13 dywizjon artylerii ciężkiej (13 dac) – to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego.
Dywizjon nie był częścią pokojowej organizacji armii.
13 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Dywizjon został utworzony w dniach 14-16 sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej w grupie czerwonej, w czasie od A+36 do A+44, w Chełmie, przez 2 pułk artylerii ciężkiej, z przeznaczeniem dla 13 Dywizji Piechoty. W skład dywizjonu weszły dwie trzydziaławe baterie: jedna z armatami 105 mm i druga z haubicami 155 mm. Mobilizacja dywizjonu przebiegła sprawnie i bez większych trudności. 15 sierpnia wieczorem dywizjon został załadowany na transporty kolejowe i odjechał w ślad za dywizją w ramach Korpusu Interwencyjnego na Pomorze. 17 sierpnia dywizjon został wyładowany w Solcu Kujawskim, skąd udał się na postój do lasów nadleśnictwa Osiek koło Przyłubia, gdzie rozpoczął przygotowania do zgrywania zaprzęgów i szkolenia obsług.
Działania bojowe
1 września ogłoszono ostre pogotowie, a 13 dac przemieścił się do Torunia. Po dotarciu na miejsce rozpoczęto załadunek do transportów kolejowych. Wraz z 13 DP dywizjon został przewieziony do rejonu Koluszek, gdzie wyładowano go w nocy 3/4 września. 4 września dywizjon pomaszerował do rejonu Ujazd – Tomaszów Mazowiecki. Większość stanowisk ogniowych artylerii ulokowano wzdłuż linii kolejowej z Tomaszowa w kierunku północno-wschodnim. 5 września 13 dac zajmował stanowiska ogniowe w rejonie Cekanowa, współpracując z dywizjonem I/13 pułku artylerii lekkiej, tworząc grupę artylerii ogólnego wsparcia. Punkty obserwacyjne zostały założone na pierwszej linii obrony, a linie łączności były długie, co narażało je na uszkodzenia ze strony wrogiego lotnictwa i artylerii. Część punktów znalazła się na wzgórzach na południe od wsi Zaborów w obszarze nieobsadzonym przez piechotę. Około godziny 15:00 niemiecka 4 Dywizja Pancerna zaatakowała prawe skrzydło dywizji, obsadzone przez 43 pułk piechoty. Pierwsze natarcie zostało zatrzymane. Około 17:30 na dywizję uderzyły dwa zgrupowania pancerne niemieckiej 4 Dywizji Pancernej, z których jedno atakowało przez Łazisko na Zaborów, w pobliżu punktów obserwacyjnych dywizjonu. Zostały one ostrzelane ogniem całego dywizjonu. Osiem niemieckich czołgów, korzystając z nierówności terenu, zmierzało w kierunku stanowisk ogniowych 13 dac. Obie baterie, dowodzone przez oficerów ogniowych, skutecznie zwalczały atakujące czołgi. Pierwsza bateria zmusiła czołgi do odwrotu, a druga zniszczyła dwa czołgi i odepchnęła nieprzyjaciela, ponosząc przy tym stosunkowo niewielkie straty. Dywizjon bezpiecznie wycofał się ze strefy bezpośredniego zagrożenia. Oddziały niemieckie wyszły na tyły broniących się wojsk w rejonie lasu Lubochnia, co wymusiło odwrót dywizji przez Lubochnię i Inowłódz do lasów brudzewickich, gdzie dotarł 7 września. Wieczorem 13 dac, na rozkaz dowódcy 13 DP, kontynuował odwrót przez Odrzywół, Drzewicę do rejonu Ulów, do którego dotarł 8 września przed południem.
Dywizjon wszedł w skład zgrupowania mjr. Götta, które 9 września w południe dotarło do lasu na północ od Ryczywołu. Tam dowiedziano się o zajęciu mostu pod Maciejowicami przez wojska niemieckie. Około godziny 17:00 13 dac został ostrzelany przez niemiecką artylerię, a piechota towarzysząca dywizjonowi nocą 9/10 września przeprawiła się przez Wisłę. Patrole z dywizjonu nie odnalazły brodów ani środków do przeprawy dział. Mjr Kazimierz Siekierzyński, w obliczu zbliżających się niemieckich czołgów, podjął decyzję o zniszczeniu dział. Następnie dywizjon, w szyku pieszym, rano 10 września ruszył w kierunku Wisły. W wyniku ataku niemieckich samolotów 13 dywizjon uległ rozproszeniu i przestał istnieć. Dowódca dywizjonu zebrał na wschodnim brzegu Wisły około 50 żołnierzy i z nimi udał się w stronę Chełma Lub. W trakcie marszu w Łukowie doszło do starcia z niemieckimi dywersantami, a 14 września grupa dotarła do Chełma. Z Chełma resztki 13 dac wymaszerowały w ślad za Ośrodkiem Zapasowym Artylerii Ciężkiej nr 1 w kierunku Kowala. W czasie marszu zaginął mjr Siekierzyński. Po dotarciu 16 września do Kowla okazało się, że OZAC nr 1 ma być w Łucku, dokąd podjęto marsz. Na wieść o agresji sowieckiej, w odległości 8 km od Łucka, 18 września dywizjon został rozwiązany, a żołnierzom nakazano udać się w kierunku granicy węgierskiej i rumuńskiej lub do domów.
Obsada personalna
Obsada personalna:
- dowódca dywizjonu – mjr Kazimierz Siekierzyński †1940 Katyń
- adiutant dywizjonu – ppor. Mieczysław Emilian Garścia (uczestnik powstania warszawskiego)
- dowódca 1 baterii armat – kpt. Jan Konoplicki †1940 Katyń
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. Jan Zygmunt Uklejski (kapitan 3 karpackiego pal)
- oficer ogniowy – ogn. pchor. / ppor. August Kamps †1940 Katyń
- dowódca 2 baterii haubic – kpt. Marian Leśkiewicz †1940 Katyń
Przypisy
Bibliografia
Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
Убиты в Катыни. Книга Памяти польских военнопленных – узników Козельского лагеря НКВД, расstrzelянnych по решению политбюро ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года. Лариса Еремина (red.). Москва: Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
Piotr Zarzycki: 2 Pułk Artylerii Ciężkiej Ziemi Chełmskiej im. Hetmana Jana Zamoyskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 111. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-97-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Witold Jarno: 13 Dywizja Piechoty w wojnie 1939 r. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, Taktyka i Strategia, 2012. ISBN 978-83-62046-38-6.