13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej – jednostka piechoty w armii koronnej I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W 1609 roku książę Janusz Ostrogski zorganizował na Wołyniu ordynację, której zadaniem było zapewnienie kilkuset żołnierzy dla potrzeb Rzeczypospolitej. Dopiero w 1775 roku regiment został ponownie powołany do życia, a w 1776 roku włączony do etatu wojska, zachowując tradycyjną nazwę Regimentu Ostrogskiego.
Sejm w 1776 roku ustalił nowy etat wojska, znacznie zmieniając jego strukturę. Regiment miał składać się z 6 kompanii. W 1778 roku liczył 320 żołnierzy, a w 1786 roku etatowo 437 żołnierzy. Wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej.
W 1786 roku wprowadzono numerację regimentów piechoty od 1 do 14, przy czym regiment gwardii pozostał bez numeru.
Regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej otrzymał numer 13.
Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku przewidywały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii podzielonych na trzy bataliony, w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy nie osiągnięto takiej organizacji. Tylko w 1790 roku regiment został rozbudowany o dwie kompanie. W przeddzień wojny w obronie Konstytucji 3 Maja, 13 regiment piechoty im. Ordynacji Ostrogskiej pod dowództwem Michała Lubomirskiego liczył 1437 żołnierzy.
W 1792 roku liczebność regimentu wynosiła 1324 osoby, w maju 1794 roku 1000 żołnierzy, a we wrześniu 947.
Na mocy decyzji Ministra Obrony Narodowej nr 49/MON z 23 lipca 1993 roku, 13 pułk zmechanizowany z Kożuchowa przejął tradycje bojowe 13 regimentu pieszego Ordynacji Ostrogskiej z lat 1776–1794.
Regiment w powstaniu kościuszkowskim
W kwietniu 1794 roku regiment liczył 1000 żołnierzy.
W maju przyjęto tylko 14 rekrutów, a w czerwcu dołączono 254 nowych żołnierzy, osiągając 1006 osób w obu batalionach liniowych. Pod Szczekocinami regiment stracił 204 ludzi. We wrześniu 13 regiment w sile 600 ludzi wyruszył z gen. mjr. Dąbrowskim do Wielkopolski. Regiment dysponował 824 karabinami.
Żołnierze regimentu
W czasie powstania dowódcą regimentu był płk Stefan Granowski. Podpułkownikiem był Tomasz Burzyński, pierwszym majorem Jan Zawadzki, a drugim majorem Florian Żółkowski. Po awansie Granowskiego na generała majora, pułkownikiem został Burzyński, a podpułkownikiem Żółkowski, następnie Mchowski. 24 kwietnia majorami zostali dotychczasowi kapitanowie: pierwszym – Prokop Mchowski, drugim – Józef Szwejkowski. Po awansie Mchowskiego na podpułkownika, majorem został dotychczasowy kapitan Paweł Hatowski. W szeregach regimentu walczyli także m.in. adiutant regimentu por. Ksawery Popiel oraz audytor Reynold.
Barwy regimentu
Po 1776 roku: wyłogi czarne, guziki złote.
W 1789 roku znacząco zmieniono krój i kolor mundurów piechoty. Mundur składał się z granatowej kurtki zimowej z czarnymi wyłogami, złotymi naramiennikami, białego lejbika ze stojącym kołnierzem, a latem z białego koletu sukiennego z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na żółte guziki od dołu do góry. Noszono również długie białe spodnie wkładane do butów węgierskiego kroju, wysokich do kolan, oraz okrągły filcowy kołpak, wysokości około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i mosiężną blachą z orłem. Żołnierze nosili także halsztuki oraz naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, a jako strój koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były znacznie wygodniejsze, co pozwalało na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się czarnym barankowym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł.
Oficer na służbie około 1785 roku: czarny kapelusz, czarna kita, złoty galon. Suknia czerwona, wyłogi czarne, podszewka biała, akcesoria złote, czaprak czerwony, frędzle złote.
Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki złote.
Żołnierze pułku
Stanowisko szefa regimentu, związane z dużymi poborami, uważane było zazwyczaj za synekurę. Szefowie mieli prawo do fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Regimentem zazwyczaj dowodził pułkownik. Do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Kapitanowie sztabowi zastępowali szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych, co dawało 24 oficerów, nie licząc kapelana.
W lutym 1790 roku pojawił się trzeci kapitan z kompanią, a w kwietniu 1790 roku do etatu wrócił drugi major, trzeci kapitan sztabowy, drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników, co zwiększyło liczbę oficerów do 40.
Szefami regimentu byli m.in.: podskarbi wielki koronny Adam Poniński oraz od 1779 roku Michał Lubomirski.
Szefowie regimentu:
- Kazimierz Granowski (wojewoda rawski 1766),
- Lipski (1774),
- Adam Poniński (podskarbi kor. 1776–1779),
- książę Michał Lubomirski (5 kwietnia 1780–1794).
Pulkolnicy:
- Andrzej Mokronowski (1758),
- książę Seweryn Lubomirski (do 1777),
- książę Michał Lubomirski (1777–1779),
- Roch Bogatko (maj 1780 do 29 maja 1782),
- Ludwik Trokin (29 maja 1782),
- Tomasz Buszyński (2 sierpnia 1792),
- płk Stefan Granowski (1794),
- płk Tomasz Burzyński.
Walki regimentu
13 regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej brał udział w 1792 roku w VII wojnie polsko-rosyjskiej, toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy wynosił 1560 ludzi.
Bitwy i potyczki:
- bitwa pod Boruszkowcami (15 czerwca 1792),
- bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca),
- Bereżce (18 lipca),
- bitwa pod Dubienką (18 lipca),
- bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
- oblężenie Warszawy, Witkowice (13 sierpnia),
- Rakowiec (17/18 sierpnia),
- Wawrzyszew (27 sierpnia),
- Powązki (28 sierpnia).
Hierarchia regimentu
Przez większość swojego istnienia regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej nosił numer 13, jedynie w 1790 roku używano numeru 14.
Schemat:
wojsko Ordynacji Ostrogskiej (1609-1775) → regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1775-1786) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1786-1790) → regiment 14 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1790) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1790-1795) ↘ rozbity w powstaniu kościuszkowskim.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.2 od 1697 do 1794 roku. Warszawa: 1962.
Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.