13 Pułk Piechoty – jednostka piechoty Armii Księstwa Warszawskiego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Latem 1809 roku, w trakcie wojny polsko-austriackiej, powstało sześć nowych pułków piechoty. Aby nie pogarszać relacji z Rosją, nadano im nazwę „galicyjsko-francuskich”. 13 pułk piechoty został zorganizowany na podstawie cyrkułu lubelskiego, siedleckiego i bialskiego. Do 26 grudnia 1809 roku funkcjonował pod nazwą 1 pułku piechoty galicyjsko-francuskiej. Na koniec 1809 roku liczył 3435 żołnierzy. Po wojnie polsko-austriackiej stacjonował w Zamościu. Zgodnie z etatem z 1810 roku, pułk składał się z 27-osobowego sztabu oraz trzech batalionów piechoty, z których każdy miał po 6 kompanii. Sztaby batalionów liczyły 4 osoby, a kompanie po 136 żołnierzy. Całkowita liczba żołnierzy w pułku powinna wynosić 2487, jednak rzeczywisty stan osobowy był nieco niższy.
Zgodnie z rozkazem Napoleona z 17 maja 1811 roku, w Księstwie Warszawskim utworzono trzy dywizje, a pułk włączono do 1 Dywizji.
Podczas inwazji na Rosję w 1812 roku pułk pozostał w kraju, pełniąc funkcję załogi Zamościa.
W latach 1812 i 1813 brał udział w obronie swojego garnizonu.
Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na odesłanie polskich oddziałów do kraju, które miały stać się podstawą do tworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułkowi przydzielono miejsce koncentracji w Poznaniu.
Jednak pułk nie został odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe pułki piechoty zaczęto formować dopiero po wybuchu powstania listopadowego. Rozkaz dyktatora gen. Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831 roku nałożył na władze wojewódzkie obowiązek ich organizacji. W województwie kaliskim formowano 1 Pułk Województwa Kaliskiego, który później przemianowano na 13 pułk piechoty liniowej.
Oficerowie pułku
Pułkiem dowodzili:
- płk August Szneyder (5 lipca 1809),
- płk Jakub Kęszycki (20 marca 1810),
- płk Franciszek Żymirski (17 kwietnia 1811).
Funkcję majora pełnili:
- mjr Kaklist Zakrzewski (5 sierpnia 1809),
- mjr Józef Obertyński (27 grudnia 1811),
- mjr Henryk Dulfus (27 grudnia 1811).
Mundur
Pułk wyróżniał się kolorem munduru w porównaniu do reszty armii. Po przybyciu do Zamościa żołnierze zostali umundurowani w białe mundury z niebieskimi wypustkami, które pochodziły z austriackich magazynów. Zachowano kołnierze, mankiety oraz złote guziki, dodając niebieskie wyłogi. Spodnie i płaszcze również były białe. Na głowie nosili czako w kolorze czarnym, ozdobione pomponem i kordonami w barwach odpowiednich dla kompanii wyborczych, woltyżerskich i fizylierskich.
Grenadierzy mieli czako z pomponem w kolorze czerwonym, w odcieniu makowym. Sznury oraz kita były w podobnym kolorze. Na przodzie czaka znajdowała się mosiężna blacha z numerem pułku, zwieńczona emblematem mosiężnego granatu. Czarne daszki czaka były obite mosiężną blachą, a epolety były czerwone.
Woltyżerzy nosili zielone pompony na czaku, zielone sznury i epolety. Na blasze mocowanej na czaku, nad numerem pułku, znajdowała się trąbka woltyżerska. Saperzy pułkowi byli ubrani w granatowe kurtki oraz czapy z niedźwiedziego futra (bermyce), ozdobione purpurowym piórem, białą kitą i białymi kordonami.
Wszystkie saperzy byli w granatowych kurtkach, z bermejkami z purpurowym piórem oraz białymi kitami. Nosili białe skórzane fartuchy sięgające do szyi, a na rękawach miały naszyte skrzyżowane siekiery i emblematy granatu z czerwonego materiału. Do tego białe skórzane rękawice. Siekiera sapera była przechowywana w czarnej skórzanej torbie. Każdy saper był uzbrojony w tasak oraz dragoński karabin z bagnetem, a dodatkowo mieli tradycyjny pełny zarost. Opis ten, choć dość szczegółowy, nie obejmuje mundurów oficerskich, doboszy, orkiestry czy chorążych.
Mundur oficerski można zobaczyć na rycinie Gembarzewskiego, który na podstawie miniatury przedstawiającej W. Łukasińskiego z 1813 roku, ukazał kapitana w mundurze małym – granatowy frak ze złotymi guzikami, złote epolety, czarna czapka typu „pieróg”, białe spodnie oraz wysokie czarne buty.
Chorągiew
Chorągiew z orłem 13 pułku piechoty z 1809 roku
Bławat z jedwabnej białej tkaniny o wymiarach 70 cm x 63 cm. W centrum, w ramie malowanej złotem, znajduje się postać Romy w białym chitonie i niebieskim himationie, z koroną muralis na głowie. W prawej ręce trzyma laskę (kaduceusz) Merkurego, a w lewej tarczę z literami S.P.Q.R. U jej nóg znajduje się wilczyca kapitolińska, karmiąca Romulusa i Remusa, z boku kotwica. Nad obramowaniem wstęga z napisem „PUŁK …”. Po brzegach bławat malowany złotem wieniec wawrzynowy. Chorągiew była obszyta frędzlą złotą z czterech stron. Drzewce miało długość 250 cm, było czarno malowane, z tablicą z orłem. Na czarno malowanej żelaznej tablicy znajdowały się napisy złoconymi literami: „WOYSKO POLSKIE”, a na odwrocie „PUŁK 13 PIECHOTY”, obramowanie tablicy było z blachy złoconej. Orzeł srebrny, dęty, bez korony. Na miejscu kokardy znajdował się złoty kordon z węzłem i chwastami. Strona odwrotna bławat była identyczna.
Orzeł 13 pułku piechoty
Orzeł srebrny, pod nim tablica z ramką mosiężną z napisem: „WOYSKO POLSKIE”. Na odwrocie napis: „PUŁK 13-ty PIECHOTY”. Pod tuleją przybita czterema gwoździami o złoconych łebkach kokarda z jedwabnej białej tkaniny, na której haftowane były srebrne gwiazdy. Długość kokardy wynosi 125 cm, a szerokość 45 cm. Kokarda złożona jest potrójnie i w połowie przybita do drzewca.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807–1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.
Jarosław Dudziński: 13 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego: Zarys działalności. 2013. [dostęp 2017-03-10].