Armata morska 120 mm wz. 36 L/50 Bofors
Armata morska 120 mm wz. 36 L/50 Bofors to działo okrętowe kal. 120 mm, które stanowiło podstawowe uzbrojenie polskich niszczycieli, takich jak ORP Grom, ORP Błyskawica oraz stawiacz min ORP Gryf.
To działo było częścią procesu rozwojowego dział 120 mm produkowanych przez firmę Bofors, który rozpoczął się w latach dwudziestych. Już w katalogu Boforsa z 1932 roku znajdowały się modele o parametrach technicznych zbliżonych do późniejszych polskich wersji. Ostateczna wersja armaty, zamówiona dla ORP „Gryf”, powstała w 1934 roku. W późniejszej umowie dotyczącej uzbrojenia kontrtorpedowców, strona polska zaznaczyła, że ma to być broń identyczna do tych dla „Gryfa”, co zrealizowano w przypadku ORP „Grom” i ORP „Błyskawica”. Oczekiwano również obniżenia wysokości dział na czopach o 10 cm dla nowych niszczycieli typu „Huragan”, aby poprawić ich stateczność.
Armaty zamontowane na podstawach morskich miały lufy monoblokowe samowzmocnione oraz zamek klinowy horyzontalny. Amunicja zespolona miała znaczne wymiary i masę. W zestawach podwójnych znajdowały się działa prawe i lewe, przystosowane do obsługi z odpowiednich stron, natomiast w zestawie pojedynczym występowało tylko działo prawe. W przypadku zestawu podwójnego oba działa były osadzone na wspólnych czopach kołyski i miały wspólny mechanizm podnoszenia, co było korzystnym rozwiązaniem z perspektywy wielkości i masy stanowisk dział podwójnych. Niemniej jednak, w razie awarii mechanizmu podnoszenia obydwa działa mogły zostać unieruchomione, a jednoczesne wystrzelenie pocisków mogło obniżać celność z powodu interferencji. Bliskość zamków działa miała także wpływ na pracę ładowniczych podczas ładowania. Proces ładowania mógł odbywać się w różnych położeniach lufy, ale najwygodniej było przy kącie +15 stopni.
Często podawany kąt podniesienia luf od -3 do +30 stopni jest nieprawdziwy; w rzeczywistości wynosił on od -10 do +30 stopni.
Po ćwiczeniach artyleryjskich przeprowadzonych na niszczycielu ORP „Grom” w styczniu 1938 roku, dowódca Floty w swoim meldunku do szefa KMW wskazywał, że „…platformy wraz z relingami przy działach 120 mm podwójnych są wadliwe, co utrudnia i opóźnia ładowanie tych dział…”. W wyniku modernizacji usunięto większość relingów od tyłu, pozostawiając jedynie niewielkie fragmenty po bokach, przy zamkach. Tylna część platform i górne części masek dział zostały jednak usunięte dopiero w Anglii, podczas prac mających na celu poprawę stateczności okrętu, kiedy to eliminowano zbędne elementy.
Wbrew informacjom zawartym w niektórych źródłach, działa nie były instalowane w wieżach artyleryjskich, gdyż miały maski przeciwodłamkowe tylko w przedniej części, a platformy do obsługi i ładowania dysponowały jedynie podstawami dwudziałowymi. Ważne jest również to, że podnośniki amunicji znajdowały się za stanowiskami dział i nie były wbudowane w podstawę. W rzeczywistości na kontrtorpedowcach za stanowiskami działa znajdowały się podnośniki amunicji, a przy stanowiskach dział 1, 2 i 3 było po dwa parki amunicyjne po 15 naboi każdy. Przy stanowisku dział zdwojonych nr 4 znajdowały się 3 parki amunicyjne po 10 naboi. Amunicję należało dostarczać do stanowisk dział, co było powszechną praktyką na okrętach tej wielkości. Kontrtorpedowce dysponowały czterema komorami amunicyjnymi, po jednej dla każdego stanowiska działa 120 mm, a każda z nich była obsługiwana przez jedną windę amunicyjną. Na szkolnym okręcie minowym ORP „Gryf” nie było parków amunicyjnych. Jednostka ta dysponowała jedynie dwiema komorami amunicyjnymi dla dział dziobowych i rufowych, ale w każdej znajdowały się po dwa podnośniki amunicji 120 mm. Dodatkowo, tylko górne pojedyncze stanowiska dział 120 mm (nr 2 i 3) miały podnośniki amunicyjne w bezpośredniej bliskości za stanowiskiem działa. Zdwojone działa na stanowiskach 1 i 4 miały podnośniki amunicyjne, co prawda na tym samym poziomie, ale w nadbudówkach. Szczególnie przedni podwójny zestaw dział nr 1 miał najdłuższą drogę donoszenia amunicji.
Nad lufą armaty znajdował się hydrauliczny opornik, a pod lufą zamontowane były dwa sprężynowe powrotniki. Na stanowiskach dział z lewej strony znajdował się celowniczy podniesienia, a z prawej celowniczy kierunku.
Dwa stanowiska dział 120 mm L/50 wz.36 (łącznie 3 lufy) zostały zdjęte z wraku ORP „Gryf”, aby utworzyć baterię przeciwdesantową nr 34. Udało się zorganizować doraźne stanowiska przed kapitulacją Helu, jednak działa nie wzięły już udziału w walce.
Informacje pojawiające się w literaturze i czasopismach, że działa miały oznaczenie wz.34/36, nie znalazły potwierdzenia w archiwalnych dokumentach ani w informacjach wyrytych na zachowanych egzemplarzach dział. W dokumentach broń występuje jako 12 cm SK L/50 M36/P w pisowni szwedzkiej, natomiast w polskich dokumentach jako Działo 120 mm. L/50. wz.36. Taka sama informacja widnieje na podstawie zamka działa, czyli: Dz. 120 mm. L/50. wz.36, co jest widoczne na załączonym zdjęciu.
Tabela zamówień
W zestawieniu umów zawartych z firmą Bofors dotyczących zakupu uzbrojenia, w tym dział 120 mm wz.36, prezentuje się następująco:
== Dane taktyczno-techniczne armaty ==
== Przypisy ==