131 eskadra myśliwska
131 eskadra myśliwska (131 em) – to jednostka lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego działająca w II Rzeczypospolitej.
Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku, eskadra brała udział w walkach w ramach Armii „Poznań”.
Na dziewiątym dniu wojny eskadra została rozwiązana, a większość personelu odesłano do Bazy nr 3, natomiast część pilotów wcielono do 132 eskadry myśliwskiej.
Godła eskadry:
- biały poziomy prostokąt na zielonym tle z białą obwódką na samolotach Blériot-SPAD S.61;
- „Kruk z czerwonymi lotkami” na tle białego rombu, malowany na samolotach P-7a i P-11;
- „czarny stylizowany kruk” na samolotach PWS-10.
131 eskadra myśliwska w okresie pokoju
W ramach ujednolicenia numeracji eskadr myśliwskich w reorganizowanych pułkach lotniczych, 2 sierpnia 1928 roku rozkazem MSWojsk. Biuro Og.Org. L.dz. 412/tjn.Org. 111 eskadra myśliwska została przekształcona w 131 eskadrę myśliwską. Od drugiej połowy tego roku, etat sprzętu lotniczego w eskadrach wzrósł do 10 samolotów, którymi były Blériot-SPAD S.61C1.
Na tych samolotach piloci uczestniczyli w manewrach wojsk lądowych, głównie w Wielkopolsce. Wcześniej przeszli szkolenie strzeleckie na poligonie w Biedrusku.
Na początku 1931 roku rozpoczęto wymianę niebezpiecznych Spad-ów na krajowe samoloty PWS-10.
W listopadzie piloci eskadry brali udział w wydarzeniu organizowanym przez Śląski Okręg Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, związanym z zakończeniem rajdu lotniczek polskich wokół granic Rzeczypospolitej, gdzie zorganizowano pokazy akrobacji. Po uroczystości dowódca pułku otrzymał oficjalne podziękowanie od wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego za udany występ.
3 maja 1932 zorganizowano pierwszą paradę powietrzną z udziałem wszystkich eskadr liniowych i myśliwskich poznańskiego pułku, gdzie eskadry myśliwskie leciały w roju po 9 samolotów nad ulicami Poznania.
Jesienią eskadra brała udział w specjalistycznych ćwiczeniach jednostek lotniczych w okolicach Gniezna, ćwicząc m.in. starty grupowe na alarm, formowanie dużych szyków w powietrzu oraz lądowanie zespołowe.
W 1933 roku eskadra została przezbrojona w krajowe samoloty PZL P.7a.
W październiku do jednostki dołączyli pierwsi absolwenci Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich, specjalizujący się w mechanice samolotowej.
Jesienią, na zaproszenie rumuńskiego dowództwa sił powietrznych, grupa pilotów 3 pułku lotniczego odwiedziła Bukareszt, gdzie reprezentantami 131 eskadry byli: kpt.pil. Stanisław Morawski, por.pil. Piotr Laguna i por.pil. Bronisław Drzewiecki.
Na przełomie stycznia i lutego 1934 roku personel eskadry uczestniczył w kursie narciarskim w Worochcie.
W kwietniu wszyscy piloci przeszli kurs „ślepego pilotażu” zorganizowany przez eskadrę treningową.
W lipcu i sierpniu 131 eskadra uczestniczyła w koncentracji oraz ćwiczeniach jednostek lotnictwa „wielkopolskiego”. Po zakończeniu ćwiczeń, wszystkie jednostki lotnicze odleciały na lotnisko Okęcie, aby wziąć udział w defiladzie powietrznej nad Warszawą, upamiętniającej zwycięstwo polskich lotników w zawodach lotniczych Challenge 1934.
Latem 1935 roku piloci brali udział w manewrach różnych rodzajów broni na Wołyniu.
Pod koniec 1936 roku eskadra otrzymała nowe samoloty – PZL P.11a.
Wiosną 1937 roku piloci rozpoczęli intensywny trening w powietrzu. Jesienią eskadra brała udział w ćwiczeniach z udziałem dywizjonów z 1. i 2 pułku lotniczego, mających na celu opracowanie zasad obrony załóg przed atakami myśliwców. Ćwiczenia zakończono koncentracją i defiladą powietrzną w Warszawie.
W 1938 roku eskadra niemal całkowicie przezbroiła się w samoloty PZL P.11c, na których piloci przeszli pełny program doskonalenia.
Latem dowództwo pułku zorganizowało międzyeskadrowe zawody sportowe w takich dyscyplinach jak wielobój, koszykówka, siatkówka, pływanie (indywidualne i sztafety 6×100) oraz gimnastyka. Ekipa 131 eskadry zajęła I miejsce w turnieju koszykówki, gimnastyce oraz sztafecie pływackiej.
We wrześniu eskadra w składzie III/3 dywizjonu odleciała na lotnisko polowe w rejonie Częstochowy, gdzie przebywała do połowy października, do zakończenia akcji „Zaolzie”.
Działania 131 eskadry myśliwskiej w 1939
W obliczu narastającego zagrożenia od wiosny 1939 roku, podjęto decyzję o częściowej mobilizacji wyszkolonego personelu lotniczego na podstawie imiennych kart MOB. Zwiększono intensywność szkolenia pilotów. W czerwcu do eskadry dołączono dwóch oficerów pilotów rezerwy, dwóch podchorążych pilotów rezerwy oraz sześciu podchorążych, absolwentów Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Nowi piloci musieli przejść pełny program doskonalenia myśliwskiego, w tym szkolenie strzeleckie. Ponadto szkolono pilotów obsługi radiostacji, a personel techniczny dbał o gotowość bojową samolotów.
Mobilizacja eskadry
Mobilizacja miała miejsce w dniach 23 i 24 sierpnia 1939 roku na terenie lotniska macierzystego w Ławicy. Eskadra wykonała jedynie niezbędne czynności zgodne z planem mobilizacyjnym, dotyczące uzupełnienia sprzętu. W tym czasie dowódca dywizjonu przeniósł do eskadry treningowej pułku dwóch pilotów przydzielonych w czerwcu 1939 roku, podchorążych Edwarda Kowalskiego i Józefa Piotrowskiego.
O świcie 31 sierpnia rzut powietrzny odleciał na lotnisko alarmowe w Dzierżnicy. Na lotnisku polowym, piloci oraz personel techniczny przygotowywali amunicję i zapoznawali się z organizacją działań w razie wybuchu wojny.
Walki eskadry w kampanii wrześniowej
Kampania wrześniowa 131 eskadry myśliwskiej miała miejsce w składzie III/3 dywizjonu myśliwskiego, działającego w ramach lotnictwa Armii „Poznań”.
1 września 1939 roku dowódca dywizjonu poinformował żołnierzy eskadry o stanie wojny z III Rzeszą Niemiecką i nakazał podjęcie działań bojowych zgodnie z meldunkami sieci dozorowania. Podczas startu na zasadzkę, podchorąży Kortus uległ groźnemu wypadkowi i został przewieziony do szpitala w Poznaniu.
Około południa dowódca lotnictwa armii polecił zorganizować zasadzki w rejonie Kalisza i Poznania. Porucznik Moszyński, podchorążowie Nowak oraz kpr. Kroczyński zajęli pozycje zasadzki w okolicach Gułtowy. Przy lądowaniu, kpr. Kroczyński nieznacznie uszkodził końcówki lewego skrzydła. Z lotniska Gułtowy wykonali po jednym locie por. Moszyński i kpr. Kroczyński. Tuż nad lotniskiem doszło do wymiany ognia z załogą He-111, jednak bez sukcesów.
Zasadzką na lądowisku Kobylepole dowodził kpt. Zaremba, a w jej skład wchodzili piloci: podporucznicy Gedymin, Grzybowski, Wróblewski oraz podchorążowie Gabryel, Kabat, Rychlicki i kaprale Żerkowski oraz Mazur.
2 września piloci na zasadzkach startowali na sygnał z sieci dozorowania. Dodatkowo, naprowadzanie własnych myśliwców na niemieckie samoloty odbywało się za pomocą radia lub flag z lotniska.
Z lądowiska Kobylepole wykonano kilka startów w celu przechwycenia niemieckich bombowców Luftwaffe.
Podporucznik Gedymin relacjonował, że w kolejnym starcie nad wsią Złotniki zestrzelił bombowca He-111. Nie powrócił na lotnisko startujący po raz pierwszy podporucznik Wróblewski.
3 września z Dzierżnicy do Gębarzewa odleciał klucz podchorążych Czachowskiego i Rowińskiego, wzmocniony trzema pilotami z 132 eskadry. Z tej zasadzki piloci zestrzelili jednego Heinkla 111.
Z zasadzki Kobylepole kpt. Zaremba w ciągu dnia zestrzelił dwa Ju-86, ale w ostatniej walce został ciężko ranny w nogę i przetransportowany do szpitala. Dodatkowo, ppor. Grzybowski zniszczył jednego He-111, a pchor. Kabat oraz kpr. Mazur wspólnie zestrzelili kolejnego He-111.
Rano 4 września klucz por. Moszyńskiego z ppor. Gedyminem i pchor. Nowakiem odleciał do Żnina. Wieczorem uszkodzono He-111, który musiał lądować przymusowo w polu. Podchorąży Nowak został lekko ranny w stopę.
Na pozostałych zasadzkach piloci eskadry nie odnotowali sukcesów.
W godzinach popołudniowych ewakuowano lotnisko Dzierżnica i przeniesiono stanowisko dowodzenia najpierw do Witkowa, a następnie na lotnisko Kleczew.
5 września dowódca dywizjonu nakazał przeniesienie eskadr na lądowisko Babiak. Załogi likwidowały zasadzki i przemieszczały się w wyznaczone miejsce. W południe zmieniono rozkaz, a nowym lotniskiem dla eskadry miało być Osiek Mały.
Od rana 6 września klucze eskadry osłaniały przegrupowania oddziałów Armii „Poznań”. Podporucznik Gedymin i pchor. Nowak asekurowali przemarsze wojsk po szosie Ślesin–Sompolno. Po południu, podczas patrolowania rejonu linii kolejowej Słupca–Kłodawa, klucz: ppor. Gedymin, pchor. Nowak i kpr. Źerkowski przechwycił wyprawę Heinkli-111 lecącą od strony Słupcy. W wyniku stoczonej walki zestrzelono trzy He-111, które zrzucone bombami w pole, zawracały na zachód.
W trakcie starcia ciężko ranny został ppor. Gedymin. Został przewieziony do szpitala w Poznaniu.
7 września klucze eskadry nadal osłaniały przemarsz 14, 17 i 25 Dywizji Piechoty. W trakcie patrolowania i zwalczania niemieckich bombowców, osłanianych przez Messerschmitty, zestrzelono dwa Ju-86, He-111 oraz jednego Me-110. Straty własne to jeden pilot ranny w nogi, umieszczony w szpitalu w Kole, a drugi, po wypadku, w niewoli.
Uszkodzony P.11 na lądowisku pod Ślesinem został naprawiony, a kpr. Matuszak dostarczył go do jednostki. Wieczorny rozkaz nakładał na dywizjon przeniesienie na lotnisko Krośniewice.
8 września piloci eskadry kontynuowali patrolowanie rejonów przemarszu własnych wojsk oraz osłaniali loty 34 eskadry rozpoznawczej. W tym dniu zniszczono kolejne trzy samoloty niemieckie. Rozkaz na następny dzień nakazywał osłonę własnych pododdziałów rozpoznawczych oraz zwalczanie lotnictwa nieprzyjaciela w rejonie Kutna, a samoloty niesprawne oraz zbędny personel i sprzęt odesłać do Bazy Nr 3 w Lublinie.
9 września w południe por. Wiśniewski poleciał do Warszawy, aby ustnie przekazać dowódcy Brygady Bombowej prośbę dowódcy Armii „Poznań” o zbombardowanie niemieckiej kolumny pancernej pod Łęczycą. Pilot, nie otrzymawszy żadnej odpowiedzi, wrócił do Krośniewic na mocno postrzelanym samolocie.
Tego dnia zorganizowano na lotnisku Osiek Mały zasadzkę, obsadzoną przez por. Grzybowskiego i pchor. Nowaka. Podczas patrolu ppor. Grzybowski stoczył zwycięską walkę z Me-109, którego pilotem był major Luftwaffe.
O godzinie 15:00 na ogólnej zbiórce personelu III/3 dywizjonu mjr pil. Mieczysław Mümler ogłosił decyzję o rozwiązaniu 131 eskadry. Prawie cały personel został odesłany do Bazy nr 3, a nieliczni pozostali w 132 eskadrze.
10 września piloci: Moszyński, Rychlicki, Salski, Matuszak i Żerkowski odlecieli na wybrakowanych samolotach, a personel naziemny pod dowództwem ppor. Tureckiego odjechał do Lublina. Pozostali piloci: ppor. Grzybowski, pchor. Nowak, Kabat oraz kpr. Kroczyński kontynuowali walki w ramach uszczuplonego dywizjonu. 13 września pchor. Nowak zestrzelił Do-17.
Ewakuowany do Bazy personel nie dotarł jednak do Lublina. W dniach 14 i 15 września część dołączyła do III/1 dywizjonu myśliwskiego, a pozostali przedzierali się w kierunku południowo-wschodnim, gdzie 17 września w okolicy wsi Wieniawska koło Trembowli rozproszyli się i częściowo zostali internowani w ZSRR.
Obsada personalna eskadry
Samoloty eskadry
W 1928 roku eskadra dysponowała 10 samolotami Blériot-SPAD S.61C1.
Na początku 1931 roku rozpoczęto wymianę niebezpiecznych Spad-ów na samoloty produkcji krajowej PWS-10.
W 1933 roku eskadra została przezbrojona w krajowe samoloty PZL P.7a.
Pod koniec 1936 roku eskadra otrzymała nowe samoloty – PZL P.11a.
W 1938 roku eskadra prawie całkowicie przeszła na samoloty PZL P.11c.
We wrześniu 1939 roku eskadra dysponowała dziesięcioma samolotami PZL P.11c.
Wypadki lotnicze
24 października 1928 roku w trakcie lotu treningowego zginął por. pil. Franciszek Kusiński.
W 1929 roku podczas ćwiczebnej walki powietrznej doszło do zderzenia dwóch Spad-ów. Por. Eugeniusz Sączewski uratował się skokiem ze spadochronem, a sierż. Walenty Biskup wylądował na uszkodzonym samolocie. Żaden z pilotów nie odniósł poważnych obrażeń.
17 czerwca 1930 roku pod Garbowem zginął w locie służbowym plut. pil. Jan Rydlewski, oddelegowany jako instruktor do Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie.
24 lipca 1931 roku, przy oblatywaniu prototypu, zginął por. pil. Witold Wize, który był oddelegowany do Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa.
18 sierpnia 1932 roku zginął w locie treningowym por. pil. Ludwik Pietraszkiewicz.
22 sierpnia 1932 roku, podczas zrzucania wieńca na pogrzebie por. Pietraszkiewicza, doszło do zderzenia dwóch samolotów w powietrzu. Piloci: plut. pil. Florian Nowak oraz kpr. pil. Wacław Bidas ponieśli śmierć.
5 lipca 1934 roku, w trakcie ćwiczeniowej walki powietrznej, zderzyli się por. pil. Gustaw Langer oraz kpr. pil. Andrzej Malarowski. Por. Langer zginął, natomiast kpr. Malarowski uratował się skacząc ze spadochronem.
14 stycznia 1935 roku, podczas strzelania do rękawa „H”, kpr. ndt. pil. Władysław Lemański zaczepił samolotem o rękaw i poniósł śmierć.
31 marca 1937 roku, podczas strzelania do rękawa, ppor. pil. Andrzej Billewicz zderzył się z samolotem pilotowanym przez ppor. Władysława Sadowskiego. Obaj piloci zginęli.
7 maja 1937 roku por. Włodzimierz Kujawski zderzył się w walce powietrznej z pilotem 132 eskadry por. Aleksandrem Zyskowskim. Obydwaj piloci ponieśli śmierć.
Upamiętnienie
Tradycje eskadry kultywowały następujące jednostki:
- 302 dywizjon myśliwski „Poznański”
- II dywizjon myśliwski Krakowsko-Poznański
- 3 pułk lotnictwa myśliwskiego „Poznań”
- 3 eskadra lotnictwa taktycznego „Poznań”
- 31 Baza Lotnictwa Taktycznego
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
Krzysztof Hoff: Skrzydła Niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2005. ISBN 83-921347-0-2.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. Lotnictwo wojskowe 1939. [dostęp 2019-08-24].