13 Batalion Schutzmannschaft SD (niem. Schutzmannschafts Bataillon der SD 13) to ochotnicza jednostka kolaboracyjna niemieckiej Służby Bezpieczeństwa Reichsführera SS (SD), utworzona z Białorusinów podczas II wojny światowej.
Sformowanie i organizacja
W grudniu 1942 roku, na skutek negocjacji niemieckiej SD z białoruskim samorządem, podjęto decyzję o stworzeniu oddziału policji bezpieczeństwa złożonego z Białorusinów w formie batalionu. Proces formowania rozpoczął się na początku stycznia 1943 roku w okupowanym Mińsku. W skład jednostki weszli kolaboranci z rejonów bobrujskiego, połockiego, baranowickiego, mołodeckiego oraz brzeskiego.
Na czele batalionu stanął niemiecki oficer, natomiast dowódcy poszczególnych pododdziałów zostali wybrani spośród Białorusinów przez głównego referenta kolaboracyjnej „Białoruskiej Samoobrony” majora Franciszka Kuszala (wśród nich byli podporucznicy Mazur, Orsicz oraz porucznicy I. Miałeżka, Drozd, Mochart, Kałka, Wiktar Czebotarewicz, Bandyk i później Iwanicki). Oficjalnym językiem jednostki był język białoruski. Mundury i uzbrojenie pochodziły z niemieckich zasobów. Na mundurach noszono dodatkowo kokardy w barwach białoruskich oraz naszywki na lewym rękawie.
Szkolenie batalionu zakończyło się w połowie marca 1943 roku. Oddział liczył około 400 osób, a dowódcy dwóch kompanii, każda z około 200 żołnierzami, to ppor. Mazur i ppor. Orsicz, natomiast oficerem propagandowym został porucznik W. Czebotarewicz.
Historia
W maju 1943 roku kolaboranci przeprowadzili swoją pierwszą akcję antypartyzancką, co spotkało się z pozytywnym odbiorem ze strony Niemców, a poległych pochowano z wojskowymi honorami. Całe lato batalion toczył walki z partyzantami. Jesienią do jednostki dołączyła nowa kompania sformowana w Wilejce przez lokalne SD, na czele której stał por. Arkadij Kaczan. Dodatkowo, z rejonu głębockiego przybył około 150-osobowy oddział pod dowództwem porucznika Jakubienki.
W tym czasie zaczęły się również pierwsze konflikty pomiędzy niemieckimi a białoruskimi oficerami dotyczące obsady stanowisk podoficerskich. Najbardziej kontrowersyjna była sprawa ppor. Mazura, który był ambitny i impulsywny. Po skierowaniu go do szkoły oficerskiej w Berlinie, zgłosił się po dokumenty do budynku SD i nigdy więcej go nie widziano. Niemcy poinformowali, że zginął w Poczdamie w wyniku bombardowania, co wzbudziło wśród żołnierzy batalionu wątpliwości, a jego śmierć pozostała niewyjaśniona.
Potem batalion został przeniesiony z Mińska do Wilejki, gdzie dołączyli do niego nowi kolaboranci, co zwiększyło jego liczebność do około 1000 osób. Jednostka została przemianowana na 13 Białoruski Batalion Policyjny SS (wśród lokalnej ludności znany był jako białoruski batalion SS). Niemcy podzielili batalion na mniejsze pododdziały, które rozmieszczono w różnych rejonach Okręgu Generalnego „Weißruthenien”, podporządkowując je lokalnym komendantom SD. Większość batalionu pozostała w Wilejce.
Pod koniec czerwca 1944 roku batalion, wspólnie z niemieckimi wojskami, rozpoczął ewakuację z Białorusi, docierając do Augustowa (Polska). Rośnie napięcie między Niemcami a Białorusinami doprowadziło do dezercji około 150 żołnierzy, w tym porucznika Antonem Bandykiem, Drozdem i Mochartem. Drozd i Mochart zostali pojmani i rozstrzelani (według innej wersji, por. Mochart został ranny i zdołał uciec). Dowódca batalionu zwolnił białoruskich oficerów z ich obowiązków, a ci zostali podporządkowani rozkazom ROA. Po przejściu przez Narew, batalion dotarł do Ciechanowa.
Z Ciechanowa część pododdziałów batalionu (ochotnicy) została wysłana do tłumienia Powstania Warszawskiego. W okresie od 3 sierpnia do 13 września 1944 roku ich zadaniem była ochrona budynków urzędów SS w Warszawie, w tym przy al. Szucha, Róż i Ujazdowskich oraz ul. Koszykowej i Wiejskiej. W trakcie walk w Warszawie, starszy sierżant Ilja Sauiec został jako pierwszy w batalionie odznaczony Złotym Medalem 2 klasy z Mieczami „Odznaczenia za Waleczność dla Narodów Wschodnich”.
Niektóre pododdziały batalionu wycofano z Ciechanowa przez Tucholę oraz Lubichowo koło Starogardu Gdańskiego do Gdańska, gdzie zostały przeformowane i prawdopodobnie włączone do 4. Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Polizei”. Zgodnie z rozkazem, jednostki te przeszły przez Nowy Dwór Wejherowski i Lębork, docierając 11 marca 1945 roku do Wejherowa. Tam, w rejonie cementowni, zostały rozbite przez polską 1. Brygadę Pancerną im. Bohaterów Westerplatte.
Większość żołnierzy batalionu udało się ewakuować do Rzeszy. Część oficerów dołączyła do nowo formowanego w Berlinie 1 Kadrowego Batalionu BKA. Pozostali oficerowie oraz podoficerowie wraz z żołnierzami zostali ponownie zorganizowani w batalion, który stacjonował w Albertsdorfie i liczył około 600 osób. W październiku 1944 roku inspekcję przeprowadził mjr Franciszek Kuszel. Wkrótce oddział został podzielony, a jego pododdziały rozmieszczono w różnych rejonach Rzeszy.
Ostatni białoruscy kolaboranci weszli w skład Brygady Grenadierów SS „Weißruthenien”.
Zobacz też
30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska)
Obóz koncentracyjny w Kołdyczewie
Linki zewnętrzne
Historia i organizacja 13 białoruskiego batalionu policyjnego SS (jęz. rosyjski)
Белорусские добровольцы в частях СД. jivebelarus.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-24)].