(136108) Haumea

Haumea (symbol: ) – to planeta karłowata znajdująca się w Pasie Kuipera, zaliczana do grupy plutoidów, która została odkryta 7 marca 2003 roku.

Odkrycie i nazwa

Mimo że formalne ogłoszenie odkrycia miało miejsce 29 lipca 2005 roku, Haumea była już sfotografowana w 1955 roku i odnaleziona na kliszach z Obserwatorium Palomar pięćdziesiąt lat później. Odkrycie zgłosił zespół pod kierownictwem José L. Ortiza z Obserwatorium Sierra Nevada w Hiszpanii, jednakże obiekt był również obserwowany niezależnie przez grupę Mike’a Browna z Caltech w Stanach Zjednoczonych. Na początku Brown uznał pierwszeństwo Ortiza, ale sytuacja stała się kontrowersyjna, gdy zaczęto kwestionować, czy Ortiz nie wykorzystał danych zebranych przez Caltech.

Te kontrowersje związane z odkryciem przyczyniły się do szybkiego ogłoszenia dwóch innych odkryć zespołu Mike’a Browna – Makemake, którego średnica wynosi około 60% średnicy Plutona, oraz Eris, ciała o wielkości zbliżonej do Plutona.

17 września 2008 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna uznała Haumeę za planetę karłowatą, nadając jej obecną nazwę, która pochodzi od Haumei, bogini płodności i porodu w mitologii hawajskiej. Wcześniej obiekt nosił tymczasowe oznaczenie 2003 EL61, a nieoficjalnie nazywano go „Santa” (Święty Mikołaj).

Orbita

(136108) Haumea krąży wokół Słońca po orbicie o mimośrodzie 0,197 i nachyleniu do ekliptyki wynoszącym 28,2°, w czasie około 282 lat. Średnia odległość tego obiektu od Słońca wynosi 42,96 j.a. Początkowo Haumea została sklasyfikowana jako klasyczny obiekt Pasa Kuipera (cubewano), jednak później została usunięta z tej listy.

Rozmiary i właściwości fizyczne

Obiekt ten nie ma sferycznego kształtu, mimo że jego wymiary i masa (ponad 30% masy Plutona) mogły w przeszłości pozwolić na uformowanie się w prawie kulisty kształt. Jednak bardzo szybki ruch obrotowy wokół najkrótszej osi (trwający niespełna 4 godziny – jeden z najkrótszych spośród wszystkich ciał Układu Słonecznego o średnicach przekraczających 100 km) spowodował, że planetoida jest wydłużona. Z pomiarów dokonanych za pomocą teleskopu Kecka wynika, że obiekt ma kształt grubego cygara o wymiarach ~1960×1518×996 km (średnio 1500 km). Nowsze oszacowania wskazują jednak na średnicę wynoszącą około 1595 km.

Przypuszcza się, że podczas formowania się planet ta transneptunowa planetoida mogła uczestniczyć w ogromnej kosmicznej kolizji z innym ciałem niebieskim. To zdarzenie mogło prowadzić do przyspieszenia ruchu obrotowego i powstania satelitów tego obiektu, a także innych ciał, które nie są już związane grawitacyjnie z Haumeą. Odkrycie pięciu planetoid o orbitach zbliżonych do orbity Haumei sugeruje, że mogły one powstać w wyniku jednej kosmicznej katastrofy, co czyni je pierwszą znaną rodziną planetoid w Pasie Kuipera.

Około 75% powierzchni Haumei pokryte jest lodem.

Naturalne satelity

Obserwacje przy użyciu optyki adaptacyjnej ujawniły, że (136108) Haumea ma dwa księżyce. Większy z nich – Hiʻiaka (tymczasowe oznaczenie: S/2005 (136108) 1) – krąży wokół tej planetoidy po orbicie o mimośrodzie 0,05, w średniej odległości 49 100 km i w ciągu 49,12 dni. Jego masa stanowi około 1% masy głównego obiektu, a średnica szacowana jest na około 350 km. Księżyc ten został nazwany na cześć hawajskiej bogini Hiʻiaki, jednej z córek Haumei. Wcześniej był nieoficjalnie nazywany „Rudolph” (jeden z reniferów Świętego Mikołaja z wiersza A Visit from St. Nicholas).

Mniejszy księżyc – Namaka (tymczasowe oznaczenie: S/2005 (136108) 2) – krąży w średniej odległości 39 300 km w czasie 34,7 dnia. Orbity obu satelitów są nachylone względem siebie o około 40°. Jego średnica, obliczona na podstawie współczynnika odbicia światła, wynosi około 150 km. Nazwa tego księżyca pochodzi od Namaki, ducha wody narodzonego z ciała Haumei. Był on również nieoficjalnie nazywany „Blitzen” (jeden z reniferów Świętego Mikołaja z wiersza A Visit from St. Nicholas).

Na podstawie obserwacji ruchów tych ciał obliczono masę całego układu, która wynosi około 4,0×10²¹ kg.

Pierścień

W październiku 2017 roku ogłoszono odkrycie pierścienia wokół Haumei, które zaobserwowano dzięki analizie zjawiska zakrycia gwiazdy przez Haumeę 21 stycznia 2017 roku.

Zobacz też

Przypisy

Linki zewnętrzne