony na intensywny ogień rosyjskiej artylerii, co było tym bardziej dotkliwe, że musiał stać bezczynnie, obserwując śmierć towarzyszy.
Topniejące szeregi były uzupełniane przez nowych żołnierzy, którzy zajmowali miejsca poległych, a żołnierze stali w milczeniu.
W południe pułk przeszedł przez parów Kamionki i otrzymał rozkaz ataku na wzgórza na północ i zachód od wsi Siemenowskaja. Rozkaz przyjęto z ulgą. Szwadrony, które przez długi czas musiały wytrzymać bez ruchu pod ostrzałem przeciwnika, z ochotą ruszyły do boju. Atak na rosyjskie baterie artylerii i reduty obronne był chrztem bojowym polskich kirasjerów.
W słynnej szarży na tzw. Wielką Redutę, pułk kirasjerów, wspólnie z pułkiem kirasjerów saskich, nacierał na czworobok piechoty, zdobywając 300 jeńców oraz armatę.
Wielki odwrót
W trakcie dramatycznego odwrotu spod Moskwy kilkudziesięciu ocalałych kirasjerów eskortowało uratowane 24 armaty polskie. Wśród kawalerii pułk poniósł największe straty. W Nowym Mieście Korczynie, gdzie zbierano resztki pułku, doliczono się jedynie 5 oficerów, 76 kirasjerów i 31 koni.
W lutym 1813 roku 14 pułk kirasjerów został odtworzony pod dowództwem płk. Kazimierza Dziekońskiego.
Wraz z 4 pułkiem strzelców konnych oraz 15 pułkiem ułanów, utworzył brygadę lewą generała Benedykta Łączyńskiego.
Kampanie saksońskie
Po ataku rosyjskich wojsk na polskie siły stacjonujące w departamencie kaliskim, część pułku została odcięta i zmuszona do marszu na Śląsk, a następnie do Saksonii. Żołnierze ci weszli później w skład kawalerii dywizji generała Jana Henryka Dąbrowskiego.
W czasie wymarszu wojsk księcia Józefa Poniatowskiego z Krakowa do Saksonii, pozostała część pułku została włączona do trzeciej kolumny.
Podczas reorganizacji VIII Korpusu Polskiego w Saksonii pułk kirasjerów został ponownie odtworzony w sile dwóch szwadronów, jednak faktycznie udało się sformować tylko jeden szwadron kirasjerów, liczący 180 jeźdźców, którzy nie mieli kirysów, a jedynie kaski.
Pułk ten, razem z pułkiem krakusów, wszedł w skład Brygady Jazdy Straży Przedniej generała Jana Nepomucena Umińskiego.
Pułk wziął udział w walkach 17 sierpnia, atakując Czechy. Pod Frydlantem 17 sierpnia 1813 roku zaatakował oddział 200 huzarów austriackich, zmuszając ich do odwrotu.
Jesienią 1813 roku codziennie dochodziło do starć z wojskami sprzymierzonych, zmierzającymi na Lipsk.
W pierwszym dniu bitwy pod Lipskiem, 19 października, kirasjerzy brali udział w ciężkiej walce pod Wachau. W ostatnim dniu, 9 października, szwadron kirasjerów pod dowództwem płk. Kazimierza Dziekońskiego (około 100 żołnierzy) wraz z małym oddziałem krakusów pełnił służbę u boku księcia Józefa Poniatowskiego, prowadzącym ich do ostatniej szarży na rosyjskich jegrów nad Pleissą. Kirasjerzy bronić się także rozpaczliwie nad Elsterą, będąc świadkami śmierci swojego dowódcy w nurtach rzeki.
Po bitwie pod Lipskiem z 14 pułku kirasjerów uratowało się 9 oficerów, 93 podoficerów i szeregowców oraz tylko 40 koni. Dekretem z 18 grudnia 1813 roku, przeprowadzono ponowną reorganizację wojska polskiego, a dowództwo nad całą polską kawalerią przejął generał Ludwik Pac. Odtworzenie pułku po raz trzeci okazało się jednak zbyt kosztowne.
Na 14 pułku kirasjerów zakończyła się historia polskiej jazdy kirasjerskiej. Był to zarazem ostatni oddział polskiej jazdy używającej kirysy.
Pułk stoczył również bitwy i potyczki pod Pittersbachem (20 sierpnia 1813), Krakau (24 sierpnia 1813), Strohweidem (6 września 1813) oraz Weidą (4 października 1813).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807-1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Ryszard R. Morawski, Andrzej A. Nieuważny: Wojsko Księstwa Warszawskiego, Warszawa: Pelta, 2004, ISBN 83-85314-18-0, OCLC 69629773. Brak numerów stron w książce.
Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807 – 1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.
Dzieje 14-go pułku kirasjerów Księstwa Warszawskiego, Daniel Mędoń, napoleon.gery.pl.