13 (trzynaście) to liczba naturalna, która następuje po 12 i preceduje 14.
== W matematyce ==
13 jest szóstą liczbą pierwszą, która pojawia się po 11 i przed 17.
13 to również siódma liczba Fibonacciego.
W zestawieniu liczb bliźniaczych, 13 jest większą z pary (11, 13).
13 jest klasyfikowana jako liczba pierwsza Chena.
Dodatkowo, 13 to liczba szczęśliwa oraz liczba wesoła.
Jest to najmniejsza nietrywialna liczba pierwsza, która czytana od tyłu również pozostaje liczbą pierwszą (w literaturze anglojęzycznej określa się ją mianem emirp).
13 to także liczba Ulama.
Wśród liczb pierwszych Wilsona, 13 jest jedną z trzech znanych (5, 13, 563).
Dodatkowo, 13 to liczba przylegająca oraz liczba Protha.
Można ją przedstawić w postaci liczby pierwszej sześciennej jako:
p
=
(
x
3
−
y
3
)
/
(
x
−
y
)
,
x
=
y
+
2
{\displaystyle \,p=(x^{3}-y^{3})/(x-y),x=y+2}
13 jest doliną graniczną rozwiązania problemu Grahama-Rothschilda.
Jest także palindromem liczbowym, co oznacza, że można ją czytać w obu kierunkach, w pozycyjnym systemie liczbowym o bazie 3 (111) i bazie 12 (11).
13 pojawia się w dwóch trójkątach pitagorejskich: (5, 12, 13) oraz (13, 84, 85).
== Liczba 13 w nauce ==
13 to liczba atomowa glinu.
Obiektem astronomicznym o numerze 13 jest Messier 13.
Galaktyka o numerze NGC 13 również nosi tę liczbę.
Planetoida (13) Egeria jest kolejnym przykładem.
Wśród komet, znana jest kometa krótkookresowa 13P/Olbers.
== Liczba 13 w historii ==
Istniało trzynaście kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej, które stały się podstawą dla pierwszych stanów USA.
W dziejach zarejestrowana jest także Wojna trzynastoletnia.
== Liczba 13 w kulturze ==
Trzynastozgłoskowiec to najczęściej stosowany format wiersza w literaturze polskiej.
13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych to zbiór filozoficznych przypowieści autorstwa Leszka Kołakowskiego.
Trzynaste piórko Eufemii to tytuł książki Macieja Wojtyszki.
Trzynastego to piosenka Kasi Sobczyk i Czerwono-Czarnych (muzyka: Ryszard Poznakowski, słowa: Janusz Kondratowicz).
Trzynasty występek to opowiadanie Edmunda Niziurskiego.
13 posterunek to popularny polski sitcom.
13 demonów Scooby Doo to animowany serial.
Piątek, trzynastego to amerykański film grozy.
XIII Księga Pana Tadeusza to pornograficzna parodia, przypisywana Aleksandrowi Fredrze.
XIII to seria komiksowa stworzona przez Jeana Van Hamme’a (scenariusz) i Williama Vance’a (rysunki).
XIII Mystery to poboczny cykl tej samej serii komiksowej.
Trzynaście to powieść kryminalna autorstwa Marcina Świetlickiego.
Trzynaście kotów to antologia opowiadań o kotach, stworzona przez polskich pisarzy science fiction i fantasy, z czarnym kotem na okładce.
Trzynastka to postać z serialu Dr House.
13 to album zespołu Blur.
13 to również album The Doors.
13 to album Waldemara Kasty.
13 to album zespołu Six Feet Under.
13 to album Black Sabbath.
TH1RT3EN to album Megadeth.
Black 13 to utwór zespołu Exodus z albumu Blood In, Blood Out.
Trzynaście powodów to amerykański serial dostępny na platformie Netflix, oparty na powieści Jaya Ashera o tym samym tytule.
Trzynaście (na szczęście) to zbiór poezji Krzysztofa Ogonowskiego, obejmujący trzynaście obrazów i wierszy nagrodzonych na Międzynarodowym Biennale Malarskim we Władywostoku w 2013 roku. Zbiór dotyka końca współczesnej cywilizacji oraz początku nowej epoki.
== W kalendarzu ==
13. dzień w roku przypada na:
w kalendarzu gregoriańskim (aktualnie używanym w Polsce) to 13 stycznia,
w kalendarzu juliańskim to 13 stycznia, który do roku 2100 przypada w kalendarzu gregoriańskim 26 stycznia,
w kalendarzu żydowskim to 13 Nisan,
w kalendarzu muzułmańskim to 13 muharram.
Można również zobaczyć, co wydarzyło się w roku 13 oraz w roku 13 p.n.e.
== W Biblii ==
Liczba 13 jest wspomniana w Biblii 23 razy:
13 Adar mieli zginąć Żydzi w Babilonie (Est 3,13; Est 8,12; Est 9,1; Est 9,17; Est 9,18).
13 dnia pierwszego miesiąca wydano dekret królewski nakazujący zgładzenie Żydów w Babilonie (Est 3,12).
W 13 roku królowie Sodomy, Gomory, Admy, Seboim oraz Soar zbuntowali się przeciw Kedorlaomerowi (Gen 14,4).
Izmael miał 13 lat, gdy został obrzezany (Gen 17,25).
13 młodych cielców (Lb 29,13) oraz trzynaście miar najczystszej mąki (Lb 29,14) ma być ofiarowane podczas pierwszego dnia święta Namiotów.
Potomkowie Aarona otrzymali 13 miast (Joz 21,4; Joz 21,19).
Potomkowie Gerszona również otrzymali 13 miast (Joz 21,6; Joz 21,33; 1Krn 6,47).
Potomkowie Beniamina otrzymali 13 miast (1Krn 6,45).
Salomon budował swój pałac przez 13 lat (1Krl 7,1).
Na Chuppę padł 13 los (1Krn 24,13).
Chosa miała 13 braci i synów (1Krn 26,11).
W 13 roku panowania Jozjasza, Jahwe zwrócił się do Jeremiasza (1Jr 1,2; 1Jr 25,3).
Głębokość bramy wschodniej Świątyni Jerozolimskiej w wizji proroka Ezechiela wynosiła 13 łokci (Ez 40,11).
== Nieszczęśliwa trzynastka ==
Istnieje wiele teorii na temat tego, dlaczego liczba 13 oraz piątek trzynastego są uznawane za nieszczęśliwe:
Pierwotni ludzie potrafili liczyć tylko do 12 (10 palców i 2 nogi), a pierwsza wyższa liczba, 13, stała się symbolem czegoś strasznego i niepojętego.
Kodeks Hammurabiego miał nie zawierać 13 prawa, chociaż w oryginalnym kodeksie prawa nie były numerowane.
Starożytni Egipcjanie wierzyli, że 13 etapem życia człowieka jest życie wieczne, co z czasem przekształciło się w symbol śmierci i nieszczęścia.
Mitologia nordycka opisuje ucztę, na której do dwunastu biesiadników dołączył Loki, prowadząc do śmierci Baldura.
W starożytnym Rzymie liczba 13 była uważana za symbol śmierci, zniszczenia oraz nieszczęścia.
Podczas Ostatniej Wieczerzy przy stole zasiadało 13 osób (Jezus i dwunastu apostołów).
Templariusze zostali uwięzieni w piątek 13 października 1307 roku, a pamięć o tym dniu przetrwała jako symbol nieszczęścia (teoria ta została spopularyzowana przez książkę Kod Leonarda da Vinci).
Publikacja książki Thomasa Lawsona „Friday, the Thirteenth” w 1907 roku przyczyniła się do powstania przesądu.
Przesąd związany z liczbą 13 pojawił się dopiero w XVIII lub na końcu XIX wieku. Wiara w piątek 13 jako szczególnie nieszczęśliwy dzień jest najbardziej rozpowszechnionym przesądem w Stanach Zjednoczonych i obecna jest również w innych krajach cywilizacji zachodniej.
== Szczęśliwa trzynastka ==
W Włoszech liczba 13 postrzegana jest jako szczęśliwa.
== Zobacz też ==
dzielnik i cechy podzielności
triskaidekafobia
purim
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
The On-Line Encyclopedia of Integer Sequences. Neil James Alexander Sloane. [dostęp 2017-03-31]. (ang.).
David G. Wells: The Penguin Book of Curious and Interesting Numbers: Revised Edition. Penguin Books, 1998, s. 117, seria: Penguin Press Science. ISBN 978-01-4026-149-3.
Erich Friedman: What’s Special About This Number. The On-Line Encyclopedia of Integer Sequences. [dostęp 2020-11-23]. (ang.).