123 eskadra myśliwska to jednostka lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w 1933 roku, w ramach 2 pułku lotniczego.
W czasie kampanii wrześniowej działała w składzie Brygady Pościgowej.
Godło eskadry przedstawia biało-niebieską „mewę w locie” (znaną również jako „stylizowana czapla”).
Formowanie i szkolenie
Eskadra została sformowana na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 7 lipca 1933 (L.dz. 2446/tjn. Org.). W październiku rozpoczęto działania organizacyjne na lotnisku rakowickim w Krakowie. Personel latający oraz naziemny składał się z nadwyżek etatowych dywizjonu myśliwskiego 2 pułku lotniczego. Eskadra weszła w skład III dywizjonu myśliwskiego i została wyposażona w samoloty Avia BH-33. Początkowo była traktowana jako eskadra treningowa, w której każdy nowy pilot musiał odbyć staż. Gdy personel osiągnął gotowość ćwiczebną, brał udział w programie doskonalenia myśliwskiego oraz w szkole ognia na Pustyni Błędowskiej.
Pod koniec 1935 roku rozpoczęto przezbrajanie eskadry w samoloty PZL P.7.
W ramach ćwiczeń z wojskami lądowymi piloci eskadry uczestniczyli w manewrach na terenie Małopolski Wschodniej.
Działania 123 eskadry myśliwskiej w 1939
W lipcu 1939 roku eskadra zorganizowała zasadzkę w rejonie Częstochowy, mając na celu przechwytywanie niemieckich samolotów, które bezprawnie wlatywały w polską przestrzeń powietrzną. Dyżurujące klucze wielokrotnie startowały na alarm w odpowiedzi na zgłoszenia z posterunków obserwacyjno-meldunkowych, jednak z powodu znacznej różnicy prędkości polskich samolotów, były bezradne. Pod koniec lipca zasadzka została rozwiązana.
W tym samym miesiącu do eskadry dołączono czterech podchorążych ostatniego rocznika z Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie oraz dwóch absolwentów Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krośnie.
Od trzeciej dekady sierpnia personel eskadry przebywał na lotnisku od świtu do zmierzchu, a wszelkie urlopy zostały wstrzymane.
Mobilizacja eskadry
Mobilizacja miała miejsce w dniach 24-25 sierpnia na lotnisku Rakowice. Pilotów ściągnięto telefonicznie oraz przez gońców. Personel naziemny tankował i uzbrajał samoloty, a także uzupełniał niezbędne wyposażenie. Pilotom wydano broń osobistą, w tym pistolet Vis wz. 35.
31 sierpnia 1939 roku eskadra została przebazowana do Balic.
O tym, co działo się na lotnisku, mówi kpr. pil. Piotr Zaniewski z 121 eskadry:
„Po południu dowódca dywizjonu, kpt. pil. Mieczysław Medwecki otrzymał rozkaz odesłania 123 eskadry na lotnisko Okęcie. Zgodnie z planem użycia lotnictwa, miała ona stać się częścią IV dywizjonu myśliwskiego 1 pułku lotniczego. Około godziny 16:00 myśliwce eskadry wystartowały w kierunku stolicy.”
W tym czasie IV/1 dywizjon myśliwski stacjonował na lotnisku polowym Poniatów i był częścią Brygady Pościgowej.
Ze względu na konieczność uzupełnienia paliwa oraz późną porę, przelot do Poniatowa odbył się wczesnym rankiem dnia następnego.
Walki eskadry w kampanii wrześniowej
1 września jednostka została przeniesiona na lotnisko polowe Poniatów. Dowódca IV/1 dywizjonu myśliwskiego powiadomił kpt. Mieczysława Olszewskiego o wybuchu wojny i zapoznał go z planem działania.
O godzinie 6:50 miał miejsce pierwszy bojowy start jednego klucza eskadry, który miał na celu m.in. sprawdzenie możliwości samolotów P.7 w walce. W skład klucza weszli podporucznicy Kawnik i Czerniak oraz kapral Widlarz. Po starciu ppor. Czerniak meldował o uszkodzeniu jednego He-111.
O godzinie 16:00 do walki wystartował dywizjon, w skład którego weszło dziesięciu pilotów eskadry, mających za zadanie osłaniać pozostałe samoloty, unikając niepotrzebnych starć ze względu na niską skuteczność ogniową samolotów P.7 oraz problemy z karabinami maszynowymi. Jednak w ferworze walki kpt. Olszewski postanowił zaatakować bombowce nieprzyjaciela.
W trakcie ataku pojawiły się Messerchmitty, co zakończyło się tragicznie dla eskadry: ciężko ranny w powietrzu dowódca 123 eskadry spadł na ziemię, a ppor. Feliks Szyszka ratował się na spadochronie. Niemieckie samoloty ostrzelały rannego pilota, który nieprzytomny z ran i bólu opadł na piasek łachy wiślanej, gdzie został odnaleziony przez okoliczną ludność i przetransportowany do Poniatowa. W tym samym czasie pchor. Danek, atakując mocno dymiącego Dorniera, wszedł w kontakt ogniowy z Messerschmittem. Ostatecznie Danek wyskoczył z płonącego samolotu, również będąc ostrzelanym. Ranny Danek został odnaleziony przez lokalną ludność i przewieziony do szpitala. Trzeci z klucza Szyszki, pchor. Czternastek również wyskoczył z uszkodzonego samolotu i wylądował koło Nowego Dworu, meldując się następnego dnia w Poniatowie. Na postrzelanych maszynach przymusowo lądowali koło Zakroczymia ppor. Kawnik oraz kpr. Flamme, powracając wieczorem do jednostki przygodnym transportem.
Udział w popołudniowej walce znacznie osłabił 123 eskadrę myśliwską. Tego dnia w boju zestrzelono 1 He-111 oraz uszkodzono kilka niemieckich maszyn.
2 września trwały intensywne prace przy naprawie samolotów, a uszkodzone maszyny ściągnięto do Poniatowa. Nowym dowódcą eskadry mianowano ppor. Kawnika, a zastępcą – ppor. Czerniaka.
3 września do boju wyruszyli ppor. Kawnik, Chałupa, Czerniak, podchorążowie Kratka i Bożek oraz podoficerowie Widlarz, Flamme, Nowakiewicz i Zięba. Podchorąży Bożek został zestrzelony w walce i ratował się na spadochronie, dołączając do eskadry w Radzikowie.
4 września eskadra odleciała do Radzikowa. Klucz Kawnika zestrzelił bombowca podczas startu z Radzikowa, a ppor. Czerniak zestrzelił 1 Me-110 w rejonie Saskiej Kępy.
W tym dniu st. szer. Nowakiewicz przymusowo lądował koło Radzymina. Po usunięciu defektu przez czołówkę techniczną, wrócił do eskadry.
5 września na lotnisku maskowano samoloty.
6 września przeprowadzono loty nad Warszawę, gdzie ppor. Czerniak i kpr. Widlarz uszkodzili Messerschmitta 110 w rejonie Saskiej Kępy.
7 września, podczas lądowania w Bełżycach, pchor. Bożek uszkodził podwozie samolotu. Maszynę spisano na straty. Tego dnia dowódca IV/1 dywizjonu myśliwskiego nakazał eskadrom przeniesienie się na lądowisko Radawiec Duży. W kolejnych dniach piloci eskadry wykonywali loty patrolowe i rozpoznawcze w rejonie Lublina i Dęblina. W tym czasie, działając na podstawie nieskoordynowanych rozkazów, przegrupowali się do Młynowa, a następnie powrócili pod Lublin, by 13 września ponownie przelecieć do Młynowa. Tam, 14 września, ppor. Kawnik wykonał lot rozpoznawczy w rejonie Rawa Ruska–Żółkiew dla potrzeb Sztabu Naczelnego Wodza.
15 września eskadra została przeniesiona do Litiatyna.
16 września miała miejsce kolejna zmiana lotniska na Petlikowce Stare. W tym dniu zreorganizowano lotnictwo myśliwskie, tworząc eskadrę rozpoznawczą z pilotów i samolotów P-7a. Nadwyżka personelu została częściowo ulokowana na zasadzkach w celu zwalczania niemieckiego lotnictwa rozpoznawczego.
17 września, na rozkaz Naczelnego Dowódcy Lotnictwa, samoloty 123 eskadry, wraz z innymi maszynami Brygady Pościgowej, odleciały do Czerniowiec w Rumunii, a rzut kołowy eskadry przekroczył granicę rumuńską w nocy z 18 na 19 września.
Z danych Biura Historycznego PSP w Londynie wynika, że piloci 123 eskadry myśliwskiej w czasie kampanii wrześniowej odnieśli 2 zwycięstwa powietrzne. Według ustaleń Jerzego Pawlaka, piloci eskadry zestrzelili na pewno trzy samoloty Luftwaffe (jeden Bf 110, jeden He 111 i jeden nierozpoznany) oraz uszkodzili kolejne dwa samoloty (Bf 110 i Do 17). Na liście Bajana, obok zwycięstw indywidualnych, eskadrze przypisano również zwycięstwo zbiorowe – 2/3 samolotu, który został zestrzelony na pewno.
Obsada personalna eskadry
Samoloty eskadry
W kampanii wrześniowej 1939 roku eskadra dysponowała dziesięcioma samolotami myśliwskimi PZL P.7a. Maszyny te nie były wyposażone w radiostacje.
Wypadki lotnicze
9 maja 1935 roku, podczas ćwiczeń „startu z wiatrem”, kpr. pil. Antoni Godlewski, startując na samolocie Avia, nie zdołał odpowiednio poderwać maszyny i uderzył ogonem o dach hangaru dywizjonu myśliwskiego, co zakończyło się jego śmiercią.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Remigiusz Kasprzycki: Rakowice-Czyżyny w latach 1921–1955. Krakowskie lotnisko w służbie wojskowej i cywilnej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010. ISBN 978-83-7188-448-1.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Medard Krzycki: Sowy nadlecą o świcie. Biblioteka Żółtego Tygrysa. T. 15. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
Łukasz Łydżba: Krakowski III/2 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2012. ISBN 978-83-7731-109-7.
Łukasz Łydżba: IV/1 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2013. ISBN 978-83-7731-158-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. Lotnictwo wojskowe 1939. [dostęp 2019-08-24].