14 pułk artylerii ciężkiej (14 pac)
14 pułk artylerii ciężkiej (14 pac) był jednostką artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, aktywną w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Formowanie i działania I dywizjonu
Na wiosnę 1919 roku rozpoczęto tworzenie brygad artylerii dla dywizji piechoty. Każda brygada obejmowała dowództwo, pułk artylerii polowej oraz pułk artylerii ciężkiej, składający się z trzech dywizjonów. Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej był przeznaczony do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa.
W grudniu 1918 roku w koszarach na Sołaczu sformowano 1 batalion artylerii ciężkiej wielkopolskiej. Jego wyposażenie pochodziło z niemieckiego 5 pułku artylerii pieszej. Powstańcy, pod dowództwem ppor. Stefana Springera z Poznańskiej Straży Bezpieczeństwa, przejęli konie, zapasy mundurów, uprząż, broń ręczną oraz sprzęt kwatermistrzowski, jednak brakowało dział. 21 stycznia 1919 roku dowództwo nad oddziałem przejął mjr Bronisław Kluczewski. Do 18 kwietnia I batalion posiadał sześć baterii, ale nadal nie dysponował sprzętem artyleryjskim. 17 maja rozpoczęto formowanie dwóch pułków artylerii ciężkiej, a w skład 1 pułku artylerii ciężkiej wielkopolskiej weszło dziewięć baterii liniowych podzielonych na trzy dywizjony. Dowództwo pułku objął ppłk Antoni Heinrich, I dywizjon prowadził kpt. Jan Skotarek, II dywizjon por. Stanisław Przywecki, a III dywizjon kpt. Edward Brzeski. Dywizjon zapasowy prowadził kpt. Leonard Lubański. Sprzęt stanowiły poniemieckie działa starszych wzorów, często w złym stanie technicznym. Po osiągnięciu zdolności marszowej, samodzielne baterie były wysyłane na front wielkopolski, gdzie czas pobytu w polu wykorzystywano głównie na szkolenie i uzupełnianie braków oraz działania oświatowe. Baterie stacjonowały w rejonach Kcyni, Leszna, Nowego Tomyśla, Zbąszynia, Bojanowa Starego, Międzychodu, Rawicza i Kolna. W lipcu z pułku wydzielono dwa dywizjony, tworząc nowy 3 pułk artylerii ciężkiej wielkopolskiej pod dowództwem kpt. Leonarda Lubańskiego, w skład którego weszły I i II dywizjon.
W sierpniu, dotychczasowy I/3 pac wielkopolskiego został przekształcony w I/14 pułku artylerii ciężkiej i przydzielony do 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Na uzbrojeniu miały niemieckie 150 mm haubice wz. 1896. We wrześniu dywizjon został przetransportowany na Front Litewsko-Białoruski, wchodząc w skład grupy płk. Bolesława Jaźwińskiego, i w końcu miesiąca brał udział w natarciu na Połock.
W okresie od października 1919 do maja 1920 dywizjon zajmował stanowiska ogniowe nad Berezyną, walcząc z nieprzyjacielem na linii frontu oraz wspierając ogniem własne grupy wypadowe. W trakcie tych walk dywizjon został wyposażony w zdobyczne 6-calowe haubice produkcji rosyjskiej. 24 maja rozpoczęła się pierwsza ofensywa wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. W początkowym etapie, 1 bateria ppor. Tadeusza Przewoskiego skutecznie zwalczała artylerię wroga oraz piechotę i nadjeżdżające samochody pancerne. Mimo licznych ataków ze strony Sowietów, w czerwcu udało się utrzymać dotychczasowe pozycje. 4 lipca Tuchaczewski ponownie zaatakował, a w związku z przerwaniem polskiego frontu, dywizjon, razem z całą 14 Dywizją Piechoty, rozpoczął działania opóźniające. 16 lipca miała miejsce zacięta walka, podczas której baterie prowadziły celny ogień na nacierającą piechotę wroga. Za odwagę w boju, oficer 3 baterii ppor. Władysław Benedykciński został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy. 20 lipca dywizjon wspierał tylną straż 57 pułku piechoty na trasie Baranowicze-Kobryń, co na pewien czas zatrzymało wroga, jednak z powodu zagrożenia okrążeniem, konieczne było opuszczenie stanowisk ogniowych. Podczas tego odwrotu, kpr. Józef Janowicz osłonił wycofanie swoich kolegów, pozostając samotnie z karabinem maszynowym na stanowisku. Za swoją postawę został odznaczony Orderem Virtuti Militari.
24 lipca, podczas walk o Chutor Białorowszczyzna, 3 bateria ponownie się wyróżniła. Po wykonaniu zadania, bateria galopem przeszła przez linię zaskoczonego nieprzyjaciela, dołączając do własnych oddziałów. Odwrót dywizjonu trwał aż do 10 sierpnia i zakończył się w okolicach Dęblina. W trakcie operacji warszawskiej dywizjon uczestniczył w kontruderzeniu znad Wieprza. 17 sierpnia nacierał na Kołbiel, gdzie przyczynił się do rozbicia sowieckiej 8 Dywizji Strzelców. Po odbiciu Mińska Mazowieckiego kontynuowano pościg, docierając 24 sierpnia do Ostrowi Mazowieckiej. Tam dywizjon przeszedł do odwodu, kończąc swój szlak bojowy, a następnie został poddany reorganizacji i przemianowany na 14 dywizjon artylerii ciężkiej.
Walki II dywizjonu
II dywizjon, pod dowództwem por. Stanisława Przyweckiego, ruszył na front 31 lipca 1920 roku jako II dywizjon 14 pułku artylerii ciężkiej. Wraz z nim wyjechało z Poznania dowództwo pułku, a oddział był wyposażony w francuskie 75 mm armaty polowe wz. 1897.
4 sierpnia dywizjon zajął stanowiska w rejonie Susk−Nowa Wieś, gdzie przez trzy dni odpierał ataki sowieckiej piechoty. W tych walkach wyróżnili się: ogn. Albin Kaczmarek, który ogniem swojego plutonu zniszczył szarżę nieprzyjacielskiej kawalerii; kan. Wojciech Glapka, który, pod ostrzałem, ewakuował działa swojego plutonu; oraz dowódca 6 baterii por. Wojciech Dombek, który zorganizował kontratak po śmierci dowódcy wspieranego batalionu piechoty, dzięki czemu nie dopuścił do zajęcia dworca kolejowego w Ostrołęce. Wszyscy trzej zostali odznaczeni Orderami Virtuti Militari V klasy. W ciągu tych trzech dni walk dywizjon wystrzelił 1900 pocisków, tracąc 3 rannych kanonierów.
Po przełamaniu polskiej obrony, baterie wycofały się w rejon Makowa. 9 sierpnia, silny ogień dywizjonu przez 2,5 godziny skutecznie powstrzymywał natarcie wroga. Wyróżnił się wówczas bomb. Teofil Duszyński, który samodzielnie ładował i odpalał dwa działa, gdy ich obsługi ukryły się. Dzięki jego przykładzie, obsługa powróciła do armat. W południe zarządzono odwrót, osłaniany przez 5 baterię por. Kapsy. Za bohaterstwo w walce, por. Zygmunt Kapsa, bomb. Duszyński oraz kan. Stanisław Jamry, który dostarczał amunicję pod silnym ogniem wroga, zostali odznaczeni Orderami Virtuti Militari V klasy.
10 i 11 sierpnia dywizjon wspierał ogniem 4 pułk strzelców pomorskich oraz ochotniczy 205 pułk piechoty oraz batalion wileński. W walkach, 4 bateria zniszczyła dwa działa sowieckie w pojedynku artyleryjskim. W kolejnych dniach toczyły się walki na północ od Nasielska.
16 sierpnia dywizjon działał w składzie 5 Armii, forsując Wkrę w rejonie Jacków−Daczki. Ogniem kierował dowódca pułku mjr Leonard Lubański, który za swoją postawę został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy. Dwa dni później, w rejonie Orszyny, dowódca 4 baterii por. Edward Przybylski, wciągnął w zasadzkę ogniową sotnię kozacką, skutecznie ją likwidując.
19 sierpnia, w rejonie Ciechanowa, dywizjon powstrzymywał ataki sowieckiej kawalerii w obronie 201. i 205 pułku piechoty. Po tej walce, dywizjon przeszedł do odwodu.
Na pierwszą linię dywizjon powrócił pod koniec września podczas walk o Grodno, wspierając Dywizję Ochotniczą i osłaniając przeprawę piechoty przez Niemen. W kolejnych dniach uczestniczył w pościgu za rozbitymi oddziałami sowieckimi, a także doszło do starć z Litwinami. 5 bateria została przewieziona do Marcinkaniec, skąd pomaszerowała do Ziernin. Do 5 października bateria brała udział w walkach pod Oranami, wspierając piechotę w zajęciu miejscowości, gdzie zakończyła swój szlak bojowy.
Żołnierze pułku
Przypisy
Bibliografia
Adam Kiciński: Zarys historii wojennej 7-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Piotr Zarzycki: 7 pułk artylerii ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 124. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2008. ISBN 978-83-88773-15-0.