122 eskadra myśliwska – pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w 1925 roku jako 114 eskadra myśliwska. W 1928 roku zmieniła nazwę na 122 eskadrę myśliwską. W czasie września 1939 roku brała udział w działaniach lotniczych w ramach Armii „Kraków”.
Godło eskadry:
biały znak geometryczny na tle niebieskiego kwadratu z białą obwódką – na samolotach Spad
biały „papierowy konik” – na samolotach Avia, P-7 i P-11
Formowanie i szkolenie 114 eskadry myśliwskiej
Wiosną 1925 roku, na lotnisku mokotowskim, sformowano dla 11 pułku myśliwskiego 114 eskadrę myśliwską, która została wyposażona w samoloty Fokker D.VII. W styczniu 1926 roku eskadra przeniosła się na lotnisko w Lidzie, gdzie do marca tego roku dokonano przezbrojenia na francuskie samoloty Spad 61C1.
W kolejnych latach eskadra prowadziła standardową działalność szkoleniową, organizując pokazy lotnicze w miastach kresowych, co przyciągało liczną publiczność i sprzyjało propagandzie lotnictwa.
W wyniku nowych koncepcji organizacyjnych w lotnictwie wojskowym, w 1928 roku rozwiązano 11 pułk myśliwski. Po manewrach letnich na północno-wschodnich terenach Polski, eskadra została przeniesiona do Krakowa, gdzie, w ramach 2 pułku lotniczego, otrzymała numer 122.
Jako 122 eskadra myśliwska
Na podstawie rozkazu Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych L.dz. 700/tj. Og.-Org. z 23 czerwca 1928 roku, dotyczącego organizacji „mieszanych” pułków lotniczych, rozwiązano 11 pułk myśliwski. Dywizjon myśliwski włączono do 2 pułku lotniczego, a 14 lipca 1928 roku przeniesiono go z Lidy do Krakowa na lotnisko Kraków-Rakowice. Po tej dyslokacji, 114 eskadra dywizjonu została przekształcona w 122 eskadrę myśliwską, wchodząc organizacyjnie w skład III/2 dywizjonu myśliwskiego. Jej wyposażenie stanowiły samoloty Spad 61.
W sierpniu 1930 roku Departament Aeronautyki MSWojsk. zorganizował kurs pilotażu myśliwskiego dla kilkudziesięciu pilotów, w którym w większości brali udział instruktorzy z 122 eskadry. Kurs ten zapoczątkował tzw. „krakowską szkołę pilotażu”, a trójki akrobacyjne dowodzone przez por. pil. Jerzego Bajana wzbudzały podziw dzięki precyzji i elegancji w wykonywaniu skomplikowanych figur akrobacyjnych.
W związku z licznymi wypadkami na samolotach Spad, najpierw wprowadzono zakaz wykonywania akrobacji na tych maszynach, a następnie rozpoczęto proces ich wycofywania. Zastąpiono je samolotami Avia BH-33.
Latem klucz eskadry pod dowództwem ppor. pil. Stanisława Floriana Laskowskiego uczestniczył w manewrach organizowanych przez 11 Grupę Artylerii.
Personel techniczny i naziemny eskadry odnosił sukcesy w zawodach, zdobywając pierwsze miejsca w konkurencjach budowy hangaru polowego oraz szybkiego wyprowadzania samolotów z hangaru. Najwięcej nagród indywidualnych zdobył szef mechaników, st. majster wojsk. Gustaw Pokrzywka.
W 1932 roku do eskadry przydzielono szwedzkiego kapitana pilota Aleksandra Arro. Pod koniec roku eskadra otrzymała pierwsze samoloty myśliwskie PZL P.7a.
Wiosną 1933, na międzynarodowych zawodach lotniczych organizowanych przez Aeroklub Warszawski, „trójka” 122 eskadry w składzie por. pil. Bronisław Kosiński, kpr. pil. Stanisław Macek i kpr. pil. Karol Pniak zdobyła duży sukces, prezentując finezyjną akrobację indywidualną i zespołową.
Rok 1934 przyniósł największy sukces, kiedy dowódca 122 eskadry, kpt. Jerzy Bajan, zajął I miejsce w Challenge 1934, wspólnie z szefem mechaników, st. majstrem wojsk. Gustawem Pokrzywką.
W 1936 roku eskadra otrzymała pierwsze samoloty PZL P.11a, a personel brał udział w manewrach oraz szkole ognia lotniczego na poligonie w Pustyni Błędowskiej. Czołowi piloci corocznie zdobywali pierwsze miejsca w konkurencjach indywidualnych i zespołowych, co zaowocowało stałym pucharem Ministra Spraw Wojskowych.
We wrześniu 1937 roku, po przezbrojeniu w samoloty PZL P.11c, eskadra wzięła udział w koncentracji lotnictwa oraz ćwiczeniach organizowanych przez 3 Grupę Lotniczą.
Działania 122 eskadry myśliwskiej w 1939
Od wiosny 1939 roku niemieckie samoloty regularnie naruszały polską przestrzeń powietrzną. Niektórzy piloci eskadry brali udział w organizowanych zasadzkach. Od 20 sierpnia dyżurowali na lotnisku Aleksandrowice: ppor. Bronisław Skibiński, plut. Antoni Markiewicz, st. szer. Paweł Kowala oraz st. szer. Tadeusz Krieger.
W lipcu do eskadry przydzielono trzech podchorążych z ostatniego rocznika Szkoły Podchorążych Lotnictwa Dęblin oraz trzech absolwentów Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krośnie.
Mobilizacja eskadry
Mobilizacja 122 eskadry miała miejsce w dniach 24 i 25 sierpnia 1939 roku.
Pilotów ściągnięto na lotnisko Rakowice telefonicznie i za pomocą gońców. Personel naziemny tankował i uzbrajał samoloty, a z magazynów pobierano wyposażenie niezbędne do działań, przydzielano pilotom broń osobistą – pistolet Vis wz. 35.
Na lotnisku utrzymywano dwusamolotowe klucze alarmowe.
W nocy z 26 na 27 sierpnia z lotniska wyruszył rzut kołowy pojazdami, starannie przemieszczał się w odstępach czasowych, aby uniknąć wykrycia przez niemiecki wywiad. O świcie 31 sierpnia samoloty eskadry odleciały pojedynczo na lotnisko alarmowe Balice, utrzymując odstępy, aby maskować lądowanie kolejnych maszyn. Personel zakwaterowano w majątku Balice.
O przebiegu sytuacji na lotnisku wspomina kpr. pil. Piotr Zaniewski z 121 eskadry:
Walki eskadry w kampanii wrześniowej
W kampanii wrześniowej eskadra działała w ramach III/2 dywizjonu myśliwskiego, a jej zadania obejmowały lotnictwo i obronę przeciwlotniczą Armii „Kraków”.
1 września o 6:00 ogłoszono alarm oraz odprawę pilotów. Dowódca dywizjonu, kpt. Mieczysław Medwecki, zapoznał personel z sytuacją oraz ogłosił stan wojny z Niemcami. Podporządkował sobie klucz 121 eskadry myśliwskiej i o 6:00 wystartował w rejon Chrzanowa. W tym czasie nad lotniskiem Balice pojawiły się dwie grupy Heinkli 111 oraz około 18 Junkersów 87. Startujący dowódca dywizjonu został zaatakowany przez trójkę Ju–87, a jego P.11 uderzył w ziemię w pobliżu lotniska.
Kaptan Wiórkiewicz wspomina:
Tak zginął pierwszy polski pilot w II wojnie światowej, zestrzelony przez podoficera Franka Neuberta z Stuka–Geschwaders 2 „Immelmann”.
O godzinie 7:00 wystartowało 14 pilotów dywizjonu w celu przechwycenia niemieckiej wyprawy bombowej. W wyniku starcia kpr. Parafiński zestrzelił jeden He-111 nad Czyżynami, a st. szer. Uchto musiał skakać ze spadochronem z uszkodzonej maszyny. Po wylądowaniu eskadra przeniosła się na pobliskie lądowisko, około 700 metrów od Balic. Około 14:00 plut. Majchrzyk na RDW-8 dostarczył 5000 sztuk amunicji do 23 eskadry obserwacyjnej stacjonującej na lotnisku Palczowice.
W ciągu dnia piloci eskadry wielokrotnie startowali do przelatujących samolotów Luftwaffe, jednak brak rozkazów od wyższych przełożonych oraz łączności z systemem dozorowania prowadził do chaotycznych działań, które nie przynosiły pożądanych rezultatów. Przed wieczorem eskadra przesunęła się na lotnisko Igołomia, gdzie dołączyli piloci biorący udział w zasadzce pod Bielskiem.
2 września wystartowały dwa klucze eskadry z zadaniem osłony wyprawy bombowej 24 eskadry rozpoznawczej w rejonie Szczekociny–Miechów. Po doprowadzeniu załóg „Karasi” do ich lotniska, myśliwce powróciły do Igołomi.
Plutonowy Majchrzyk tak opisał walkę:
3 września eskadra wystartowała na przechwycenie kolejnej wyprawy Luftwaffe, udaremniając bombardowanie Krakowa i niszcząc dwa bombowce. Po południu eskadra odleciała do Podlodowa.
4 września wykonano kilka lotów w rejony Dęblina i Lublina. Dnia następnego w rejonie Dęblina wystawiono posterunek obserwacyjno-meldunkowy z radiostacją. Loty patrolowe wykonywali kpt. Wiórkiewicz, pchor. Własnowolski oraz kpr. Parafiński. W tym dniu nie przychodziły rozkazy, a łączność z dowództwem była zerwana. Dopiero 5 września po południu pojawił się płk Stefan Sznuk, nakazując przesunięcie III/2 dywizjonu na lądowisko Kraczewice.
6 września piloci eskadry wykonywali loty w rejony Dęblina i Lublina.
7 września latano w rejonie Dęblin–Puławy, Radom, Kazimierz, Kurów, Solec. Około 15:00 w rejonie Puław napotkano sześć Donierów. Nie zestrzelono żadnego, ale samoloty Wiórkiewicza, Markiewicza i Pietrasiaka zostały postrzelane przez własną artylerię przeciwlotniczą.
8 września eskadra patrolowała Wisłę od Solca do Dęblina oraz rejon Kałuszyna, działając na rzecz nowo utworzonej Armii „Lublin”. O 16:00 eskadra wystartowała przeciw wyprawie Luftwaffe, próbującej zbombardować most drogowy na Wiśle pod Puławami. Kapitan Wiórkiewicz zanotował:
9 września latano wzdłuż łuku Wisły. Po południu eskadra odleciała na lotnisko Strzelce.
10 września plut. Markiewicz ponownie rozpoznawał obszar Annopol–Sandomierz, a pchor. Własnowolski Dęblin–Zwoleń. Z powodu braku paliwa ograniczono loty, a dowódca dywizjonu rozsyłał „patrole benzynowe” w celu poszukiwania paliwa. Rekonesansu w Dęblinie dokonał kpr. Parafiński na RWD-8, lądując pod ostrzałem Messerschmittów przy dęblińskich składach paliwa.
11 września ppor. pil. Stanisław Wielgus wylądował na RWD-8 pod stacją kolejową Bedlno, zmuszając kolejarzy do wysłania trzech cystern z benzyną w kierunku stacji Chełm.
12 września krakowski III/2 dywizjon myśliwski wszedł w skład Brygady Pościgowej.
13 września plut. Markiewicz rozpoznawał rejon Sandomierz–Opatów, lądował przymusowo pod Łuckiem. Po uzupełnieniu paliwa powrócił do jednostki. W nocy ppor. Wielgus wykonał lot specjalny na RWD-8, przyczyniając się do ujęcia niemieckiego szpiega, który dawał sygnały świetlne samolotom Luftwaffe.
14 września eskadra przegrupowała się na lotnisko Werba. Przed odlotem plut. Majchrzyk pojechał do Włodzimierza Wołyńskiego z meldunkiem do Naczelnego Dowódcy Lotnictwa. Meldunek odebrał szef sztabu gen. obs. Stanisław Ujejski. Nowy rozkaz nakazywał przeniesienie III/2 dywizjonu na lotnisko Petlikowice.
W dniach 15–17 września wykonano tylko niezbędne loty łącznościowe i rozpoznawcze. W tym czasie trwała reorganizacja Brygady Pościgowej. Nie doszło już do wznowienia działań bojowych. 17 września o 16:00 samoloty 122 eskadry lotniczej odleciały do Rumunii. Rzut kołowy przekroczył granicę polsko-rumuńską następnego dnia.
Obsada personalna eskadry
Samoloty eskadry
Na początku eskadra była wyposażona w samoloty Fokker D-VII.
Do marca 1926 roku przezbrojono ją w francuskie samoloty Spad 61C1.
W związku z wysoką awaryjnością Spad-ów, zaczęto wprowadzać samoloty Avia BH-33.
Pod koniec 1932 roku eskadra otrzymała pierwsze samoloty myśliwskie PZL P.7a.
W 1936 roku przezbrojono ją w samoloty PZL P.11a, a we wrześniu 1937 roku w PZL P.11c.
Na dzień przed wojną w eskadrze znajdowało się 10 samolotów PZL P.11c.
Wypadki lotnicze
W trakcie działalności eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze, które zakończyły się obrażeniami lub śmiercią pilotów:
1 maja 1929 roku, podczas lotu treningowego na samolocie Spad, zginął sierż. pil. Franciszek Stańco, a przyczyną było urwanie skrzydeł.
28 maja 1930 roku, podczas lotu treningowego na samolocie Spad, zginął kpr. pil. Antoni Krzak, również z powodu urwania skrzydeł.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Remigiusz Kasprzycki: Rakowice-Czyżyny w latach 1921–1955. Krakowskie lotnisko w służbie wojskowej i cywilnej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010. ISBN 978-83-7188-448-1.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Łukasz Łydżba: Krakowski III/2 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2012. ISBN 978-83-7731-109-7.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. Lotnictwo wojskowe 1939. [dostęp 2019-08-24].