122 mm haubica wz. 1910/30
122 mm haubica wz. 1910/30 (ros. 122-мм гаубица образца 1910/30 года) to radziecka haubica, która jest zmodernizowaną wersją opracowaną w 1910 roku przez francuską firmę Schneider. Była ona szeroko wykorzystywana przez armię carską podczas I wojny światowej w formie 122 mm haubicy wz. 1910. Produkcję tego działa kontynuowano aż do 1940 roku, kiedy to zastąpiła ją 122 mm haubica wz. 1938 (M-30). Na dzień ataku Niemiec 22 czerwca 1941 roku, Armia Czerwona dysponowała 5,680 takimi działami, które stanowiły większość haubic w artylerii dywizyjnej. Haubice te były używane przez cały okres od 1941 do 1945 roku, chociaż ich udział w stosunku do nowocześniejszych haubic M-30 stopniowo malał.
Historia
Haubica wz. 1910 była intensywnie stosowana przez armię carską w czasie I wojny światowej. Po jej zakończeniu, była wykorzystywana przez jednostki walczące w wojnie domowej w Rosji (ZSRR).
W latach 20. XX wieku w fabryce w Permie, na zlecenie Armii Czerwonej, rozpoczęto prace nad zmodernizowaną wersją haubicy wz. 1910. Głównym celem modernizacji było zwiększenie donośności działa, co udało się osiągnąć poprzez wydłużenie komory nabojowej, co zwiększyło jej objętość. Umożliwiło to zwiększenie ładunku miotającego. W związku z tym, że wzrósł odrzut przy strzelaniu maksymalnym ładunkiem, wzmocniono konstrukcję łoża oraz mechanizmu podniesieniowego, a także zmodyfikowano oporopowrotnik. Konieczne były także zmiany w przyrządach celowniczych. Zmodernizowane działo przyjęto do uzbrojenia jako 122 mm haubica wz. 1910/30.
Haubica wz. 1910/30 charakteryzowała się krótką lufą i była przeznaczona głównie do strzelania pod kątem stromym, z kątem podniesienia lufy od +20° do +45°. Amunicja była rozdzielnego ładowania, a do wyboru było 6 różnych ładunków miotających. Działo miało zamek śrubowy oraz oporopowrotnik hydropneumatyczny. Łoże było jednoogonowe, na drewnianych kołach (po 1936 roku wprowadzono koła stalowe z gumowymi oponami), a zawieszenie było nieresorowane. Trakcja była ośmiokonna.
W ramach modernizacji, zaktualizowano 762 działa wz. 1910, a także rozpoczęto produkcję nowych dział tego typu. Dokładna liczba wyprodukowanych haubic wz. 1910/30 nie jest znana, jednak wiadomo, że w latach 1937-1941 wyprodukowano 3,395 dział tego typu. Opracowano również działo SU-5, które było uzbrojone w haubice wz. 1910/30.
W momencie wybuchu wojny radziecko-niemieckiej, haubica wz. 1910/30 była już konstrukcją przestarzałą. Przestarzałe zawieszenie uniemożliwiało trakcję mechaniczną, a jednoogonowe łoże ograniczało kąt ostrzału w poziomie, co utrudniało celowanie w ruchome cele. Dodatkowo, donośność była mniejsza o 1800 m w porównaniu do pocisków wystrzeliwanych z niemieckiej 10.5 cm le.F.H.18. Jednak do zalet działa należała niewielka masa, solidna konstrukcja oraz duża skuteczność pocisków kal. 122 mm. Mimo dostaw nowoczesnych 122 mm haubic wz. 1938, haubice wz. 1910/30 były używane aż do końca wojny.
W dywizji piechoty znajdowały się dwa pułki artylerii, które posiadały, obok dział dywizyjnych kal. 76 mm, łącznie 32 haubice 122 mm. W czerwcu 1941 roku liczba pułków artylerii dywizyjnej została zmniejszona do jednego, a liczba haubic do 16. Natomiast gwardyjskie dywizje piechoty, od grudnia 1942 roku, miały jedną trzy baterie haubic (łącznie 12 dział), a od grudnia 1945 roku 20 haubic 122 mm w pięciu bateriach. W czerwcu 1945 roku, liczba haubic w standardowych dywizjach piechoty również wzrosła do 20.
W latach 1939-1941, dziewięć haubic kal. 122 mm (jeden trójbateryjny dywizjon) znajdowało się w dywizjach piechoty górskiej. Od 1941 roku liczba haubic w tych dywizjach wzrosła do 24, jednak na początku 1942 roku spadła do 8 (dwie baterie), a w 1944 roku haubice tego kal. zniknęły z uzbrojenia dywizji piechoty górskiej.
Dywizje zmotoryzowane dysponowały dwiema bateriami haubic 122 mm (12 dział) w dwóch dywizjonach uzbrojonych także w armaty kal. 76,2 mm. W dywizjach pancernych wszystkie 12 haubic stanowiły uzbrojenie jednego dywizjonu. Do sierpnia 1941 roku, 8 haubic kal. 122 mm zgrupowanych w dwóch bateriach miały również dywizje kawalerii, które później zostały pozbawione artylerii dywizyjnej.
Brygady piechoty były wyposażone w jedną czterodziałową baterię haubic 122 mm.
Haubice kal. 122 mm były także używane przez brygady artylerii podporządkowane naczelnemu dowództwu, posiadając 72-84 haubice tego kalibru.
Mimo dostaw nowoczesnych 122 mm haubic wz. 1938, haubice wz. 1910/30 były wciąż wykorzystywane do końca wojny.
Inni użytkownicy
Wojska fińskie zdobyły około 30 haubic wz. 1910/30 podczas wojny zimowej, a następnie 145 w czasie wojny kontynuacyjnej. Zostały one wprowadzone do uzbrojenia jako 122 H/10-30. W 1944 roku Finlandia odkupiła od III Rzeszy dodatkowe 72 działa tego typu. W podobny sposób zmodernizowano także fińskie haubice wz. 1910 (122 H/10), nadając im oznaczenie 122 H/10-40. Podczas działań wojennych fińskie działa wystrzeliły 369 744 pociski, z czego 20 haubic zostało utraconych.
Kilkaset haubic wz. 1910/30 trafiło również w ręce niemieckie, gdzie przyjęto je do uzbrojenia jako 12,2 cm le.F.H.388(r). Niemcy rozpoczęli produkcję pocisków do tych dział, wytwarzając 424 tysiące pocisków w 1943 roku, 696 700 w 1944 roku oraz 133 tysiące w 1945 roku.
Amunicja
Bibliografia
Stefan Pataj: Artyleria lądowa 1872-1970. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975. Brak numerów stron w książce.
А. Иванов: Артиллерия СССР в перод второй мировой войны. Санкт-Петербург: Издательский Дом «Нева», 2003. ISBN 5-7654-2731-6. Brak numerów stron w książce.