12 Regiment Pieszy Koronny

12 Regiment Pieszy Koronny

12 Regiment Pieszy Koronny był oddziałem piechoty w armii koronnej I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Formowanie regimentu pieszego im. Ponińskich rozpoczął Kalikst Poniński w 1775 roku, jednak dopiero w pierwszej połowie 1778 roku oddział osiągnął pełny stan. Regiment był rozpoznawany dzięki nazwiskom swoich szefów: Kaliksta Ponińskiego (do 1786), Józefa Lubomirskiego (1786-1787) oraz Jana Józefa Malczewskiego (1787-1793).

Sejm w 1776 roku ustalił nowy etat wojska, co znacząco wpłynęło na jego strukturę. Regiment miał być złożony z 6 kompanii, w sumie 353 żołnierzy, a w praktyce w 1778 roku liczył 353 żołnierzy. W 1786 roku liczba ta pozostała bez zmian. Regiment wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej.

W 1786 roku wprowadzono numerację regimentów piechoty od 1 do 14, przy czym regiment gwardii nie otrzymał numeru. 12 Regiment uzyskał numer 12.

Reformy Sejmu Wielkiego doprowadziły do zwiększenia stanów polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 oraz maja 1792 roku przewidywały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii zorganizowanych w trzy bataliony: jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W rzeczywistości jednak nigdy nie osiągnięto takiej organizacji. W 1790 roku regiment został rozbudowany o dwie kompanie. Na dzień przed wojną w obronie Konstytucji 3 maja 12 Regiment Pieszy pod dowództwem Jana Malczewskiego liczył 1331 żołnierzy.

17 maja 1793 roku w Cudnowie regiment został wcielony do armii rosyjskiej i przemianowany na Izjasławski Pułk Grenadierów.

Barwy regimentu

Po 1776 roku regiment przyjął jasnozielone (papużaste) wyłogi oraz złote guziki.

W 1789 roku zmieniono znacznie krój oraz kolor mundurów piechoty. Mundur składał się z granatowej kurtki zimowej z papużastymi wyłogami, złotymi naramiennikami, białego lejbika z stojącym kołnierzem oraz letniego koletu z białego materiału z podobnymi do wyłogów wykładkami, zapinanego na żółte guziki. Długie białe spodnie wkładano do butów węgierskiego kroju, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu. Dodatkowo żołnierze nosili okrągły filcowy kołpak, wysoki na około 30 cm, z pąsowym wierzchem, daszkiem oraz blachą mosiężną z orłem. Oprócz tego używali halsztuków i naramienników z czarnej szmelcowanej blachy. Strój koszarowy obejmował kitle i furażerki. Nowe mundury były znacznie wygodniejsze i umożliwiały większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się czarnym barankowym obszyciem czapek oraz galonami. Roczny koszt umundurowania piechura wynosił 111 zł.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej regiment nadal nosił jasnozielone (papużaste) wyłogi i złote guziki.

Żołnierze regimentu

Stanowisko szefa regimentu, związane z dużymi poborami, często traktowane było jako synekura. Szefowie mieli prawo do przedstawiania oficerów do awansu. Regimentem zwykle dowodził pułkownik. Do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów, w tym: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor oraz regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku znajdowało się dwóch kapitanów, sześciu poruczników oraz sześciu chorążych, co dawało łącznie 24 oficerów, nie licząc kapelana.

W związku z podwyższeniem etatu całego wojska w 1790 roku wprowadzono dodatkowych oficerów: drugiego majora, trzeciego i czwartego kapitana z kompanią, trzeciego kapitana sztabowego, prawdopodobnie drugiego porucznika-adiutanta, siódmego i ósmego porucznika, siódmego i ósmego chorążego oraz ośmiu podporuczników. To zwiększyło liczbę etatowych oficerów do 40 osób.

Szefowie

  • książę Kalikst Poniński (19 maja 1775),
  • Piotr Ożarowski (kasztelan wojnicki, 18 marca 1785),
  • książę Józef Lubomirski (17 marca 1786),
  • Jan Józef Malczewski (18 lutego 1788).

Pułkownicy

  • Aleksander Mycielski,
  • Józef Jankowski (1786),
  • Fabian Ojrzyński (1787),
  • Ludwik Trokin,
  • Józef Piotrowski (1792),
  • Filip Hauman.

Walki regimentu

12 Regiment Pieszy Koronny brał udział w 1792 roku w VII wojnie polsko-rosyjskiej, która miała na celu obronę Konstytucji 3 Maja. Szefem regimentu był Jan Józef Malczewski (ojciec poety Antoniego). Stan osobowy wynosił 1389 żołnierzy.

Bitwy i potyczki:

  • bitwa pod Boruszkowcami (15 czerwca 1792),
  • Zasław, bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca),
  • Włodzimierz (7 lipca),
  • bitwa pod Dubienką (18 lipca).

Hierarchia regimentu

Przez większość swojego istnienia regiment nosił numer 12. Tylko przez krótki czas w 1790 roku posługiwał się numerem 13.

Schemat:

regiment pieszy Ponińskiego (1775-1786) → regiment 12 pieszy koronny (1788-1790) → regiment 13 pieszy koronny (1790) → regiment 10 pieszy koronny (1790-1793) ↘ 17 V 1793 przejęty przez wojska rosyjskie i przemianowany na Izjasławski pułk grenadierów.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

  • Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
  • Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
  • Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
  • Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
  • Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
  • Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
  • Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.