13 Pułk Piechoty „Rysiów” (13 pp) – jednostka piechoty Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.
Historia pułku
Formowanie 13 pułku piechoty rozpoczęło się 13 września 1941 roku w ramach 5 Wileńskiej Dywizji Piechoty w Tatiszczewie. 17 września wydano pierwszy rozkaz dzienny, a następnego dnia odbyła się odprawa wszystkich oficerów pułku. 19 września ogłoszono w rozkazie skład osobowy pułku oraz przydzielono pododdziałom regulaminy wojskowe Armii Radzieckiej. Dzień później przyjęto pierwszą partię koni. 21 września pułk otrzymał karabiny oraz karabiny automatyczne. 1 października rozpoczęto budowę ziemianek i przygotowania istniejących obiektów na zimę. 19 października poświęcono i otwarto świetlicę pułkową, która ledwo mogła pomieścić 90 osób. 30 października w trakcie odprawy oficerów przeprowadzono wybory do sądu honorowego. 24 listopada zmarł por. Antoni Majchrzycki, zastępca szefa sztabu i oficer oświatowy pułku, dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, który w czasie wojny z bolszewikami służył w załodze pociągu pancernego „Generał Sikorski”. 2 grudnia powołano Komitet Pomocy Rodzinom Polskim na terenie ZSRR. 6 grudnia odbyło się zebranie komitetu redakcyjnego pisma pułkowego „Ryś”. Tego samego dnia uruchomiono dywizyjny kurs dla podchorążych rezerwy piechoty, przeznaczony dla podoficerów i szeregowych, którzy spełniali określone kryteria. Następnego dnia wszyscy szeregowcy pułku otrzymali legitymacje osobiste. 10 grudnia „pułk wkopał się w zimę”, budując 108 małych oraz 23 podwójne ziemianki, w których pracowało 2605 żołnierzy. Na budowę zużyto 432 m² drewna. 15 grudnia, z okazji przybycia Naczelnego Wodza, ogłoszono awanse. Na stopień podpułkownika mianowano majora Wincentego Powichrowskiego, na stopień majora – kapitanów Stanisława Górnikowskiego, Ludwika Ziobrowskiego i Marceliego Midora, a na stopień kapitana – poruczników Antoniego Majchrzyckiego (pośmiertnie), Wacława Buyko, lek. Imisława Rozbickiego oraz Leona Berkowicza.
Następnie pułk został przetransportowany koleją w dniach 16–26 stycznia 1942 roku do wsi Błagowieszczanka w Kirgiskiej SRR. Jego struktura organizacyjna była wzorowana na etacie pułku strzeleckiego Armii Czerwonej.
W sierpniu 1942 roku pułk został ewakuowany z ZSRR przez Iran do Iraku, a we wrześniu włączono go w skład Armii Polskiej na Wschodzie. 25 października 1942 roku pułk uległ rozformowaniu, a na jego podstawie utworzono dwa bataliony strzelców (10 i 13) oraz zawiązki dla innych oddziałów w ramach 5 Wileńskiej Dywizji Piechoty.
Obsada personalna pułku
Dowódcy pułku
ppłk/płk Nikodem Sulik (15 IX 1941 – 24 III 1942)
ppłk Wincenty Powichrowski (24 III – 25 X 1942)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk Józef Kramczyński (15 IX 1941 – 15 I 1942)
ppłk Wincenty Powichrowski (16 I – 24 III 1942)
mjr Ludwik Ziobrowski (25 III – 25 X 1942)
szef sztabu – mjr Edward Downarowicz
dowódca I batalionu – kpt. Józef Izydor Synowiec-Świątniczański
dowódca 3 kompanii strzeleckiej – kpt. piech. Jan Dragan
dowódca II batalionu – mjr Wiktor Stoczkowski
dowódca III batalionu – mjr Władysław Kamiński
Przypisy
Bibliografia
Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. T. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Grzegorz Gera: Historia batalionu. 13 Wileński Batalion Strzelców „Rysiów”. [dostęp 2018-04-11].
Jan Dragan: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (walki w 1939 r.). [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942-07-20. [dostęp 2022-01-29].
Kronika 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców. T. I. 13 Wileński Batalion Strzelców, 1944.
Tadeusz Kryska-Karski, Henryk Barański: Piechota Polska 1939-1945 Zeszyt nr 13 Materiały Uzupełniające do Księgi Chwały Piechoty Polskiej. Londyn: 1973.
Piotr Żaroń: Armia Polska w ZSRR, na Bliskim Wschodzie i Środkowym Wschodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981.