12 Pułk Ułanów Podolskich (12 puł) – to rozpoznawczy pułk samochodów pancernych Polskich Sił Zbrojnych.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Podstawą utworzenia 12 pułku Ułanów Podolskich w 2 Korpusie był Szwadron Przyboczny Dowódcy PSZ, którego dowódcą w ZSRR został rtm. Czesław Florkowski. W styczniu 1942 roku szwadron wraz z armią udał się do Taszkentu. 13 kwietnia 1942 roku, z powodu wzrostu liczebności, przekształcono go w dywizjon z tytułem „oddział przyboczny PSZ”. Na podstawie rozkazu nr L.dz. 45/tjn./42 z 5 sierpnia 1942 roku, dywizjon został przemianowany na Dywizjon Rozpoznawczy Dowództwa Armii, a dowództwo objął rtm. Jerzy Klimkowski. Między 8 a 25 sierpnia 1942 roku, dywizjon drogą morską został przetransportowany do Iranu, gdzie z Ośrodka Zapasowego Armii dołączono szwadron pod dowództwem ppor. Wiktora Kołodko.
Nowo utworzony szwadron stał się 3 szwadronem, który liczył 13 oficerów oraz około 350 szeregowych, z dowódcą por. Mieczysławem Kowszunem. Dopiero 14 września dywizjon został przetransportowany pojazdami do Khanaquin w Iraku. 14 października 1942 roku dywizjon trafił do Quizil Ribat. 17 października, po sformowaniu 4 szwadronu pod dowództwem ppor. M. Dziekońskiego, jednostka zmieniła nazwę na 12 pułk kawalerii pancernej, a dodatkowo zorganizowano szwadron dowodzenia pod dowództwem por. Stefana Gniewiewskiego. Wprowadzono samowolną zmianę umundurowania, w tym nowe proporczyki pułkowe, co zyskało cichą aprobatę dowódcy armii, gen. Andersa, oraz szefa sztabu, byłego dowódcy pułku, płk Rakowskiego. Jednak liczebność pułku wynosiła tylko 60% etatu brytyjskiego pułku samochodów pancernych. Od listopada 1942 roku pułk uczestniczył w koncentracji pułków kawalerii pancernej, gdzie razem z Pułkiem Ułanów Karpackich szkolono pozostałe jednostki. Organizacyjnie pułk został dostosowany do brytyjskiego etatu WE II/12/2. Otrzymywał stopniowo pojazdy pancerne i transportery opancerzone. W maju 1943 roku pułk został przydzielony do 3 Dywizji Strzelców Karpackich, a 4 maja 1943 roku, na podstawie rozkazu dowódcy APW nr L.dz.1408/tjn/43, otrzymał nazwę 12 Podolski Pułk Rozpoznawczy. 1 grudnia 1943 roku nastąpiła ostateczna zmiana nazwy na 12 pułk Ułanów Podolskich na mocy rozkazu Naczelnego Wodza nr L.444/tjn/43. W sierpniu dowódca rtm. Jerzy Klimkowski został zwolniony, a tymczasowo jego obowiązki pełnił rtm. Florkowski.
25 sierpnia 1943 roku pułk przeszedł do Palestyny, osiągając 30 sierpnia oboz „Hill 69″. Na podstawie rozkazu Dcy 2 KP, od 15 września, dowództwo pułku objął mjr dypl. Leon Bittner. W związku z planowanym zaangażowaniem w działania bojowe, utworzono 2 Korpus Polski w składzie 3 Dywizji Strzelców Karpackich, 5 Kresowej Dywizji Piechoty i 2 Warszawskiej Brygady Pancernej. 12 pułk zorganizowany został według brytyjskiego etatu III/251/22. 23 listopada pułk przemaszerował do obozu wojskowego w Quassassin w Egipcie. Stąd, w dniach 10-13 grudnia 1943 oraz na początku stycznia 1944, odbył transport drogą morską z portów w Suezie i Port Saidu do południowych Włoch.
Walki pułku 1944–1945
Działania pułku nad rzeką Sangro
Po przybyciu do Włoch pułk stacjonował w Canosa. Od 8 lutego 1944 roku 12 pułk Ułanów Podolskich przejmował odcinek frontu od m. Colledimezzo do Pescopennataro, a ostatecznie objął ten odcinek 21 lutego. Pułk prowadził obronę nad rzeką Sangro do 25 kwietnia 1944 roku. Po zluzowaniu przez oddziały brytyjskiego 10 Korpusu, pułk udał się na odpoczynek do Frosolone.
Bitwa o Monte Cassino
W nocy z 4 na 5 maja, spieszony pułk, wzmocniony 4 kompanią 2 batalionu Strzelców Karpackich, przejął odcinek obronny frontu 3 DSK, który przebiegał od podnóża wzgórza 593 do skraju miasta Cassino. Ułani Podolscy jako pierwsi zdobyli wzgórze klasztorne, demonstrując to zatknięciem proporca pułkowego. Patrol pod dowództwem ppor. Kazimierza Gurbiela wywiesił barwy pułkowe, ogłaszając zwycięstwo polskiej armii. Niedługo potem na maszcie zawisły flagi narodowe Polski i Wielkiej Brytanii. Wydzielony z pułku szwadron kombinowany por. Władysława Dziewickiego brał udział w walkach ulicznych w dniach 20-24 maja podczas boju o Piedimonte.
Bitwa o Ankonę
W trakcie działań nad Morzem Adriatyckim, w natarciu nad rzeką Chienti, w składzie OW „Rud”, w dniach 23 czerwca – 3 lipca, pułk dotarł do rzeki i sforsował ją w ciężkich walkach, zdobywając Maceratę. W dniach 4-8 lipca wspierał 6 Lwowską BP w rejonie Filottrany. Od 9 do 14 lipca ułani podolscy wspierali włoski Korpus CIL, osiągając czołowymi pododdziałami rzekę Musone. Od 15 lipca jednostka pozostawała w odwodzie 2 KP. Od 19 lipca pułk prowadził pościg w ramach oddziału wydzielonego „B” 5 KDP pod dowództwem ppłk Wiktora Stoczkowskiego.
Od Ankony do rzeki Metauro
W dniach 21-24 lipca pułk współdziałał w zdobyciu Ostry, osiągając bronioną przez nieprzyjaciela rzekę Misa. Po przekroczeniu rzeki Misa, 4 sierpnia czołowe szwadrony pułku rozpoczęły pościg za wycofującym się wrogiem, osiągając w walkach rubież rzeki Nevola. Następnie, od 5 sierpnia, pułk przeszedł do obrony swoich pozycji na tej rzece. W sierpniu nastąpiła zmiana dowódcy; ppłk Bittner odszedł do sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, a na jego miejsce przyszedł ppłk Adam Antoni Bieliński. 9 sierpnia 12 pułk przeszedł do natarcia na styku Włoskiego Korpusu CIL i 5 Wileńskiej BP, zdobywając wzgórze La Villa, a 10 i 11 sierpnia wzgórze 238 Apolonta oraz miejscowość Corinaldo. Kontynuując pościg, pułk przekroczył rzekę Cesano. Od 13 sierpnia pułk wszedł w skład grupy kawalerii pancernej gen. bryg. Z. Bohusza-Szyszko, zdając wcześniej swoje pozycje przed rzeką Cesano. 18 i 19 sierpnia ułani podolscy w ciężkich walkach opanowali wzgórza za rzeką Cesano. Z powodu niemieckiego odwrotu, od 21 sierpnia pułk przeszedł do pościgu w kierunku Orciano di Pesaro oraz Mondavio, zdobywając S. Andrea di Suasa i opanowując grzbiet Orciano. 22 sierpnia, kontynuując pościg, dotarli do rzeki Metauro, a następnego dnia, po zabezpieczeniu przepraw, przekazali odcinek frontu jednostkom I Korpusu Kanadyjskiego.
Walki o Linie Gotów
Od 26 sierpnia ułani znajdowali się w odwodzie korpusu. Od 29 sierpnia, w ramach Zgrupowania Kawalerii gen. Bohusza-Szyszko, prowadzili pościg za wrogiem w kierunku „Linii Gotów”. 30 i 31 sierpnia pułk uczestniczył wraz z Pułkiem Ułanów Karpackich w oczyszczaniu miasta Pesaro. Od 2 września 1944 roku część 12 pułku prowadziła pościg wzdłuż drogi nr 16, forsując rzekę Foglia, współdziałając z 2 BSK. Następnego dnia pododdziały pułku zostały zluzowane przez Kanadyjczyków. Od 4 do 8 września Podolscy Ułani odpoczywali w Fano, a po 8 września w Montecosaro. Wrzesień był okresem odpoczynku pułku (urlopy, zwiedzanie Rzymu itd.). Pułk odwiedził dowódca korpusu – gen. Władysław Anders. W październiku miała miejsce kolejna zmiana dowódcy, którym został ppłk dypl. Leon Fudakowski.
Walki w Apeninach Emiliańskich
17 października 1944 roku 12 Pułk Ułanów Podolskich został przeniesiony do Arezzo, zostawiając tam sprzęt ciężki. 1 listopada zluzował brytyjski pułk rozpoznawczy w rejonie wzgórza 652 Forcella w miejscowości Rocca S. Casciano, w związku z czym działał jako oddział pieszy, rozpoczynając kampanię w Apeninach Emiliańskich. Został podporządkowany dowódcy 1 Brygady Strzelców Karpackich, płk dypl. Kazimierzowi Wiśniowskiemu. Wraz z 1 BSK, 6 listopada przeszedł do natarcia w kierunku miejscowości Ruffillo i M. Porticino, wzgórza 385. Z powodu trudnych warunków górskich i niekorzystnej pogody, opanował cele natarcia w dniu następnym. Całość sił pułku zdobyła miasto Dovadola 9 listopada. W dniach 10-13 listopada, współdziałając z 6 LBP, prowadził natarcie w kierunku miejscowości Turricchis i Casole. 14 i 15 listopada pułk odpoczywał w Dovadola, a 16 listopada przejął odcinek obrony od 5 batalionu Strzelców Karpackich, zajmując poszczególnymi szwadronami wzgórza 422 San Antonio, M la Siba oraz Cerreto. Na pozycjach prowadził intensywną akcję patrolową jako oddział piechoty. 23 listopada 12 pułk wykonał pomocnicze natarcie na odcinku Bruciata-Urbanio, mające na celu odciążenie głównego natarcia prowadzonego przez 1 BSK. Natarcie zakończyło się sukcesem, w rezultacie pułk, jako oddział czołowy 1 BSK, prowadził pościg, stopniowo zmieniając trakcję z pieszej na pojazdy pancerne. Ulewne deszcze od 26 listopada spowodowały powódź, która odcięła I rzut dowództwa pułku oraz 2 szwadron od pozostałych sił pułku. 1 grudnia pułk w całości skoncentrowano w Castrocaro. Od 3 do 17 grudnia, na zmianę, poszczególne szwadrony 12 Pułku Ułanów Podolskich wspierały działania 1 BSK w rejonie Brisighella. Od 18 grudnia pułk przeszedł na odpoczynek do miejscowości Mercato Saraceno.
Reorganizacja pułku i zmiana zadań
W dniach 28-31 grudnia 1944 roku ułani podolscy przemieścili się częściowo rzutem kołowym oraz drogą morską do nowego miejsca postoju w Cesarano, na południu Włoch. Został podporządkowany Dowódcy Bazy 2 Korpusu. 12 Pułk Ułanów Podolskich wyłonił ze swoich szeregów zalążek 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego, składający się z 19 oficerów i 293 szeregowych, na czele z ppłk dypl. Bronisławem Mokrzyckim, oraz większość pojazdów bojowych i część taboru gospodarczego. 18 stycznia 1945 roku odbyło się wyłączenie ułanów lubelskich z pułku ułanów podolskich. Od tego momentu pułk rozpoczął reorganizację na etat WE III/236/2 jako pułk rozpoznawczy korpusu, liczący 58 oficerów i 808 szeregowych. Prowadzono szkolenie oraz napływały uzupełnienia stanu osobowego z jednostek Bazy 2 Korpusu. W marcu 1945 roku Naczelny Wódz wydał zarządzenie, które zezwalało na noszenie granatowych sznurów naramiennych do gwizdka zamiast dotychczasowych khaki. Postanowiono wznowić nadawanie odznaki pułkowej.
Ułani Podolscy po zakończeniu wojny
15 czerwca pułk został dyslokowany do Imoli w rejonie Bolonii, gdzie zorganizowano 4 szwadron i otrzymano sprzęt bojowy z Pułku Ułanów Karpackich. Pod koniec czerwca przetransportowano ułanów do Cingoli, gdzie stacjonowali aż do października 1946. 11 listopada 1945 roku lotnicy polscy ofiarowali pułkowi sztandar. Na uroczystość jego nadania przybyli: gen. Władysław Anders, gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko, gen. Bolesław Duch, gen. Nikodem Sulik, gen. Bronisław Rakowski oraz gen. Przewłocki. W październiku 1945 roku pułk statkiem z Neapolu popłynął do Wielkiej Brytanii, gdzie polskie jednostki po restrukturyzacji tworzyły Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. 6 maja 1947 roku rozwiązano 12 pułk Ułanów Podolskich, którym dowodził ppłk Leon Fudakowski aż do odejścia ostatniego żołnierza. Na zjeździe 7 maja 1947 roku powołano do życia Koło Żołnierzy 12 Pułku Ułanów Podolskich.
11 listopada 1966 roku pułk otrzymał Order Virtuti Militari.
Obsada personalna
Szwadron/Oddział/Dywizjon Przyboczny/Rozpoznawczy/12 Pułk Kawalerii Pancernej
Dowódcy
rtm. Czesław Florkowski (IX 1941–5 VIII 1942)
rtm. Jerzy Klimkowski (5 VIII 1942–21 VIII 1943)
Zastępca dowódcy – rtm. Czesław Florkowski (od 5 VIII 1942)
Adiutant – ppor. Mirosław Dziekoński
1 szwadron – por. Zbigniew Kuczera
2 szwadron – por. Andrzej Czykowski
3 szwadron – ppor. Mirosław Dziekoński
Obsada personalna 12 pułku Ułanów Podolskich
Dowódcy pułku
mjr/ppłk dypl. Leon Bittner (15 IX 1943–6 VIII 1944)
ppłk Adam Bieliński (7 VIII – 30 X 1944)
ppłk dypl. Leon Fudakowski (1 XI 1944–9 V 1947)
Zastępcy dowódcy pułku
rtm./mjr Czesław Florkowski (5 VIII 1942–8 XI 1944)
ppłk dypl. Bronisław Mokrzycki (X 1944 – I 1945 początkowo na stażu)
mjr Kazimierz Garbacki (od II 1945)
rtm. Michał Mińkowski (od I 1946)
Adiutanci pułku
por. Wacław Kiełczewski (do VIII 1944)
rtm. Jerzy Rędziejowski (VIII 1944- I 1945)
rtm. Mirosław Dziekoński (od I 1945)
por. Wiktor Kołodko (od X 1945)
Kwatermistrz – rtm. Zbigniew Kuczera
Dowódcy szwadronów
dowódca szwadronu dowodzenia – por. Stefan Gniewiewski
por./rtm. Mieczysław Kowszun
rtm Jan Chojnacki (od XII 1944- 3 X 1945)
rtm. Mirosław Dziekoński (od X 1945)
dowódca 1 szwadronu – por./rtm. Mieczysław Sander (do VIII 1944)
por./rtm. Włodzimierz Tabaka
dowódca 2 szwadronu – por./rtm. Jerzy Rędziejowski (do VIII 1944)
por. Wiktor Kołodko
dowódca 3 szwadronu – por./rtm. Mirosław Dziekoński (do I 1945)
rtm. Władysław Dziewicki
dowódca 4 szwadronu (od VI 1945) – por. Józef Szkudlarek (od VI 1945)
Przypisy
Bibliografia
Kazimierz Grocholski (red.): Ułani Podolscy. Dzieje Pułku Ułanów Podolskich 1809–1947. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991. ISBN 83-04-03664-9.
Tadeusz Krzystek, Andrzej Żak: Z ziemi włoskiej do Polski. Warszawa: Wydawnictwo Marrow SA, 1997. ISBN 83-907396-5-8.
Wojsko Polskie 1939–1945 – Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
Zdzisław Sawicki: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books. ISBN 83-204-3299-5.
Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Juliusz S. Tym: Śladami polskich gąsienic 1939-1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 12, 12 Pułk Ułanów Podolskich. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp.o.o., 2014. ISBN 978-83-7989-111-5.