13 Warszawski Pułk Artylerii Pancernej – jednostka broni pancernej ludowego Wojska Polskiego
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został sformowany we wsi Agatówka pod Berdyczowem na podstawie rozkazu dowódcy Armii Polskiej w ZSRR nr 010 z dnia 18 kwietnia 1944.
Podstawą utworzenia pułku był dywizjon artylerii samobieżnej 1 BPanc. W dniu 28 marca 1944 dywizjon został przeniesiony do Smoleńska, skąd transportem kolejowym dotarł do rejonu Berdyczowa i rozlokował się w wsi Agatówka. 15 kwietnia pułk wzbogacił się o kolejne 9 dział samobieżnych SU-85 z sowieckimi załogami, a trzy dni później, w wyniku reorganizacji, stał się pułkiem.
Na mocy decyzji z 21 stycznia 1945 otrzymał zaszczytną nazwę „Warszawski”. 22 maja 1946 został odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy, a 4 maja 1945 otrzymał Order Kutuzowa III klasy.
Zgodnie z rozkazem nr 07/MON z 4 maja 1967, dotyczącym przekazywania historycznych nazw i numerów jednostkom wojskowym oraz ustalania dorocznych świąt, tradycje 13 Warszawskiego Pułku Artylerii Pancernej przejął 13 Warszawski pułk czołgów stacjonujący w Opolu.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku
ppłk Michał Curoczkin (18 czerwca – 4 lipca 1944 r.)
p.o. mjr Stanisław Mokrzyński (4 lipca – 4 sierpnia 1944)
ppłk Michał Curoczkin (od 4 sierpnia 1944 r. do końca wojny)
Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari
ppłk Michał Curoczkin
ppor. Piotr Cyrpel
Skład etatowy
Dowództwo i sztab
4 x baterie artylerii pancernej
kompania fizylierów
plutony: dowodzenia, saperów, zaopatrzenia bojowego, remontu, transportowy, sanitarny
drużyna gospodarcza
Razem:
żołnierzy – 318 (oficerów – 62, podoficerów – 101, szeregowych – 155)
Sprzęt:
działa samobieżne SU-85 – 21
samochód pancerny BA-64 – 1
samochody – 43
motocykle – 2
Marsze i działania bojowe
Pułk był częścią 1 Armii Wojska Polskiego. 15 sierpnia 1944 przeprawił się przez Wisłę i przeszedł do obrony w rejonie Wólki Tarnowskiej jako odwód przeciwpancerny armii. Po opanowaniu sytuacji na przyczółku magnuszewskim, pułk przemaszerował do Starej Miłosny, gdzie skoncentrowano jednostki pancernych 1 Armii WP.
14 września jego 1 i 2 bateria, wspólnie z 1 i 2 kompanią czołgów 1 BPanc, wspierały natarcie 2 i 3 pułku piechoty na Pragę.
W ramach przygotowań do ofensywy styczniowej, pułk został podporządkowany 47 Armii, gdzie wziął udział w przygotowaniach artyleryjskich z pozycji w rejonie Łajski. 16 stycznia 1945 powrócił w skład 1 Armii Wojska Polskiego.
Następnego dnia, z Konar przeszedł przez Górę Kalwarię, Piaseczno, Służew i razem z pododdziałami 1 Samodzielnej Brygady Kawalerii zajął Pyry, docierając do Dworca Głównego w Warszawie. 26 stycznia dotarł do Bydgoszczy, poruszając się trasą przez Błonie, Gąbin, Gostynin i Łagiewniki. 1 i 2 bateria uczestniczyła w oczyszczaniu miasta, a 3 i 4 bateria została przeniesiona do Koronowa w celu zabezpieczenia koncentracji wojsk. W działaniach o przełamanie Wału Pomorskiego pułk skupił się w rejonie Wądołu, a 7 lutego wspierał natarcie 3 Dywizji Piechoty na Nadarzyn, a w nocy został przeniesiony do Dobrzycy, skąd następnego dnia 1, 2 i 3 bateria wspierały natarcie 4 pułku piechoty na Rudki. 4 bateria, przeprowadzając kontratak na nieprzyjaciela, odzyskała most na rzece Zgniły Zdrój w rejonie Iłowca. 9 lutego pułk wspierał natarcie 5 pułku piechoty na Kłosowo, a dzień później całą siłą wziął udział w natarciu na Mirosławiec. 12 lutego na odcinku Wierzchowo, Borujsko wspierał jednostki 2 Dywizji Piechoty. 13 lutego prowadził natarcie na Łowicz Wałecki i po jego opanowaniu zajął tam obronę.
Tego samego dnia 4 bateria wspierała 3 pułk piechoty w walkach o Borujsko, a 16 lutego 1, 2 i 3 bateria brała udział w działaniach zaczepnych 1 Dywizji Piechoty, mających na celu opanowanie rubieży szosy Żabinek, Orla. 19 lutego pułk wspierał 4 i 6 pułk piechoty w natarciu na Żabin, a jedną baterią atak 3 pułku piechoty na Borujsko.
W przełamaniu Wału Pomorskiego pułk uczestniczył od 1 marca, wspierając jednostki 1 BPanc w natarciu na głównym kierunku Borujsko, Witowo, a 3 i 4 marca wspierał jednostki na Osiek Drawski, a następnie z 1 BPanc opanował Złocieniec i dotarł do rzeki Drawy, wchodząc w skład grupy pościgowej. W trakcie pościgu, 5 marca pułk opanował Bierzwicę, Świdwin, Sławoborze i skoncentrował siły w Dębicy, zajmując obronę okrężną. 9 marca pułk skierowano w rejon Gryfic, gdzie zajął obronę okrężną, uniemożliwiając niemieckim oddziałom przebicie się w kierunku Zalewu Szczecińskiego. 11 marca wspierał natarcie 2 Dywizji Piechoty w rejonie Kamienia Pomorskiego i Wrzosowa na niemieckie zgrupowanie osłaniające drogi odwrotu na wyspę Wolin. Po walkach pułk powrócił do Gryfic, gdzie dokonano remontu sprzętu i przyjęto uzupełnienie 9 dział samobieżnych ISU-152.
W trakcie operacji berlińskiej pułk został wyznaczony do wsparcia zgrupowania uderzeniowego 1 Armii WP. Z rejonu Gryfic, pułk nocnymi marszami 13 kwietnia dotarł do Gozdowic. 15 i 16 kwietnia działa pułku uczestniczyły w przygotowaniach artyleryjskich z pozycji w rejonie Karlsbiese, a następnie wspierały natarcie 7 i 9 pułku piechoty z rejonu Neu Karlshof w kierunku Alt Wustrow i Altwriezen, docierając następnego dnia do wałów nad Starą Odrą. Wobec braku przepraw, pułk został skierowany na odcinek 2 Dywizji Piechoty. Od 19 kwietnia pułk wspierał z rejonu Wriezen oddziały 4 Dywizji Piechoty, a następnego dnia przeszedł do pościgu w kierunku Wölsickkendorf, stanowiąc awangardę sił 1 Armii WP. 22 kwietnia opanował Birkenwerder i dotarł do Kanału Hohenzollernów. Od 24 kwietnia, po przełamaniu obrony na kanale, działał w kierunku Bötzow, Pausin, dotarł do Paaren i zajął przejściową obronę. 30 kwietnia przeprawił się w bród przez kanał, opanowując Brädikow, a 2 maja dotarł do Haweli i następnego dnia osiągnął Łabę. Ostatnią walkę stoczył 4 maja o Klietz. Po walkach skoncentrował się w Wansdorf, a 8 maja w Züllsdorf.
Na mocy rozkazu z 26 czerwca 1945 roku, Naczelne Dowództwo podporządkowało sobie bezpośrednio pułk, wyłączając go ze składu 1 Armii WP. W lipcu pułk został przetransportowany kolejowo do Legionowa, a następnie przeniesiony do Modlina, gdzie został rozformowany. Sprzęt przekazano 1 i 4 pułkowi czołgów.
Kamuflaż i oznakowanie wozów
Wozy bojowe malowano farbą olejną w kolorze ciemnozielonym. Poszczególne pojazdy mogły różnić się odcieniem, a nawet kolorem.
W razie potrzeby, pojazdy malowano w nieregularne plamy różnej wielkości i kształtu. Oprócz podstawowego koloru, stosowano brąz, czerń lub piaskowy, chociaż taki sposób malowania był stosowany sporadycznie.
W okresie zimowym wozy bojowe malowano na biało, tzw. bielidłem. Biel aplikowano bezpośrednio na ochronną farbę zieloną, pokrywając nią cały pojazd lub tylko część jego powierzchni, tworząc nieregularne plamy, które deformowały kształt. Zamiast farby można było używać wapna.
Na wieży malowano orła. Stylizowany, aczkolwiek mocno uproszczony kształt orła wzorowany był na orle piastowskim. Wysokość orła wynosiła od 20 do 40 cm.
Oznakowanie taktyczne
Numery taktyczne pułku:
dowódca — 300
1 bateria — 310, 311, 312, 313, 314
2 bateria — 320, 321, 322, 323, 324
3 bateria — 330, 331, 332, 333, 334
4 bateria — 340, 341, 342, 343, 344
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960. Skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 3, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07419-4.
Magnuski, Janusz: Wozy bojowe LWP. 1943-1983. Warszawa: Wydaw. Min. Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-06990-5. Brak numerów stron w książce.
Czesław Lipka: Trzynasty pancerny. Z dziejów 13 pułku artylerii pancernej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966.