13 Pułk Piechoty Liniowej – polski pułk piechoty okresu powstania listopadowego
Formowanie i zmiany organizacyjne
Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na powrót polskich oddziałów do kraju, które miały stanowić podstawę do utworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułkowi wyznaczono miejsce koncentracji w Poznaniu. Jednak pułk nie został odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe pułki piechoty zaczęto formować dopiero po wybuchu powstania listopadowego. Rozkaz dyktatora gen. Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831 nałożył na władze wojewódzkie obowiązek ich organizowania. 13 pułk piechoty został sformowany w województwie kaliskim, pierwotnie jako 1 Pułk Województwa Kaliskiego.
Zgodnie z etatem, pułk miał liczyć 2695 żołnierzy, rekrutowanych (podobnie jak 14 pułk) z Gwardii Ruchomej Województwa Kaliskiego. Z raportu Regimentarza Lewego Brzegu Wisły z 9 stycznia 1831 wynika, że Gwardia Ruchoma w tym województwie liczyła 9717 rekrutów. Pod koniec stycznia pułk miał już 2018 żołnierzy. W spisach Komisji Wojskowej Rządu, pułk pojawił się 26 kwietnia 1831 w liczbie 1316 żołnierzy (2 bataliony) w odrębnej komendzie, stacjonującej w Piasecznie, w osłonie Warszawy. Dodatkowo, kompania grenadierska liczyła 141 żołnierzy w korpusie Umińskiego. 8 maja pułk pozostawał w garnizonie Warszawy z liczbą 1316 ludzi. 5 czerwca dwa bataliony (1221 żołnierzy) były częścią 6 DP Bielskiego, a trzeci batalion (695 ludzi) stacjonował w Warszawie. 6 lipca dwa bataliony (1094 ludzi) weszły w skład 4 DP Milberga, a trzeci batalion (703 ludzi) znowu w garnizonie warszawskim. Podobna sytuacja miała miejsce 22 sierpnia, gdy liczebność pułku spadła do 957 ludzi w 4 DP i 660 w Warszawie; ponadto odrębna kompania liczyła 112 osób na Pradze. 9 października, przed przekroczeniem granicy pruskiej, w pułku pozostało jedynie 360 żołnierzy.
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- ppłk Kazimierz Paszkowicz
- ppłk Witold Czajkowski (od 5 września 1831)
Walki pułku
Pułk brał udział w walkach podczas powstania listopadowego.
Bitwy i potyczki:
- Nad Liwcem (10 kwietnia)
- Łysobyki (19 czerwca)
- Warszawa (6 i 7 września)
W 1831 roku, w trakcie wojny z Rosją, żołnierze pułku otrzymali 2 kawalerskie, 19 złotych oraz 27 srebrnych krzyży Orderu Virtuti Militari.
Uzbrojenie
Podstawowe uzbrojenie piechoty stanowiły kosy, piki oraz karabiny skałkowe, a także czasami tasaki, czyli pałasze piechoty. Z magazynów Komisji Rządowej Wojny nowe pułki piechoty na początku otrzymywały przeciętnie 430 karabinów. Były to prawdopodobnie francuskie karabiny wz. 1777 (kaliber 17,5 mm) lub rosyjskie z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm), wyposażone w bagnety. W późniejszym czasie uzbrojenie uległo poprawie, dzięki broni zdobycznej oraz dostawom karabinów produkcji krajowej. Wyposażenie żołnierzy, uzbrojonych w karabiny, obejmowało ładownicę na 40 naboi (czasem zastępowaną torbą płócienną) oraz pochwę na bagnet.
Umundurowanie
Na początku umundurowanie było zróżnicowane i zgodnie z rozkazem powinno składać się z:
- wołoszki lub sukmany, najlepiej sukiennej, podszytej płótnem, w kolorze odpowiadającym strojowi włościańskiemu w danym województwie, z kołnierzem w kolorze województwa;
- kaftana lub kożuszka z rękawami, zakrywającego podbrzusze;
- spodni sukiennych, płótnem podszytych, w kolorze szarym lub wołoszki;
- ciżem (trzewików) lub krótkich butów (z krótkimi cholewami);
- furażerki z zausznicami, z lampasem (otokiem) w kolorze województwa;
- dwóch halsztuchów (szalików lub krawatów) w kolorze czarnym;
- trzech koszul;
- pary rękawiczek bez palców;
- dwóch par gatek (kalesonów) płóciennych.
W późniejszym okresie, po przystosowaniu do etatu Komisji Rządowej Wojny, umundurowanie zostało ujednolicone i składało się z szarej wołoszki z jasnozielonymi wyłogami rękawów, naramiennikami oraz kołnierzem, szarych spodni oraz szarej furażerki z zielonym otokiem. Pasy były białe, a trzewiki czarne. Lejbiki były granatowe z zielonymi wyłogami rękawów i kołnierzem, a wyłogi miały kolor niebieski.
Przypisy
Bibliografia
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
- Bronisław Gembarzewski: Wojsko polskie. Ubiór, uzbrojenie, oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966.
- Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
- Bronisław Pawłowski: Źródła z dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830-1831. Warszawa: 1935.
- Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.