13 Pułk Artylerii Lekkiej

13 Kresowy Pułk Artylerii Lekkiej (13 pal) był jednostką artylerii lekkiej Wojska Polskiego działającą w czasie II Rzeczypospolitej.

Pułk miał swoje miejsce stacjonowania w garnizonie Równe (III dywizjon w Łucku) i był integralną częścią 13 Kresowej Dywizji Piechoty. W zakresie wyszkolenia jednostka podlegała dowódcy 2 Grupy Artylerii.

Święto pułkowe obchodzono 9 września, w rocznicę formalnego sformowania pułku we Francji w 1918 roku.

W latach 1996–1998 tradycje 13 pal kontynuował 13 Kostrzyński Pułk Artylerii im. płk. Mikołaja Gomólickiego stacjonujący w Kostrzynie nad Odrą.

Formowanie i walki

Pierwszy oddział artylerii Armii Polskiej we Francji był formowany w koszarach w Le Mans. W miarę przybywania kadr i ochotników powstawały kolejne dywizjony:

  • I grupa – 22 maja 1918 – dowódca kpt./mjr Władysław Sekutowicz
  • II grupa – 4 września 1918 – dowódca kpt./mjr Kołyszko
  • III grupa – 28 listopada 1918 – dowódca mjr Mikołaj Gomólicki

1 stycznia 1919 roku te dywizjony połączono w 1 pułk artylerii polowej.

Po zgrupowaniu 1 Dywizji Piechoty w marcu 1919 roku w rejonie Bayonne, pułk przygotowano do transportu do Polski. Dowództwo pułku objął ppłk Gomólicki, a dywizjony przejęli:

  • I dywizjon – mjr Kazimierz Schally
  • II dywizjon – mjr Kowalski
  • III dywizjon – mjr Edward Czopór

Eszelony pułku opuściły Francję między 17 a 21 kwietnia 1919 roku, przejeżdżając przez Niemcy dotarły do Polski w ostatnich dniach kwietnia, gdzie rozładowano je w rejonie Chełma i Kowla.

1 września 1919 roku, w związku z połączeniem „Błękitnej Armii” z Wojskiem Polskim, jednostka została przemianowana na 13 Kresowy Pułk Artylerii Polowej.

We wrześniu 1920 pułk był wyposażony w 75 mm armaty francuskie.

Kawalerowie Virtuti Militari

13 Kresowy pal w okresie pokoju

Do 1939 roku pułk stacjonował w garnizonie Równe.

Mobilizacja

Pułk został zmobilizowany 14 sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej w grupie „zielonej”, jako część Korpusu Interwencyjnego. Zgodnie z planem „W” w garnizonie Równe zmobilizowano: dowództwo 13 pal z samodzielnym patrolem meteo nr 13, I i II dywizjony armat kal. 75 mm. W garnizonie Łuck zmobilizowano III dywizjon haubic kal. 100 mm oraz kolumny taborowe (dywizyjne) nr 209, 210, 211, 212, pluton parkowy uzbrojenia nr 202 i warsztat taborowy nr 209. Pułk zmobilizował się w ciągu 56 godzin, jednak wystąpiły braki w wyposażeniu: część baterii nie otrzymała radiostacji, a w dowództwach dywizjonu była tylko jedna. Brakowało także broni krótkiej dla oficerów i podoficerów rezerwy, lornetek oraz amunicji ppanc. do broni strzeleckiej i granatów. Pułk dysponował dobrymi końmi i wozami, które pochodziły z gospodarstw kolonistów czeskich. 16 sierpnia pułk załadowano do 9 transportów kolejowych i wysłano na Pomorze. Po dotarciu do Solca Kujawskiego 19 sierpnia pułk przemaszerował do lasów w rejonie Fordonu i stał się częścią 13 DP pod dowództwem gen. Skwarczyńskiego. Nocą 31 sierpnia/1 września 1939 roku 13 pal dotarł do Fordonu, gdzie planowano ponowny załadunek do transportów kolejowych.

13 Kresowy pal w kampanii wrześniowej

Działania bojowe 13 pal

Załadunek 13 pal rozpoczął się 1 września 1939 roku o godz. 9:00, a kolejne pododdziały sukcesywnie odjeżdżały przez Toruń, Włocławek, Kutno. W trakcie załadunku i transportu jednostka była atakowana przez niemieckie lotnictwo w Fordonie. W Kutnie zbombardowano transport I i II dywizjonu, w wyniku czego zginęło kilkanaście koni, a 7 żołnierzy z II dywizjonu poległo. 2 września w rejonie Koluszek wyładowywano transporty 13 pal i kierowano do lasów na południe od miasta.

Udział w bitwie pod Tomaszowem Mazowieckim

W związku z przegrupowaniem 13 DP do rejonu Tomaszowa Mazowieckiego, nocą 3/4 września dywizjon III/13 pal rozpoczął marsz do Tomaszowa, a nocą 4/5 września dywizjon II i I (bez 3 baterii). Od rana 5 września dywizjony zaczęły zajmować stanowiska ogniowe w lesie Lubochnia. III dywizjon zajął pozycje w rejonie Sangródź, a następnie Przesiadłów, wspierając 43 pułk piechoty. Dywizjon II/13 pal (bez 6 baterii) jako artyleria ppanc. zajął stanowiska w szykach 45 pułku piechoty od Zawady do wzg. 185. 6 bateria, wraz z batalionem I/44 pułku piechoty, stanowiła odwód dywizji, obejmując północne skrzydło dywizji. I/13 pal (bez 3 baterii) jako artyleria ogólnego wsparcia działał pod dowództwem ppłk Kossakowskiego nad rzeką Piasecznica. Ostatni transport kolejowy z 3 baterią armat dotarł do Koluszek 5 września, a po nocnym marszu zajęła ona stanowiska na trasie Tomaszów Maz.-Lubochnia o świcie 6 września, wspierając batalion I/45 pp. 6 września 5 bateria zniszczyła niemiecki czołg dowodzenia i zmusiła do odwrotu pozostałe dwa. O godz. 10:00 stanowiska II i III dywizjonu zostały zaatakowane przez lotnictwo niemieckie, co przyniosło rany i straty wśród artylerzystów.

Na stanowiska 43 pp oraz styk z 45 pp uderzyły niemieckie oddziały 4 Dywizji Pancernej. Ze względu na znaczne oddalenie III dywizjonu od pierwszej linii wsparcie z jego strony było mało efektywne. Około godz. 12:00 oddział niemieckiej 1 Dywizji Pancernej zaatakował 45 pp od strony Wolborza; atakujące niemieckie czołgi zostały zatrzymane ogniem „na wprost” przez 5 baterię armat i pluton artylerii piechoty 45 pp, zniszczono 5 czołgów niemieckich, a 3 zostały uszkodzone. O godz. 15:00 niemiecka 1 DPanc. wznowiła natarcie przez Nieborów w kierunku Zawad, jednocześnie 3/13 pal i tabory pułku zostały zaatakowane przez niemieckie lotnictwo. Natarcie to było słabo ostrzeliwane przez 4 i 5 baterie armat. O godz. 17:30 niemiecka 4 DPanc. zaatakowała w kierunku Cekanowa, a ok. 40 czołgów niemieckich przedarło się na tyły 43 pp i stanowiska III dywizjonu haubic. Haubice skutecznie zniszczyły 5 czołgów, jednak stracono 6 haubic oraz wielu żołnierzy i znaczne zaprzęgi konne, co doprowadziło do rozbicia dywizjonu. I dywizjon armat (bez 3 baterii) na rozkaz dowódcy 13 DP przemieszczał się do rejonu Skrzynki, Małecz. Przygotowane do odmarszu baterie I/13 pal w lesie Lubochnia zostały zaatakowane przez 8 niemieckich czołgów; zaskoczona 1 bateria zniszczyła 1 czołg, jednak utraciła dwie armaty i większość koni. 2 bateria, stojąca nieco dalej, ogniem bezpośrednim zniszczyła 3 niemieckie czołgi, zmuszając pozostałe do odwrotu, bez strat własnych. 2/13 pal oraz dowództwo 13 pal wycofały się w kierunku Lubochni. Bateria 3/13 pal, która dotąd nie brała udziału w walce, otrzymała rozkaz zmiany stanowiska ogniowego i przemieszczenia się. Podczas zejścia ze stanowisk została zaatakowana przez lotnictwo niemieckie; jeden z plutonów baterii zbłądził w kierunku Radomia. Czołgi niemieckie rozproszyły tabory 13 pal w lesie Lubochnia. Przed zmrokiem 5 bateria armat z plutonem artylerii 45 pp w rejonie Jadwigów, Wiaderno odpierały natarcie czołgów niemieckich na las Lubochnia, niszcząc 2 czołgi niemieckie, ponosząc straty w postaci 2 poległych i 1 rannego kanoniera oraz 3 zabitych koni. W godzinach nocnych niemiecka artyleria prowadziła intensywny ostrzał stanowisk 13 DP, co przyniosło rany dowódcom 4 i 6 baterii armat. Na rozkaz płk. dypl. Władysława Zubosz-Kalińskiego dywizja rozpoczęła odwrót do lasów brudzewickich.

Wycofujące się przez szosę warszawską: dowództwo 13 pal, 2/13 pal i 9 bateria haubic (3 działowa) z III/13 pal, wraz z taborami i częścią służb dywizyjnych, późną nocą 6/7 września zostały zaatakowane przez niemieckie czołgi. Wybuch paniki w taborach spowodował gwałtowny odwrót pododdziałów 13 pal w kierunku Warszawy. Bateria 2/13 pal dotarła do Skierniewic. W trakcie przemarszu 45 pp wraz z 4 baterią i częścią 3 baterii przez Tomaszów Mazowiecki doszło do nocnego boju z grupą około 40 czołgów niemieckich; w walce z odkrytych stanowisk ostrzałem na wprost 4/13 pal włączyła się do walki, otwierając dalszą drogę kolumnie, w wyniku czego poniesiono straty w ludziach i koniach oraz utracono 2 armaty. W Tomaszowie miały miejsce także walki z dywersantami niemieckimi. 3 i 4 baterie dotarły do lasów spalskich, gdzie nastąpiła koncentracja 13 DP. W trakcie nocnego marszu dowództwo II/13 pal zostało rozbite przez czołgi niemieckie. Do lasów spalskich dotarły również dowództwo I/13 pal, 1 bateria (2 armaty) oraz 7 bateria (3 haubice). Maszerująca w straży tylnej 5 bateria stoczyła walkę w Tomaszowie z dywersantami i oddziałem niemieckim, ponosząc straty 1 poległego, 3 rannych żołnierzy, 3 konie oraz jaszcz amunicyjny. Rano 7 września do reszty pułku w lasach spalskich dołączyły także resztki dowództw II i III dywizjonów. O świcie 6 bateria zajęła stanowiska ogniowe we wsi Glinniki wraz z batalionem I/44 pp; o godz. 10:00 pozycje obronne zostały zaatakowane przez około 60 czołgów niemieckich. Przez dwie godziny powstrzymywano natarcie niemieckie, a następnie do godz. 15:30 obrona prowadzona była z lasów na zachód od Glinnika, gdzie w trakcie walk 6/13 pal zniszczyła kilka czołgów niemieckich. Przed wieczorem bateria dołączyła do reszty 13 pal stacjonującego w lasach brudzewickich. Zebrano łącznie 17 dział, a dowództwo pułku objął mjr Konopnicki.

Odwrót ku Wiśle

Na rozkaz dowódcy Armii „Prusy” 13 DP rozpoczęła przygotowania do marszu w kierunku przeprawy w Maciejowicach. Podczas formowania kolumny marszowej około godz. 18:00 niemal doszło do bratobójczej walki pomiędzy bateriami pułku a własną kompanią czołgów z 1 batalionu czołgów lekkich; po obopólnym chwilowym ostrzale w szykach 13 DP wystąpiły objawy paniki, lecz sytuacja została opanowana. Wieczorem rozpoczęto marsz trasą Odrzywołu, Klwów, Ulów. O świcie 8 września, w okolicach Odrzywołu, kolumny 13 DP oraz oddziałów z 19 DP i 29 DP zostały zaatakowane przez niemiecki batalion piechoty z 13.DPZmot. wraz z kompanią czołgów. Baterie 13 pal zatrzymały natarcie niemieckich czołgów i piechoty zmotoryzowanej; 6 bateria armat, zaskoczona przez czołgi, została doszczętnie rozbita, ale zdołała zniszczyć niemiecki czołg, ponosząc straty w ludziach, w tym dowódcy por. Raczyńskiego. Wielu rannych kanonierów dostało się do niewoli. 5 bateria zniszczyła 2 lub 3 czołgi nie ponosząc większych strat. Po dotarciu do lasów w rejonie Ulowa, około godz. 17:00, pozostałość 13 pal stoczyła pojedynek artyleryjski z artylerią niemieckiej 13.DPZmot. Nocą 8/9 września 13 pal, wraz z macierzystą dywizją, wykonał marsz do rejonu lasów Dąbrówka-Stawiszyn na południe od Białobrzegów. O świcie kolumna pułku została zaatakowana przez niemieckie lotnictwo, co spowodowało straty w bateriach, głównie w końskich zaprzęgach. Podczas postoju 9 września zlikwidowano tabor pułkowy, pozostawiając niezbędną ilość zaprzęgów. Maszerując kolejnej nocy, 13 pal wraz z 13 DP dotarł do Głowaczowa, a przed południem zajęto rejon Dąbrówki Grabnowolskiej, pozostając od świtu 10 września pod ostrzałem niemieckiej artylerii. Rozpoznano, że przeprawa przez rzekę Radomkę w Ryczywole i Wisłę w Maciejowicach jest niemożliwa. Dowódca 13 DP płk. Kaliński rozkazał zniszczyć działa i cały sprzęt ciężki. 13 DP, po nocnym marszu 10/11 września, przeprawiła się przez Wisłę na odcinku pomiędzy Maciejowicami a Magnuszewem. W tym momencie doszło do rozdzielenia 13 pal.

Działania artylerzystów 13 pal w grupach rozproszonych

Część artylerzystów udała się na wschód, w tym grupa por. Salwina z 8/13 pal dotarła do Równego, a grupa kpt. Podoskiego z III/13 pal przez Korytnicę dotarła do Lublina, gdzie z artylerzystów 13 pal zorganizowano kompanię piechoty. Kompania kpt. Podoskiego, 17 września z Lublina, wycofała się do Łęcznej, gdzie weszła w skład 39 DP rezerwy. Po marszu przez Pawłów, Kukówkę i Komarów, kompania dotarła do Suchowoli, gdzie weszła w skład odtworzonego 45 pp pod dowództwem ppłk Redera, XIII Brygady Piechoty płk. Szalewicza. Po walkach w rejonie Krasnobrodu, w ramach XIII BP, 27 września kompania artylerzystów 13 pal dostała się do niewoli niemieckiej.

Z grupą żołnierzy II/13 pal mjr Konopnicki pomaszerował w kierunku Warszawy. Duża grupa żołnierzy 13 pal została wzięta do niewoli niemieckiej we wsi Grabnowola koło Głowaczowa 11 września, inne grupy w lasach kozienickich i ryczywolskich również trafiły do niemieckiej niewoli. Dowódca 5 baterii, por. Czerniuk, zebrał grupę około 300 żołnierzy i 17 września przeprawił się przez Wisłę pod Świerzem Górnym, kontynuując marsz na Warszawę; grupa osiągnęła stan 400 żołnierzy, a pod Wilgą rozbiła niemiecki tabor konny, uwalniając kolejnych kilkudziesięciu żołnierzy z niewoli. Toczyła też potyczki z patrolami niemieckimi. Z powodu zablokowania drogi do stolicy przez silne jednostki niemieckie, 23 września skierował się na Podlasie, gdzie dołączył do zgrupowania płk. Kowalskiego, tocząc potyczki z oddziałami niemieckimi i sowieckimi. Grupa została rozwiązana 2 października.

12 września brodem przez Wisłę w rejonie wsi Kraski przeprawiono przy pomocy ludności cywilnej 2 armaty z 4 baterii wraz z jaszczami, amunicją i końmi. Dowództwo nad baterią objął kpt. W. Pałka, a pozostali żołnierze na koniach wcielono do szwadronu kawalerii dywizyjnej mjr. Bednarskiego. Bateria kpt. Pałki maszerowała wraz z resztkami 13 DP w kierunku Warszawy, prowadząc marsz 16 września do Wilgi, a 17 września do lasu Podbiel koło Celestynowa. O godz. 19:00 bateria kpt. Pałki stoczyła walkę z niemieckim podjazdem pancernym, niszcząc 2 wozy pancerne. Artylerzyści z baterii pełnili rolę straży tylnej maszerującego oddziału 13 DP przez Otwock i Emów w nocy 17/18 września. Następnej nocy zgrupowanie dotarło do Falenicy, a rano w rejonie żydowskiego sanatorium zajęło obronę okrężną. W południe na obronę zgrupowania uderzyły oddziały piechoty niemieckiej wsparte czołgami. Atak wroga został odparty, tracąc 3 czołgi. Przez resztę dnia niemieckie oddziały, z wsparciem artylerii, prowadziły natarcie na pozycje oddziału 13 DP. Po wygaśnięciu walki zniszczono pozostałe działa i podjęto próbę przebicia się do Warszawy. Udało się to tylko części z 13 pal, np. mjr. Konopnickiemu i por. Polityńskiemu. Większość żołnierzy 13 pal, w tym kpt. W. Pałka, 20 września dostała się do niemieckiej niewoli, co oznaczało koniec istnienia 13 pal.

Oddział Zbierania Nadwyżek 13 pal

Po wyjeździe na Pomorze z garnizonu w Równem pozostały nadwyżki oficerów i podoficerów pułku, jak również wciąż napływający oficerowie, podchorążowie i szeregowi rezerwy. Dowództwo nad pozostałościami objął mjr Bronisław Czołowski. Z rezerwistami prowadzono szkolenie, wykorzystując 4 armaty 75 mm wz. 1897, a także pełniąc służbę wartowniczą przy prochowni i na posterunkach obrony powietrznej. Sformowano baterię armat pod dowództwem kpt. Mieczysława Klimowicza. 7 września OZN 13 pal udał się do Włodzimierza Wołyńskiego, a także nadwyżki z III/13 pal z garnizonu w Łucku pod dowództwem kpt. Władysława Dunin-Brzezińskiego. W koszarach w Równem pozostał z niewielkim pododdziałem wartowniczym mjr Bronisław Czołowski. We Włodzimierzu Wołyńskim formowano Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej typ spec. nr 2. Z artylerzystów 13 pal utworzono baterię armat kpt. M. Klimowicza oraz z pozostałych, którzy posiadali broń, kompanię piechoty. Od 13 września przygotowywano Włodzimierz do obrony przed zbliżającym się atakiem niemieckiej broni pancernej. Nadwyżki 13 pal weszły w skład Grupy „Włodzimierz”. Od 14 do 17 września prowadzono walki z pancerno-motorowym oddziałem niemieckim. Ogniem armat zmuszono do wycofania się niemieckie wozy bojowe. 18 września, na wieść o wkroczeniu wojsk sowieckich do Polski, wydano rozkaz rozwiązania baterii armat i kompanii piechoty z artylerzystów 13 pal. Rozkazowi nie podporządkował się por. rez. Tadeusz Gularski, dowódca plutonu z baterii armat, i pomaszerował na północny zachód. 20 września dołączył w Chełmie Lubelskim do Grupy „Brześć”, z którą dzielił dalsze losy do 2 października, kiedy to po zniszczeniu armat w rejonie Domostawa-Mamoty skapitulował przed wojskami sowieckimi.

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar pułkowy, ufundowany przez miasto Belfort, został wręczony I grupie 22 czerwca 1918 roku przez Prezydenta Francji Rajmunda Poincaré’a w Dionville. Na płachcie o amarantowym kolorze, obszytej srebrnymi frędzlami, wyhaftowane były napisy. Na awersie: Pierwszy Pułk – Artylerji Polowej, na rewersie: Wojsko Polskie. II i III grupa, po ostatecznym sformowaniu, otrzymały proporce.

Odznaka pamiątkowa

Odznaka została zatwierdzona w Dz. Rozk. MSWojsk. nr 30, poz. 355 z 17 września 1930 roku. Ma kształt pięcioramiennego krzyża wzorowanego na francuskim orderze Legii Honorowej, o białych emaliowanych ramionach zakończonych kulkami, z krawędziami w kolorze złocistym. W centralnej części krzyża znajduje się okrągła złocista tarcza z krzyżującymi się lufami armatnimi, otoczona napisem z nazwą pułku i rokiem powstania: 13 P.KRES. ART.POL. 1918. Odznaka była dwuczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze, złocona i emaliowana, żołnierska w tombaku bez emalii. Na rewersie znajduje się próba srebra, numer, imiennik AN oraz nazwisko grawera.

Kresowi artylerzyści

Dowódcy pułku:

  • płk art. Gross (p.o. 1918)
  • płk art. Władysław Jung (1919)
  • płk art. Mikołaj Gomólicki (2 IV 1919 – X 1925)
  • płk dypl. art. Jan Tiletschke (X 1925 – XI 1931 i p.o. 6 XI – 23 XII 1931)
  • płk art. dr Karol Myrek (od V 1932)
  • ppłk art. Klaudiusz Reder (do VIII 1939 → dowódca artylerii dywizyjnej 13 DP)
  • ppłk art. Stefan Paweł Kossakowski (VIII – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy pułku):

  • ppłk art. Jan Hornowski (1923 – 1924)
  • ppłk art. Ferdynand Müllner (1928 – III 1929 → dowódca 9 pac)
  • mjr / ppłk art. Karol Łopatkiewicz (IV 1929 – VIII 1935 → rejonowy inspektor koni w Krakowie)
  • ppłk dypl. art. Jan Ciałowicz (IX 1935 – 1937 → I oficer sztabu generała do prac artyleryjskich przy GISZ)
  • ppłk art. Stefan Paweł Kossakowski (do VIII 1939 → dowódca pułku)
  • mjr art. Bronisław Czołowski (II z-ca d-cy/kwatermistrz – 1939)

Oficerowie i żołnierze pułku

Żołnierze 13 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej są dostępne w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
  • Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
  • Witold Jarno: 13 Dywizja Piechoty w wojnie 1939 r. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, Taktyka i Strategia, 2012. ISBN 978-83-62046-38-6.
  • Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
  • Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
  • Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
  • Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
  • Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
  • Michał Wieliczko-Wielicki: Zarys historji wojennej 13–go kresowego pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  • Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
  • Piotr Zarzycki: 13 Kresowy pułk artylerii lekkiej. Zarys historii pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 61. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1998. ISBN 83-87103-59-4.

Połączenie „Błękitnej Armii” z Wojskiem Polskim w 1920 r.