132 eskadra myśliwska
132 eskadra myśliwska (132 em) to pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego, który funkcjonował w okresie II Rzeczypospolitej. Wcześniej jednostka nosiła nazwy: 4 eskadry bojowej wielkopolskiej, 15 eskadry myśliwskiej oraz 112 eskadry myśliwskiej. Eskadra brała udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku oraz w kampanii wrześniowej w 1939 roku, będąc częścią lotnictwa Armii „Poznań”.
Godła eskadry
- dwa białe poziome prostokąty na tle zielonego kwadratu z białą obwódką,
- „kruk z niebieskimi lotkami” na tle białego rombu (od lipca 1933).
Eskadra w walce o granice
4 eskadra bojowa wielkopolska została sformowana 25 maja 1919 roku na lotnisku Ławica w Poznaniu. Dowódcą jednostki został por. pil. Jerzy Dziembowski, a początkowo eskadra liczyła 6 pilotów. Była częścią Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim.
Na początku dysponowała samolotami poniemieckimi, w tym 3 myśliwcami Albatros D.III, 2 Fokker D.VII i 1 Fokker D.VIII (E.V). Od lipca 1919 roku w treningu używano francuskich myśliwców SPAD VII, do których dołączono kolejne Fokkery D.VII.
20 września 1919 roku eskadra stacjonowała na Ławicy, w dyspozycji Naczelnego Dowództwa.
W lutym 1920 roku, w wyniku zjednoczenia Wojska Wielkopolskiego z Wojskiem Polskim, przemianowano ją na 15 eskadrę myśliwską. Po przeniesieniu na lotnisko w Bydgoszczy, stała się rezerwą Naczelnego Dowództwa. W kwietniu 1920 roku eskadra liczyła 7 pilotów i 9 myśliwców Fokker D.VII, 2 SPAD VII oraz 1 dwumiejscowy samolot wielozadaniowy Albatros B.II (część samolotów była niezmontowana). Dowództwo sprawował por. pil. Jerzy Dziembowski, a wśród pilotów był m.in. ppor. obs. Zdzisław Bilażewski.
W maju 1920 roku eskadra została wysłana na front wojny polsko-radzieckiej i włączona do III Dywizjonu. 16 maja 1920 roku dotarła na lotnisko Wapniarka na Podolu, gdzie prowadziła rozpoznanie i atakowała cele naziemne przy pomocy lekkich bomb i ognia broni pokładowej. 24 maja 5 samolotów zniszczyło radziecką baterię artylerii w Zielonce, a 27 i 28 maja eskadra uczestniczyła w atakach na stację kolejową Malewannaja, atakując tamtejszy tabor i pociągi pancerne (wspólnie z 5. i 21. eskadrą).
Na początku czerwca, z powodu postępów wojsk radzieckich, jednostka została wycofana do Płoskirowa, gdzie odpoczywała przez pewien czas, a od 25 czerwca wznowiła działania z lotniska w Deraźni. 27 czerwca ponownie wycofano ją do Płoskirowa, a 1 lipca do Tarnopola, a następnie 14 lipca do Lwowa, gdzie odtwarzała gotowość bojową, otrzymując nowe samoloty. W tym czasie miała kilka myśliwców Fokker D.VII, jeden Fokker D.VIII (E.V) oraz jeden Albatros B.II. Od 21 lipca eskadra wznowiła działalność z lotniska Lewandówka pod Lwowem.
Mimo planów przeniesienia do Radomia w celu wsparcia 4 Armii w Bitwie Warszawskiej, pozostali we Lwowie w III dywizjonie, wspierając 6 Armię. Cały Front Południowy miał zadanie obrony Lwowa i szachowania kawalerii Budionnego w Małopolsce Wschodniej. Dowódcą eskadry w bitwie pod Lwowem był por. Dziembowski, a w skład pilotów wchodzili m.in. Antoni Bartkowiak, Józef Hendricks, Edward Lewandowski oraz Stanisław Rozmiarek.
15 sierpnia eskadra jako pierwsza z III dywizjonu rozpoczęła ataki na konnicę Budionnego w okolicy Bugu. Tego dnia w przymusowych lądowaniach rozbito dwa samoloty, a sierż. Rozmiarek zginął, podczas gdy por. Hendricks zdołał uniknąć niewoli. Od 16 sierpnia eskadra w składzie całego III dywizjonu prowadziła intensywne loty, mające na celu powstrzymanie armii Budionnego, szczególnie w dniach 17 i 18 sierpnia. Dowódca eskadry, por. Dziembowski, wykonał 4 loty, a ppor. Lewandowski również 4. 18 sierpnia ppor. Lewandowski został jednak zestrzelony.
W obawie przed zajęciem Lwowa, wieczorem 18 sierpnia dywizjon, w tym 15 eskadra, odleciał do Przemyśla. W Lwowie pozostało jedynie dowództwo lotnictwa frontu i armii, z mjr pil. Cedric Fauntleroyem na czele. Kontynuowano jednak mniej intensywne loty bojowe w rejonie Lwowa, głównie rozpoznawcze, a 24 sierpnia dywizjon powrócił pod Lwów. 25 sierpnia eskadra dysponowała 4 sprawnymi samolotami, 6 w remoncie i 3 w montażu.
Na przełomie sierpnia i września 1920 roku eskadra ponownie walczyła z kawalerią Budionnego podczas bitwy pod Komarowem. 31 sierpnia ppor. Bartkowiak wykonał 4 loty, rozpraszając kilkusetosobowy oddział jazdy w rejonie Cześnik pod Zamościem. Z uwagi na oddalenie rejonu bitwy, eskadra zorganizowała wysunięte lotnisko pod Korczowem. 8 października eskadra przebazowała do Zdołbunowa, wykonując loty bojowe do 17 października.
Ogółem, od maja do października 1920 roku, 15 eskadra wykonała 277 lotów bojowych, tracąc 4 samoloty od ognia z ziemi (kolejne 3 uszkodzone w walce) oraz jednego pilota zabitego i jednego rannego. Nie doszło do walk powietrznych.
Eskadra w okresie pokoju
Po zakończeniu działań wojennych, na podstawie rozkazu z 18 stycznia 1921 roku, 15 eskadra myśliwska stacjonowała w Ostrowie Wielkopolskim. W sierpniu 1921 roku wchodziła w skład V dywizjonu myśliwskiego 3 pułku lotniczego w Poznaniu-Ławicy, z myśliwcami Albatros D.III (Oef).
W 1925 roku jednostka została przemianowana na 112 eskadrę myśliwską, nadal pozostając w składzie V dywizjonu myśliwskiego 3 pułku lotniczego. W 1927 roku na uzbrojenie weszły myśliwce Blériot-SPAD S.51 i Blériot-SPAD S.61.
Jesienią 1928 roku, w ramach uporządkowania nazewnictwa, 112 eskadra myśliwska została przemianowana na 132 eskadrę myśliwską, a jej wyposażenie stanowiły samoloty Spad.
W pierwszym półroczu 1929 roku zwiększono etaty eskadr myśliwskich z 6 samolotów do dziesięciu, co umożliwiło doskonalenie umiejętności pilotów zarówno indywidualnie, jak i w działaniach zespołowych. W efekcie, w końcu lat dwudziestych oraz w latach następnych wszystkie jednostki myśliwskie intensywnie ćwiczyły, brały udział w koncentracjach lotnictwa oraz manewrach letnich i zimowych wielkich jednostek wojsk lądowych.
W drugim półroczu 1931 roku wprowadzano do eskadry nowe samoloty PWS-10, które zapewniały znacznie większe bezpieczeństwo lotu.
3 maja 1932 roku eskadra wzięła udział w paradzie wojskowej, przelatując w szyku „rój” nad ulicami Poznania.
Zgodnie z rozkazem I Wiceministra Spraw Wojskowych nr 3338/33 tjn. Org. z 3 października 1933 roku, do 3 pułku lotniczego przydzielono absolwentów Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich, z czego pięciu trafiło do 132 eskadry.
W drugiej połowie 1933 roku rozpoczęto wymianę PWS-10 na PZL P.7a, a starszy sprzęt przekazano do nowo formującej się 133 eskadrze myśliwskiej.
Jesienią 1933 roku, w pierwszą rocznicę tragicznej śmierci zwycięzców „Challenge 1932” – kpt. pil. Franciszka Żwirki i inż. Stanisława Wigury, odbyło się odsłonięcie pomnika w Łucku, w którym uczestniczył klucz samolotów 132 eskadry pod dowództwem kpt. pil. Mieczysława Műmlera.
Latem 1934 roku eskadra wzięła udział w koncentracji i ćwiczeniach jednostek lotniczych, zgrupowanych na lotniskach polowych w rejonie Gniezna. Celem tych ćwiczeń, zorganizowanych przez 3 Grupę Aeronautyczną, było sprawdzenie wyszkolenia jednostek lotniczych w zakresie zmiany lotnisk, wykonywania lotów w dużych zgrupowaniach oraz opanowania grupowych startów, zbiórek w powietrzu i lądowań. Były to pierwsze tego typu ćwiczenia tak dużej liczby eskadr różnego przeznaczenia, zakończone przelotem do Warszawy i udziałem w defiladzie powietrznej.
W 1935 roku, jak co roku, piloci eskadry uczestniczyli w manewrach zimowych i letnich jednostek dowództwa Korpusu nr VII.
W 1936 roku eskadra została przezbrojona w samoloty PZL P.11a i P.11c, które pozostały na jej wyposażeniu do czasu działań wojennych w 1939 roku.
W sierpniu tego samego roku sztaby 1. i 3 Grupy Lotniczej zorganizowały ćwiczenia, które zakończyły się koncentracją i defiladą powietrzną w Warszawie, w których uczestniczyła również 132 eskadra.
W zimie 1937 roku klucze eskadry współpracowały z oddziałami 25 Dywizji Piechoty podczas zimowych ćwiczeń międzydywizyjnych.
We wrześniu na lotnisku Ławica odbyła się koncentracja i ćwiczenia grupowe lotnictwa myśliwskiego 3 Grupy Lotniczej.
Rok 1938 eskadra wykorzystała na podnoszenie kwalifikacji lotniczych oraz brała udział w manewrach letnich wojsk lądowych odbywających się na terenie Wielkopolski i Pomorza. Dużym sukcesem zakończył się udział zespołu pilotów myśliwskich 3 pułku lotniczego w organizowanych corocznie zawodach lotnictwa myśliwskiego, w których kpr. pil. Kazimierz Mazur z 132 eskadry zdobył I miejsce w konkurencji indywidualnej mistrzostw lotnictwa myśliwskiego. Nagrody wręczał dowódca Lotnictwa gen. bryg. pil. inż. Ludomił Rayski.
Działania 132 eskadry myśliwskiej w 1939 roku
W lutym 1939 roku eskadra odbyła szkołę ognia na poligonie w Biedrusku. Od wiosny 1939 roku rozpoczęto powoływanie rezerwistów do eskadry za pomocą indywidualnych kart MOB. Piloci intensywnie doskonalili swoje umiejętności, szczególnie w zakresie walk powietrznych oraz pozorowanych ataków na załogi „Karasi” z eskadr liniowych.
W drugiej połowie czerwca do eskadry wcielono sześciu podchorążych, absolwentów Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, a w lipcu dołączono dwóch oficerów rezerwy pilotów.
Mobilizacja eskadry
Mobilizacja sierpniowa miała miejsce na macierzystym lotnisku Ławica. W dniu ogłoszenia alarmu bojowego dokonano ostatnich uzupełnień sprzętu i personelu, załadowano w samolotach ostrą amunicję, spakowano części zamienne, agregaty pomocnicze, benzynę, prowiant, amunicję oraz kancelarię, dzięki czemu eskadra w ciągu około 4 godzin była gotowa do przesunięcia na lotnisko polowe.
26 sierpnia do Dzierznicy odjechał rzut kołowy, który następnego dnia przeniósł się na lądowisko Gułtowy. Do Dzierznicy eskadra powróciła 31 sierpnia rano, już po przylocie rzutu powietrznego.
Natomiast rzut powietrzny odleciał z Ławicy o świcie 31 sierpnia do Dzierznicy. Po powrocie z odprawy mjr Mumler zarządził wyszukiwanie lądowisk na zasadzki.
Punkt dowodzenia urządzono w pobliskim dworze, gdzie zakwaterowano personel.
Zgodnie z rozkazem dowódcy 3 pułku lotniczego, na lotnisku Ławica pozostał 3-samolotowy klucz pilotów 132 eskadry w charakterze zasadzki myśliwskiej.
Walki eskadry w kampanii wrześniowej
Kampanię wrześniową 132 eskadra myśliwska odbyła w składzie III/3 dywizjonu myśliwskiego w ramach lotnictwa Armii „Poznań”.
1 września 1939 roku dowódca dywizjonu poinformował żołnierzy eskadry o stanie wojny z III Rzeszą Niemiecką i nakazał podjęcie działalności bojowej w oparciu o meldunki z sieci dozorowania.
W rejonie Wielkopolski Niemcy rozpoczęli zmasowane naloty na miasta, osiedla, zakłady przemysłowe oraz węzły komunikacyjne. W południe bombardowano Poznań oraz lotnisko Ławica.
Mimo mgły, por. Gudelis-Kostecki wystartował z zasadzki na Ławicy, lecz po 20 minutach lotu wylądował bez przechwycenia wroga. Około godziny 12.00 wystartował klucz: Gudelis-Kostecki, Jasiński i Pudelewicz, w czasie gdy bombardowano lotnisko i obiekty dowództwa 3 pułku lotniczego.
Walkę opisał obserwujący ją z ziemi młodszy majster wojskowy Roman Kowalski: według nowych ustaleń, ppor. Mikołaj Gudelis-Kostecki i kpr. pil. Adam Jasiński zestrzelili dwa myśliwce Messerschmitt Bf 109E z dywizjonu II./ZG 1, które były pierwszymi samolotami tego typu utraconymi przez Niemców w trakcie wojny. Po wylądowaniu i załadowaniu amunicji klucz ppor. Kosteckiego odleciał do Dzierżnicy. Bombardowanie Ławicy i Poznania spowodowało wiele ofiar w ludziach i straty materialne.
Po południu na zasadzkę w Kamieniu odlecieli kpt. Jastrzębski, ppor. Bibrowicz, podchorążowie: Olewiński, Pudelewicz, Wapniarek oraz kpr. Jasiński, a trzech rezerwowych pilotów: pchor. Jaroszka, kaprale Chojnacki i Kuik przemieściło się samochodem z ekipą mechaników. Kapral Mazur został przydzielony do zasadzki w Kobylepolu. Reszta personelu latającego eskadry przebywała w rezerwie na lotnisku Dzierżnica.
W tym dniu, poza sukcesami ppor. Kosteckiego i kpr. Jasińskiego, nie odnotowano innych osiągnięć. Zawiodła sieć dozorowania, a zwłaszcza okręgowa zbiornica w Poznaniu, której meldunki o przelotach niemieckich samolotów były zazwyczaj spóźnione. Jak się później okazało, problem leżał w organizacji pracy zbiornicy, która była nastawiona przede wszystkim na alarmowanie Poznania, a nie dywizjonu. Z konieczności naprowadzanie pilotów odbywało się przy pomocy radiostacji dywizjonowej i sygnałów wizualnych.
2 września na zasadzce pod Kaliszem piloci Jastrzębski, Bibrowicz i Pudelewicz zgłosili zestrzelenie 3 Ju-86.
3 września dowódca dywizjonu nakazał zorganizowanie zasadzek w Gębarzewie i Żninie. Do Gębarzewa polecieli ppor. Łuczyński, pchor. Maliński i kpr. Jasiński. Jedna z walk została opisana przez pchor. Malińskiego, który również otrzymał uznanie za zestrzelenie He-111.
Startujący z zasadzki w Kobylepolu kpr. Mazur zestrzelił wspólnie z pchor. Kabatem kolejnego He-111. Natomiast zasadzka pod Kaliszem, mimo wielu startów, nie zwiększyła bilansu zwycięstw. Nadal szwankowała łączność z zbiornicą dozorowania.
4 września w Gębarzewie ppor. Łuczyński zniszczył w walce rozpoznawczego Do-17, a zasadzka w Kaliszu skutecznie zniechęcała samoloty rozpoznawcze Luftwaffe oraz formacje bombowe.
Po południu dowódca dywizjonu nakazał ewakuację lotniska Dzierżnica, przenosząc się na lądowisko Gaj. Z uwagi na zły stan dróg, zmienił decyzję i wyznaczył lotnisko Kleczew dla eskadry.
5 września trwały kolejne przegrupowania. Większość samolotów znajdowała się na lotnisku w Ślesinie. Pilotów z zasadzek w Żninie (131 EM) i Jankowie koło Kalisza ściągnięto do Ślesina. Przed południem, 6 pilotów eskadry pod dowództwem kpt. Jastrzębskiego ubezpieczało załogi 34 eskadry rozpoznawczej. Późnym popołudniem, po starcie na przechwycenie bombowców wracających z bombardowania Koła, ppor. Pudelewicz zestrzelił He 111P z dywizjonu III./KG 4. Załoga niemiecka wyskoczyła na spadochronach, a Pudelewicz otrzymał jako pamiątkę pistolet jednego z członków załogi. Dywizjon przeniósł się o zmroku na lotnisko Osiek Mały, jednak samoloty 132 eskadry pozostały na zasadzkach w Ślesinie (6) i Gębarzewie (3).
6 września dywizjon (bez 132 eskadry) walczył w rejonie Konin – Koło. W wyniku starć ppor. Bibrowicz i kpr. Kulik zgłosili zniszczenie 2 „Ju-86” (nowsze źródła tego nie potwierdzają). Po południu z rozkazu dowódcy lotnictwa armii zlikwidowano zasadzki w Ślesinie i Gębarzewie, a 132 eskadra dołączyła do dywizjonu na lotnisku Osiek Mały.
Rano 7 września wykonywano loty patrolowe. Około 7.00 patrol czterech pilotów 132 EM, dowodzonych przez por. Wiśniewskiego ze 131 EM, patrolując w rejonie Kalisz–Koło, zaatakował grupę Heinkli. Prawdopodobnie ppor. Jan Maliński zgłosił zestrzelenie jednego He 111, który został utracony przez Niemców (najprawdopodobniej z KG 26), jednak w toku walki z ubezpieczającymi myśliwcami Bf 109 sam został zestrzelony i ratował się skokiem ze spadochronem, trafiając do szpitala w Kole.
Po południu patrol w składzie: ppor. Łuczyński, ppor. Wapniarek i kpr. Mazur (ze 131 EM), starli się w rejonie Łowicza z bombowcami Dornier Do 17. Ppor. Paweł Łuczyński, goniąc uciekającego i postrzelonego Dorniera, zaczepił skrzydłem o drzewo i rozbił samolot, tracąc przytomność. Rannego Łuczyńskiego zabrali Niemcy do szpitala, a po wyleczeniu osadzili w obozie jenieckim. Do 17 (prawdopodobnie należący do 1.(F)/124) spadł następnie w pobliżu Opoczna.
Pod wieczór dywizjon przegrupował się na lotnisko polowe Ostrowy. Z uwagi na brak samochodów, rzut kołowy przemieszczał się w dwóch etapach. Pierwszy transport odjechał wieczorem, a następny – po przyjeździe samochodów z nowego miejsca postoju.
8 września kontynuowano loty patrolowe. Odnotowano kolejne zwycięstwa: kpt. Jastrzębski miał zniszczyć 1 Me-110, a pchor. Olewiński – Dorniera 17. Zdaniem J. Cynka, wobec wielkich rozbieżności w sprawozdaniach i relacjach co do dat, nie wydaje się to jednak możliwe w świetle dokumentów niemieckich. Strat własnych nie było. Eskadra zmieniła następnie lotnisko na Lubień, gdzie doszło do reorganizacji dywizjonu III/3, który składał się teraz tylko z 132 eskadry, wzmocnionej przez pilotów i pozostałe samoloty rozwiązanej 131 eskadry myśliwskiej.
9 września po godz. 16 w celu przechwycenia samolotu rozpoznawczego Hs 126 z lotniska w Lubieniu wystartowali podporucznicy Jaroszka i Kabat z klucza alarmowego. W walce z czterema samolotami Bf 109E eskorty z dywizjonu I.(J)/LG 2, ppor. Witold Jaroszka został zestrzelony i ratował się skokiem ze spadochronem nad wsią Dąbrowice. Z powodu małej wysokości, spadochron nie otworzył się i pilot zmarł po upadku na teren gospodarstwa kolonistów niemieckich. Drugi P.11 został uszkodzony. Ze względu na zagrożenie lotniska w Lubieniu, dywizjon wystartował następnie w celu przebazowania z powrotem na zapasowe lotnisko Ostrowy na północ od Krośniewic. Polscy lotnicy natknęli się po starcie na kilka Bf 109E z tej samej jednostki. Zwycięstwa zgłosili ppor. Jan Pudelewicz i ppor. Stefan Wapniarek. W toku walki z oboma eskadrami zestrzelony został przynajmniej jeden Bf 109 (pilot został ujęty, ale uciekł), a drugi został zniszczony przy lądowaniu przymusowym, prawdopodobnie w wyniku walki. Z polskiej strony tylko dwa P.11c zostały poważnie uszkodzone; ppor. Jan Pudelewicz został ranny. Ze względu na rozbieżności w relacjach i dokumentach, walka ta bywa w starszych źródłach datowana na 10 lub 11 września, a zwycięstwa przypisywane są kpt. Jastrzębskiemu i ppor. Wapniarkowi.
10 września przed południem dwa klucze myśliwców osłaniały lot rozpoznawczy załóg 34 eskadry rozpoznawczej na trasie Kleczew-Konin-Rychwał-Stawiszyn-Kalisz-Błaszki. Do spotkania z Niemcami nie doszło.
11 września patrole myśliwców osłaniały przemarsz 14 Dywizji Piechoty w rejonie Bielawy oraz Aleksandrowa, Głowna i Skierniewic.
Ranny w rękę i kontuzjowany Pudelewicz został odtransportowany do Warszawy samochodem wraz z ewakuowanymi ze szpitala poznańskiego kpt. Zarembą i ppor. Gedyminem.
Wcześniej pchor. Wapniarek z mł. majstrem wojsk. Kowalskim udali się samochodem w rejon Lubienia, by naprawić uszkodzony samolot por. Barańskiego z Brygady Pościgowej. Mechanicy naprawili P.11, którą potem przyprowadził do eskadry pchor. Wapniarek.
12 września rozpoznawano rejon walk Grupy Operacyjnej „Koło”. Wykryto kolumnę samochodów niemieckich z wojskiem. Dowodzona przez mjr. Mieczysława Mümlera grupa 8 samolotów wystartowała do akcji. Przy dolocie nad cel zauważono duże zgrupowanie Heinkli. Polscy myśliwcy podzielili się na dwie grupy: Mümler z Mazurem zaatakowali bombowce, a pozostali piloci skutecznie ostrzelali kolumnę samochodów, zestrzeliwując dwa He-111 i zapalając kilka samochodów.
13 września eskadra prowadziła rozpoznanie między innymi na szosach Łódź–Łęczyca–Uniejów–Poddębice–Łódź oraz Aleksandrów–Łowicz–Tomaszów–Warszawa. Piloci dostarczyli sztabowi cennych informacji. Bez strat własnych mjr Mieczysław Mümler zestrzelił Hs-126, a pchor. Nowak Do-17. Przy lądowaniu w terenie przygodnym kpr. Kuik rozbił samolot, sam nie doznając obrażeń.
14 września piloci eskadry kontynuowali loty rozpoznawcze. W trakcie wykonywania zadań kpr. Mazur zniszczył 1 Hs-126. Do Bazy w Lublinie odlecieli ppor. Czachowski i pchor. Gabryel, odprowadzając dwa wyeksploatowane samoloty. W południe eskadra przegrupowała się na lądowisko Luszyn.
15 września eskadra dysponowała już tylko 7 samolotami i wykonywała loty rozpoznawcze. Pchor. Wapniarek zestrzelił Do-17. Uczestniczący w walce ppor. Kostecki był ścigany przez Messerschmitta 109, który w pogoni za Polakiem zaczepił skrzydłem o drzewo i runął na ziemię. Kostecki rozbił postrzelony samolot przy lądowaniu, nie odnosząc jednak poważniejszych obrażeń.
16 września samoloty Luftwaffe bombardowały nieustannie oddziały polskie w widłach Bzury i Wisły. Klucz eskadry został zaatakowany przez 9 Me-110. Nie widząc żadnych szans w nierównej walce, Polacy wycofali się. Kolejny klucz w rejonie Łęczyca–Sochaczew zestrzelił 1 Hs-126.
Po południu eskadra odleciała w rejon Iłowa, gdzie wylądowało tylko 4 pilotów. Nie dolecieli por. Wiśniewski i kpr. Mazur.
Rozkaz na następny dzień stanowił: samoloty o świcie przelecą do Bazy nr 3. Rzut kołowy za taborami armii przez Puszczę Kampinoską wyruszy do Warszawy.
17 września kpt. Jastrzębski zabrał do kabiny samolotu dr. Chełchowskiego i odlecieli do Bazy nr 3. Z braku paliwa lądowali koło Parczewa, pozostawili uszkodzony samolot i udali się do Warszawy. Lecący również jednym samolotem podporucznicy Bibrowicz i Grzybowski lądowali koło Małaszewicz i udali się w kierunku granicy węgierskiej, gdzie zostali zatrzymani przez oddział Armii Czerwonej i internowani. Dowódca dywizjonu mjr Mieczysław Mümler przekroczył granicę polsko-rumuńską. Pozostały personel latający i naziemny 132 eskadry rzutem kołowym, prowadzonym przez pchor. Wapniarka, w części dotarł do Warszawy, w części do Lublina.
Porucznik Wiśniewski dostał się do niewoli, a kpt. Mazur wystartował do Warszawy, uszkadzając „po drodze” Henschla 126 w rejonie Łącka, ale osaczony przez Messerschmitty ratował się skokiem ze spadochronem.
Podczas przebijania się do Warszawy poległ kpr. Kuik. Natomiast z oblężonej stolicy odlecieli na Węgry pchor. Anders i Olewiński. Personel naziemny w większości zaangażował się w obronę Warszawy.
Personel eskadry
== Wypadki lotnicze ==
W okresie funkcjonowania eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze zakończone obrażeniami lub śmiercią pilota:
- 8 lipca 1919 roku w locie ćwiczebnym zginął por. pil. Bolesław Szczepański.
- 16 marca 1920 roku zginął w locie ćwiczebnym ppor. pil. Stefan Mierzejewski.
- 1 maja 1922 roku zmarł na skutek obrażeń odniesionych w wypadku lotniczym na samolocie Ansaldo por. pil. Antoni Bartkowiak.
- 28 stycznia 1930 roku zginął kpr. pil. Czesław Laskowski podczas lotu treningowego na samolocie Spad.
- 22 maja 1935 roku, podczas startu na szkołę ognia w Biedrusku, zginął kpr. pil. Mieczysław Zalewski.
- 18 października 1935 roku na zawodach lotnictwa myśliwskiego w Grudziądzu ppor. pil. Józef Szmańko poniósł śmierć.
- 7 maja 1937 roku podczas treningowej walki powietrznej nad Plewiskami doszło do czołowego zderzenia dwóch P.11. Piloci: por. Aleksander Zyskowski ze 132 eskadry oraz por. Włodzimierz Kujawski ze 131 eskadry zginęli.
- 29 listopada 1937 roku, z okazji Święta Podchorążego, odbyły się pokazy lotnicze na lotnisku Ławica. Podczas akrobacji na niskiej wysokości ppor. pil. Piotr Łętowski zaczepił skrzydłem o koronę drzewa w Szczepankowie i zginął.
- 31 stycznia 1938 roku zginął, odkomenderowany do Lotniczej Szkoły Strzelania i Bombardowania, twórca eskadrowego loga – kpt. pil. Jan Wróbel.
- 18 czerwca 1939 roku, podczas pokazowej walki powietrznej zastępca dowódcy eskadry por. pil. Wiktor Szmulewski zderzył się z samolotem kpr. pil. Wawrzyńca Jasińskiego. Ten ostatni uratował się skacząc ze spadochronem, a por. Szmulewski zginął.
Samoloty eskadry
Po przemianowaniu jednostki na 132 eskadrę myśliwską, jej uzbrojenie stanowiły samoloty Blériot-SPAD S.61.
W drugiej połowie 1933 roku rozpoczęto sukcesywną wymianę samolotów na PZL P.7a, a starsze PWS-10 przekazano nowo formującej się 133 eskadrze myśliwskiej.
W 1936 roku eskadry myśliwskie 3 pułku lotniczego otrzymały na wyposażenie samoloty PZL P.11c.
W kampanii wrześniowej eskadra posiadała dziesięć samolotów PZL P.11c.
Upamiętnienie eskadry
Tradycje eskadry kontynuowały: 302 Dywizjon Myśliwski „Poznański”, II Dywizjon Myśliwski Krakowsko-Poznański, 3 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Poznań” oraz 3 Eskadra Lotnictwa Taktycznego „Poznań”.
Obecnie tradycje te kontynuuje 31 Baza Lotnictwa Taktycznego.
Uwagi
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Sergiusz Abżółtowski (red.): Księga pamiątkowa 3-go pułku lotniczego 1918-1928. Poznań: 3 pułk lotniczy, 1928.
Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Jerzy B. Cynk: Polskie Lotnictwo Myśliwskie w boju wrześniowym. Gdańsk: AJ-Press, 2000. ISBN 83-7237-027-3.
Tomasz Goworek: Pierwsze samoloty myśliwskie lotnictwa polskiego. Warszawa: SIGMA-NOT, 1991. ISBN 83-85001-46-8. OCLC 751325702.
Krzysztof Hoff: Skrzydła Niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2005. ISBN 83-921347-0-2.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Łukasz Łydżba. Dywizjon myśliwski I.(J)/LG 2 w kampanii wrześniowej 1939 roku. Część II. „Technika Wojskowa Historia”. Nr 2/2023, marzec – kwiecień 2023. Warszawa: Magnum X. ISSN 2080-9743.
Łukasz Łydżba. „Można strzelać jak do kaczek”, czyli o sukcesie zasadzki na lotnisku Ławica 1 września 1939 r. „Militaria XX Wieku”. 4(105)/2024, s. 7-12, 2024. Lublin: Kagero Publishing. ISSN 1896-9208.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Krzysztof A. Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. Lotnictwo wojskowe 1939. [dostęp 2019-08-24].