Szwadron Kawalerii KOP „Czortków”
Pododdział kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W dniach 21-22 sierpnia 1924 roku, podczas posiedzenia Politycznego Komitetu Rady Ministrów, podjęto decyzję o utworzeniu Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września tego samego roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz dotyczący powołania Korpusu Ochrony Pogranicza, a 17 września opublikowano instrukcję określającą jego strukturę. W 1925 roku, w ramach 4 Brygady Ochrony Pogranicza, rozpoczęto formowanie 13 szwadronu kawalerii, który miał składać się z czterech plutonów liniowych oraz drużyny dowódcy. Stan osobowy szwadronu był zbliżony do tych, które utworzono w 1924 roku, a jednostką formującą był 6 pułk ułanów.
Szwadron stanowił podstawową jednostkę taktyczną kawalerii KOP. Jego zadaniem było prowadzenie działań pościgowych, patrolowanie terenu zarówno w dzień, jak i w nocy na odległość co najmniej 30 km, a także utrzymywanie łączności pomiędzy odwodami kompanijnymi, strażnicami oraz sąsiednimi oddziałami, jak również eskortowanie i organizowanie posterunków pocztowych. Wspomniane zadania realizowano zarówno w strefie nadgranicznej, będącej obszarem intensywnych działań KOP, jak i w pasie ochronnym sięgającym około 30 km w głąb kraju. Szwadron pełnił również funkcje organizacyjne, wyszkoleniowe, macierzyste oraz gospodarcze. Jednostką administracyjną dla szwadronu był batalion KOP „Czortków”.
W lipcu 1929 roku nastąpiła reorganizacja kawalerii KOP, w wyniku której zorganizowano dwie grupy kawalerii. Podział ten był uzależniony od potrzeb szkoleniowych oraz zadań kawalerii KOP w planie „Wschód”. Szwadron włączono do grupy południowej. Wprowadzono także zasadę, że szwadrony będą nosić nazwę miejscowości, w której miały swoją siedzibę. Oprócz nazw geograficznych, do 1931 roku stosowano również numery szwadronów.
W 1934 lub 1932 roku przeprowadzono kolejny podział szwadronów, tym razem na trzy grupy inspekcyjne, przy czym szwadron został przydzielony do grupy południowej.
W 1938 roku miała miejsce reorganizacja struktury oraz podporządkowania kawalerii KOP. Szwadrony sklasyfikowano do odpowiednich typów jednostek w zależności od miejsca stacjonowania, a nasz szwadron zakwalifikowano do grupy I. Organizacja szwadronu kawalerii na dzień 20 listopada 1938 roku wyglądała następująco: dowódca szwadronu, szef szwadronu, drużyna ckm (karabin maszynowy), drużyna gospodarcza, patrol telefoniczny oraz dwa plutony liniowe, każdy po cztery sekcje, w tym sekcję rkm (ręczny karabin maszynowy). Szwadron liczył 2 oficerów, 1 chorążego, 8 podoficerów zawodowych, 2 podoficerów nadterminowych oraz 72 ułanów. W jego uzbrojeniu znajdowały się 2 ckm, 2 rkm, 73 karabinki oraz 76 szabel. Szwadron dysponował także 83 końmi wierzchowymi i wchodził w skład Brygady KOP „Podole”.
Szwadron został zmobilizowany w sierpniu 1939 roku, a jego jednostka weszła w skład 36 Dywizji Piechoty jako jej kawaleria dywizyjna. W nocy z 4 na 5 września 1939 roku szwadron dotarł do rejonu miejscowości Końskie.
Żołnierze szwadronu
Dowódcy szwadronu:
- rtm. Edward Wania (1925 – był w 1928)
- rtm. Marian Wiśniewski (był w 1937?)
- rtm. Bronisław Riczka z 26 p.uł. (26 V 1936 – 23 IX 1939)
Obsada personalna w marcu 1939 roku:
Ostatnia „pokojowa” obsada oficerska szwadronu:
- dowódca szwadronu – rtm. Bronisław Riczka
- oficer szwadronu – por. Jan Stachowicz
Obsada personalna kawalerii 36 DP:
- dowódca szwadronu – rtm. Bronisław Riczka († 23 IX 1939, Jacnia)
- dowódca I plutonu – por. rez. inż. Jan Kanty Kazimierz Stachowicz z 2 pszwol
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Władysław Kaniak
- dowódca III plutonu – ppor. rez. Rudroff
- szef szwadronu – st. wachm. Izydor Koper
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1925.
Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza. Wielka księga jazdy polskiej 1918-1939. Tom 44. Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-888-4.
Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
Jerzy Prochwicz: Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182.
Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wołyń»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
Wykazy imienne oficerów brygad, pułków, batalionów oraz pozostałych jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 177/287.)
Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza nr L.5201/tj.org./38 z 3 listopada 1938.
Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza dotyczące sformowania dowództw 4 i 5 brygady OP, 12-20 batalionów i 12-20 szwadronów Ochrony Pogranicza nr L.1600/o.de B./25 z lutego 1925.
Zarządzenie dowódcy KOP dotyczące reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn. 177/132.)