129 Samodzielny Pułk Artylerii Obrony Przeciwlotniczej Kraju
Był to oddział przeciwlotniczy w ramach ludowego Wojska Polskiego.
Jednostka została utworzona w 1952 roku jako 129 samodzielny pułk artylerii OPL średniego kalibru. Jej głównym zadaniem była ochrona zespołu portowego Szczecin–Świnoujście.
Formowanie pułku i zmiany organizacyjne
Pułk został sformowany na podstawie rozkazu MON nr 0044/Org. z dnia 17 maja 1951 roku, z terminem realizacji od 1 maja do 20 listopada 1952 roku. Miejscem formowania był kompleks koszarowy przy ulicy Ku Słońcu 35 w Szczecinie. Pierwsza grupa żołnierzy dotarła do pułku wiosną 1952 roku, a dowództwo nad nimi objął porucznik Jerzy Maszewski, przewidziany na zastępcę dowódcy pułku ds. liniowych. W lipcu do jednostki zaczęły napływać pojazdy z Elbląga, a 21 października 1952 roku przybył pierwszy dowódca, ppłk Bolesław Koszelski. 18 listopada jednostka wcieliła 388 poborowych, którzy po zakończeniu szkolenia podstawowego złożyli przysięgę wojskową 18 stycznia 1953 roku.
Główną strukturę bojową pułku tworzyły trzy dywizjony artylerii przeciwlotniczej, z których każdy miał po dwie baterie czterodziałowe, przy czym 3. dywizjon pełnił funkcję jednostki szkolnej. Zasadniczym uzbrojeniem były armaty przeciwlotnicze 85 mm wz. 1939 (24 sztuki), a także przeliczniki PUAZO-3 do kierowania ogniem oraz dalmierze optyczne DJa-1 o bazie 4 m. Teoretycznie umożliwiało to zwalczanie celów powietrznych na wysokości do 10 500 m, jednak w praktyce efektywny ogień można było prowadzić do celów poruszających się z prędkością do 220 m/s na wysokości do 8000 m. W obliczu użycia lotnictwa odrzutowego, uzbrojenie pułku nie zapewniało skutecznej osłony chronionym obiektom.
W latach 1957–1958 w Wojsku Polskim miała miejsce redukcja sił zbrojnych. W tym czasie w pułku wprowadzono nowy etat 8/66, który przewidywał zmniejszenie liczby dywizjonów artylerii przeciwlotniczej z trzech do dwóch. W kolejnych latach miały miejsce dalsze redukcje. Rozkazem organizacyjnym Dowództwa Wojsk Lotniczych i OPL OK nr 09/Org. z 19 lipca 1960 roku w pułku wprowadzono nowy etat 8/81, który wprowadził strukturę mieszaną. Utworzono cztery baterie artylerii średniego kalibru, każda po 12 dział oraz dywizjon artylerii małego kalibru, składający się z dwóch baterii 12-działowych.
Na uzbrojenie baterii artylerii średniego kalibru wprowadzono armaty przeciwlotnicze 100 mm KS-19M2, a baterie dywizjonu artylerii małego kalibru otrzymały armaty przeciwlotnicze 57 mm S-60. Dodatkowo, każda bateria ogniowa została wyposażona w przyrząd do kierowania ogniem, odpowiednio PUAZO-6-19 lub PUAZO-6-60 oraz w radiolokacyjną stację artyleryjską SON-9A. Na wyposażenie baterii dowodzenia weszła radiolokacyjna stacja wstępnego poszukiwania P-10 „Wołga”. Na dzień 8 września 1962 roku w pułku znajdowało się 48 sztuk 100 mm KS-19M2, 24 sztuki 57 mm S-60 oraz 6 stacji SON-9A.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 0039/Org. z 14 kwietnia 1962 roku utworzono Wojska Obrony Powietrznej Kraju. Zmiany te przekształciły dotychczasowe korpusy OPL w korpusy OPK, a pułk stał się 129 samodzielnym pułkiem artylerii OPK. W 1967 roku żołnierze pułku otrzymali mundury w kolorze stalowym.
Rozwiązanie pułku
Dynamiczny rozwój lotnictwa odrzutowego sprawił, że tradycyjna artyleria lufowa przestała być efektywna w zwalczaniu samolotów potencjalnego przeciwnika. W odpowiedzi na tę sytuację, do uzbrojenia jednostek WLiOPL OK zaczęły wchodzić zestawy rakiet przeciwlotniczych. Jednostki rakietowe były formowane na bazie istniejących jednostek artylerii przeciwlotniczej.
Aby zapewnić osłonę wybrzeża Bałtyku, zaplanowano do końca 1969 roku sformowanie brygady artylerii OPK w Szczecinie oraz pułku artylerii OPK w Słupsku, co miało obejmować łącznie 11 dywizjonów ogniowych i 2 dywizjony techniczne.
Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego nr 0146/Org. z 13 października 1967 roku nakazano rozformowanie 129 samodzielnego pułku artylerii OPK oraz utworzenie 26 Brygady Artylerii OPK, której zadaniem miała być obrona zespołu portów Szczecin-Świnoujście. 16 listopada 1967 roku dowódca Wojsk OPK wydał rozkaz nr 0135/Org., nakazując Dowódcy 2 Korpusu OPK oraz dowódcy 129. spa OPK sformować do 1 września 1968 roku dowództwo i sztab 26 BA OPK oraz cztery dywizjony ogniowe, z czasowym miejscem stacjonowania sztabu i dywizjonu dowodzenia wskazanym na Szczecin, ul. Ku Słońcu 35.
Szkolenie w pułku
Na początku 1953 roku pułk zainaugurował szkolenie bojowe. Zajęcia prowadzone były na przykoszarowym placu ćwiczeń oraz poligonie artylerii przeciwlotniczej w Mrzeżynie. To tam 1 dywizjon przeprowadził pierwsze w historii pułku strzelania bojowe, osiągając bardzo dobre wyniki i zajmując pierwsze miejsce wśród jednostek artylerii OPL. Najlepsze rezultaty uzyskała 3 bateria pod dowództwem chor. Henryka Kaczmarka oraz 2. bateria pod dowództwem por. Edwarda Zduna. W lutym 2 dywizjon przeszedł zimową szkołę ognia, a w maju wszystkie baterie wzięły udział w letnim poligonie. Po zimowej i letniej szkole ognia oraz jesiennej inspekcji, pułk został sklasyfikowany na pierwszym miejscu w współzawodnictwie wśród jednostek artylerii OPL.
Głównym wskaźnikiem umiejętności bojowych pułku były wyniki strzelań poligonowych. W 1955 roku, podczas zimowej szkoły ognia, pięć działonów uzyskało ocenę niedostateczną, co dało wynik na poziomie 79% wykonania. Strzelanie to stało się przedmiotem szczegółowych analiz prowadzonych przez dowództwo pułku. Wyniki strzelań na letnim poligonie w 1959 roku potwierdziły, że wprowadzony nowy, skomplikowany sprzęt został już w pełni opanowany. Intensywne szkolenie poligonowe miało miejsce również podczas letniej koncentracji w 1962 roku, gdzie baterie przeprowadziły łącznie 25 strzelań programowych, uzyskując średnią ocenę 4,8 oraz osiem strzelań inspekcyjnych na średnią ocenę 5,0.
Formą sprawdzania wyszkolenia taktycznego sztabu pułku oraz podległych mu pododdziałów były ćwiczenia taktyczne. We wrześniu 1960 roku pododdziały pułku zrealizowały trzydniowe ćwiczenie na poligonie w Mrzeżynie dotyczące „Organizacji planowania i prowadzenia działań bojowych w początkowym okresie wojny z wyprowadzeniem pododdziałów spod uderzenia”, a na przełomie września i października pułk wziął udział w ćwiczeniu Wojsk OPL OK pod kryptonimem „Ikar”. W kwietniu 1961 roku zrealizowano ćwiczenie na temat „Samodzielny pułk artylerii przeciwlotniczej mieszanego kalibru w obronie obiektu”. Kolejne ćwiczenia taktyczne z udziałem oddziałów wojsk lądowych miały miejsce w czerwcu i lipcu, z udziałem rezerwistów. Rok następny rozpoczął się udziałem pułku w ćwiczeniu lotno-taktycznym na szczeblu Węzła Naprowadzania, w którym wyróżniły się 3 bateria kpt. Witolda Tatarkiewicza oraz 6 bateria kpt. Mieczysława Sekuły. Latem pułk uczestniczył w ćwiczeniu inspekcyjnym 2 Korpusu na temat „Organizacja i prowadzenie działań bojowych korpusu OPL w początkowym okresie wojny”.
Nieodłączną częścią procesu szkolenia był ruch przodownictwa i współzawodnictwa. Żołnierze rywalizowali o miano przodującej baterii, a później także plutonów i „Drużyn Służby Socjalistycznej”. Indywidualnie rywalizowano o tytuły „Wzorowego Artylerzysty”, „Wzorowego Łącznościowca”, „Wzorowego Sanitariusza” itp., a od 1958 roku także „Wzorowego Żołnierza” i „Wzorowego Kierowcy”. Na czele komisji zajmującej się przyznawaniem wyróżnień stał zastępca dowódcy ds. liniowych.
Ważnym zagadnieniem dla oddziałów przeciwlotniczych, obok szkolenia ogniowego i udziału w ćwiczeniach taktycznych, były kwestie utrzymywania odpowiedniego stanu gotowości bojowej.
Dla pułku oznaczało to szybkie opuszczenie terenu koszar, zajęcie stanowisk ogniowych w wyznaczonym rejonie oraz pozostawanie w gotowości do odparcia ataku powietrznego.
W 1959 roku w pułku uruchomiono wieczorową szkołę dla pracujących, którzy nie ukończyli 6 i 7 klasy szkoły podstawowej. Zajęcia prowadziły nauczyciele ze szczecińskich szkół. Przez kilka lat istnienia szkoły, świadectwa jej ukończenia uzyskało kilkuset żołnierzy. Inną formą nabywania nowych kwalifikacji były kursy samochodowe, organizowane od 1960 roku dla żołnierzy – członków Koła Młodzieży Wojskowej.
Dowódcy pułku
Przypisy
Bibliografia
Leszek Borowski, Dariusz Faszcza, Zbigniew Kuśmierek: 36 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej w Dobrej (1968–1999). Szczecin: Koło nr 28 Związku Żołnierzy Wojska Polskiego w Szczecinie, 2018. ISBN 978-83-64629-77-8.
Dariusz Faszcza: Zapomniani obrońcy polskiego Szczecina. 129 Samodzielny Pułk Artylerii Obrony Przeciwlotniczej (1952–1968). W: Pomorze militarne. T. XI. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo „Pogranicze”, 2021. ISBN 978-83-66607-47-7.
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Andrzej Wojtaszak (red.), Kazimierz Kozłowski (red.): Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek: materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r.: praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
Kalendarium 2 Korpusu Obrony Powietrznej. [dostęp 2022-05-26].