122 mm armata wz. 1931 (A-19) (ros. 122-мм корпусная пушка обр. 1931 г.) to radziecka ciężka armata polowa.
Historia
W latach 20. XX wieku radziecka artyleria była wyposażona w różnorodne modele armat i haubic, które w większości opracowano przed I wojną światową, co skutkowało ich niezadowalającymi parametrami technicznymi. Z drugiej strony, pozytywne wyniki 120 mm armat używanych w artylerii nabrzeżnej podczas I wojny światowej wskazywały na potencjał armat tego kalibru. Dlatego dowództwo RKKA zleciło 5 stycznia 1927 roku opracowanie korpuśnej armaty kal. 122 mm w dwóch wersjach różniących się sposobem transportu: jedna miała być przystosowana do trakcji konnej, a druga do motorowej. Pierwsza wersja miała być demontowalna do transportu. W tym samym czasie Główny Zarząd Artylerii (GAU) rozpoczął szeroko zakrojony program modernizacji niemal wszystkich typów dział. Modernizacja 107 mm korpuśnej armaty polowej wz. 1910 nie przyniosła zadowalających wyników, co przyczyniło się do intensyfikacji prac nad armatami kal. 122 mm.
Prace nad nowym działem powierzone zostały biuru konstrukcyjnemu KB AK, którym kierował F.F. Łender. Wstępne projekty armaty zaprezentowano na początku 1928 roku, a w styczniu 1929 roku zatwierdzono projekt techniczny. Dalsze prace przeniesiono do KB OAT na mocy decyzji z 29 czerwca 1929 roku, pod kierownictwem S.P. Szukałowa. Mimo przeniesienia, w projekcie nadal uczestniczyli inżynierowie z KB AK, w tym M.J. Krupczatnikow i W.N. Drozdow, oraz inni pracownicy Fabryki Nr 172.
17 czerwca 1929 roku zlecono wykonanie rysunków technicznych potrzebnych do stworzenia prototypu oraz budowę prototypowej armaty, dwóch luf, przodka i przyczepy do transportu lufy. Prototyp został przetestowany na poligonie NIAP w październiku 1931 roku, gdzie oddano 1525 strzałów i pokonano dystans 500 km z prędkością 17 km/h. 6 maja 1932 roku działo odesłano do biura projektowego w celu dalszych prac, a po jego rozwiązaniu do GKB-38 (ГКБ-38 – Главноеконструктор скоебюро завода №38). W 1933 roku w GKB-38 opracowano dokumentację techniczną serii próbnej armat, które otrzymały oznaczenie A-19. W tym samym roku wydano polecenie wykonania trzech armat serii próbnej w zakładach Barrikady do marca 1935 roku. Kolejne 30 miało być zbudowanych w 1935 roku, z czego 27 odebrano przez zamawiającego. Próby na poligonie w dniach 1–15 listopada wykazały, że nie ma przeszkód do przyjęcia A-19 do uzbrojenia, lecz zalecono przeprowadzenie prób w warunkach zimowych. 13 marca 1936 roku armata A-19 została oficjalnie przyjęta do uzbrojenia jako 122-мм корпусная пушка обр. 1931 г.
Seryjne armaty wz. 1931 wyposażone były w dwa rodzaje luf różniących się konstrukcją koszulki. Działa seryjne nie miały hamulca wylotowego. Zamek śrubowy został przejęty z 152 mm haubicy wz 09/30. Oporopowrotnik znajdował się w kołysce lufy, gdzie opornik był hydrauliczny, a powrotnik hydropneumatyczny.
Mechanizm podniesieniowy łączył się z dwoma odciążaczami sprężynowymi, a mechanizm kierunkowy był śrubowy.
Armata wz. 1931 miała łoże dwuogonowe i koła szprychowe z gumowymi bandażami. Koła były resorowane, przy czym resorowanie nie było automatycznie wyłączane po rozchyleniu ogonów.
Produkcja dział A-19 była na początku ograniczona, a wyprodukowane egzemplarze intensywnie testowano. Próby holowania rozłożonych dział, przeprowadzone od 25 kwietnia do 3 września 1936 roku na dystansie 635 km, doprowadziły do rezygnacji z tego sposobu transportu. W rezultacie przodek działa zastąpiono przodkiem haubicy MŁ-15.
Oprócz prób seryjnych, zaprojektowano nową lufę oznaczoną jako Br-3, przystosowaną do zasilania ładunkiem miotającym w woreczkach (bezłuskowym). Próby Br-3 osadzonej na standardowym łożu armaty A-19 odbyły się w marcu 1937 roku, jednak wykazano, że lufa była niedopracowana, co zniechęciło do wprowadzenia jej do seryjnych dział. Prowadzono również próby z podwoziem gąsienicowym, wykorzystując elementy czołgu T-26. Modyfikacja wykazała poprawę celności i zmniejszenie rozrzutu pocisków, jednak niska żywotność i niezawodność podwozia gąsienicowego sprawiły, że pozostała ona na etapie prototypu.
Eksploatacja seryjnych armat A-19 ujawniła poważną wadę – niedopracowany mechanizm odciążaczy lufy, często się zacinający, co powodowało opóźnienia w zmianie kąta podniesienia lufy, nawet do 20 minut. W związku z tym podjęto decyzję o osadzeniu lufy armaty wz. 1931 na łożu 152 mm haubicoarmaty MŁ-20, co skutkowało przyjęciem zmodyfikowanego działa do uzbrojenia jako 122 mm armata wz. 1931/37.
Na 1 listopada 1936 roku Armia Czerwona miała 74 armaty wz. 1931, z czego 12 wymagało remontu kapitalnego. Armaty A-19 użyto bojowo podczas wojny zimowej z Finlandią, jednak w przeciwieństwie do innych typów broni, ani jeden egzemplarz nie został zdobyty przez wroga. Armaty wz. 1931 były również wykorzystywane w czasie wojny kontynuacyjnej (1941–44). Na 1 marca 1940 roku Armia Czerwona dysponowała 127 armatami wz. 1931 i wz. 1931/37, a w momencie wybuchu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 1255 dział tych typów. Na dzień 1 maja 1945 roku Armia Czerwona miała jeszcze 289 dział A-19 oraz 309 w jednostkach RWGK (РВГК – Резерва Верховного Γлавнокомандования). A-19 trafiły również do uzbrojenia państw walczących przeciwko ZSRR. 29 sztuk 122 mm armat zdobyto w 1941 roku w pierwszych miesiącach wojny kontynuacyjnej, z czego 25 znajdowało się w wystarczająco dobrym stanie, aby zostać przyjętymi do uzbrojenia armii fińskiej pod oznaczeniem 122 K/31. Warto zauważyć, że to samo oznaczenie nadawano zarówno armatom wz. 1931, jak i wz. 1931/37. Z powodu dużej masy, która utrudniała manewry, wszystkie te działa trafiły do artylerii obrony wybrzeża. Podczas II wojny światowej niektóre 122 mm armaty wz. 1931 zostały zdobyte przez wojska niemieckie i wprowadzone do użytku pod oznaczeniem 12,2 cm K 390/1(r).
Amunicja
Armata wz. 1931 używa amunicji o kalibrze 121,92 mm × 785 R, rozdzielnego ładowania z pociskami odłamkowo-burzącymi oraz przeciwpancerno-smugowymi (tępo i ostrogłowicowymi) z ładunkiem prochowym zmiennym. Nie stosowano amunicji przeciwpancernej podkalibrowej, przeciwpancerno-zapalającej, szrapneli, ani zapalającej i oświetlającej. Oprócz dedykowanej amunicji dla armaty A-19 (oznaczenie …-471) używano także pocisków OF-462 przeznaczonych do haubicy M-30. Pocisk odłamkowo-burzący z zapalnikiem ustawionym na działanie odłamkowe rażął pas o szerokości 40 m i długości 4 m, a z zapalnikiem burzącym rażął pole o średnicy 3,3 m i głębokości 1,3 m. W czasie II wojny światowej pocisk przeciwpancerny umożliwiał niszczenie niemieckich czołgów z dystansu do 900 m. Istniały 4 schematy załadunku łusek ładunkiem prochowym.
Przypisy
Bibliografia
Stefan Pataj: Artyleria lądowa 1872-1970. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975. Brak numerów stron w książce
А. Иванов: Артиллерия СССР в перод вовторой мировой войны. Санкт-Петербург: Издательский Дом «Нева», 2003. Brak numerów stron w książce
Witold „Jowitek” Mikiciuk: 122 mm armata wz. 1931 (A-19). [dostęp 2007-07-01]. (pol.).
mega.km.ru. [dostęp 2007-07-21]. (ros.).
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 5. ISBN 83-86028-01-7.