12 Pułk Piechoty (12 pp) – jednostka piechoty Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Powstanie pułku
W listopadzie 1918 roku rozpoczęto organizację oddziałów, które później stały się podstawą 12 pułku piechoty. W ich skład wchodziły:
batalion porucznika Antoniego Góry, składający się z Polaków – żołnierzy batalionu zapasowego c.i.k. 56 pułku piechoty w Kielcach,
batalion majora Adama Śmiałowskiego oraz kapitana Franciszka Altera, zorganizowany w Wadowicach z ochotników oraz żołnierzy c.i.k. 56 pułku piechoty, którzy wrócili z frontu włoskiego,
ochotniczy batalion porucznika Juliusza Drapelli w Żywcu,
batalion porucznika Bolesława Kańskiego w Białej, złożony z żołnierzy c.i.k. 55 pułku piechoty.
W połowie grudnia 1918 roku batalion porucznika Góry został przeniesiony z Kielc do Wadowic i połączony z batalionem majora Śmiałowskiego, tworząc Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej. Oddziały 12 pp uczestniczyły w walkach z Ukraińcami oraz w styczniu 1919 roku w odpieraniu agresji czechosłowackiej.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Wadowicach.
Pułk w walce o granice
19 czerwca 12 pułk piechoty pod dowództwem kpt. Władysława Mielnika, wsparty 3 baterią 6 pułku artylerii polowej, obsadził II batalionem Suszki, III batalionem Biełkę oraz odcinek między Rasnem a Suszkami, a I batalionem Rasno i Niedzieliszcze. Obronę oparto częściowo na bagnistych brzegach rzek Usza i Chaława. Dowództwo pułku mieściło się w Bielcach.
II batalion por. Władysława Kulmy zorganizował się w następujący sposób: 5. i 7. kompanie zajęły zachodni i południowo-wschodni wylot wioski, a 6. i 8. kompanie stały w centrum wsi jako odwód dowódcy batalionu.
Około godziny 9:30 zauważono ruch sowieckiej kolumny kawalerii z Suchej Woli na Baranówkę. Równocześnie pod Suszki, Rasne i Niedzieliszcze zaczęły podchodzić patrole konne. Po przegrupowaniu, dwa szwadrony kawalerii Budionnego zaatakowały Suszki. Pierwszy atak został odparty przez II batalion. Kolejny atak rozpoczął się w południe, kiedy wioskę zaatakowała od strony Rudni Baranowskiej spieszona kawaleria. Droga do Biełki była pod silnym ostrzałem sowieckiej broni maszynowej, a Suszki były ostrzeliwane przez dwie baterie artylerii konnej. Dowódca II batalionu, prowadząc bitwę z punktu obserwacyjnego na wieży cerkiewnej, wprowadził na pierwszą linię część swojego odwodu. Po dwóch godzinach walki zaczęło brakować amunicji, a sowiecka artyleria zburzyła szkołę, zmuszając do milczenia ulokowane tam ciężkie karabiny maszynowe.
Około godziny 15:00 Kozacy wdarli się do wsi od południa i zachodu. Kontratak 5. i odwodowej 8. kompanii odrzucił nieprzyjaciela. Z Białki dostarczono brakującą amunicję. Niemniej jednak Sowieci kontynuowali silne ataki i około 17:00 opanowali ruiny szkoły. W tym czasie skutecznie kontratakowała 7. kompania. Dowódca pułku, aby wesprzeć II batalion, skierował w rejon Suszek odwodową 10. kompanię. Ta, współdziałając z 8. kompanią walczącą w miejscowości, uderzyła na oddziały sowieckiej kawalerii rozlokowane pod wioską. Obie kompanie odrzuciły nieprzyjaciela na odległość dwóch kilometrów od Suszek, co umożliwiło ewakuację do Biełki. Wykorzystując sukces sąsiednich oddziałów, do kontrataku przeszła również 6. kompania, zepchnęła Kozaków na Ryszawkę. Wieczorem oddziały 4 Dywizji Kawalerii zmieniły taktykę i próbowały rozbić polską obronę serią szarż, jednak wszystkie ataki kawalerii zakończyły się niepowodzeniem w ogniu polskiej obrony. Około godziny 22:00 czerwonoarmiści przerwali walkę i wycofali się na pozycje wyjściowe.
W czasie, gdy II batalion walczył o Suszki, I batalion por. Daniłowicza skutecznie bronił Rasna i Niedzieliszcza. Do wieczora brygada kawalerii 4 DK nie zdołała zdobyć bronionych miejscowości.
31 lipca 12 pułk piechoty mjr. Franciszka Altera otrzymał następujące zadanie:
12 pułk piechoty, w kooperacji z III/6 pap, powinien przejść marszem ofensywnym, który zacznie się w Kolonii Suczków o godzinie 5:00, do wzgórz na południe od linii Grzymałówka, przy czym jego II batalion ma postępować równolegle z pułkiem z rejonu Merwa, zachodnim brzegiem Styru, i połączyć się z prawym skrzydłem swojego pułku, który na osiągniętej linii czeka na przeprawę kawalerii, mającej uderzyć w kierunku południowo-wschodnim. O świcie 1 sierpnia 12 pułk piechoty rozpoczął działania z przedmościa „Beresteczko”. Maszerował w dwóch kolumnach: I i III batalion szły przez Piaski i Suczków na Leszniów, a II batalion na Szczurowice. Około godziny 7:00 I batalion natknął się na nieprzyjaciela pod Suczkowem i po krótkiej walce zdobył miejscowość. Kontynuując atak, przełamał sowiecką obronę i zajął dominujące wzgórze przy drodze Szczurowice – Leszniów. W tym momencie, z przyczyn taktycznych, wstrzymano natarcie i porządkowano szyki. Ponieważ dwie baterie artylerii 6 pułku artylerii polowej nadal nie dotarły, około godziny 11:00 kpt. Franciszek Alter postanowił kontynuować natarcie bez wsparcia artylerii.
W tym czasie w rejonie Leszniowa przebywały oddziały sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii pod dowództwem Siemiona Timoszenki. Jedna brygada 6 DK wspierała walczącą na prawym brzegu Styru sąsiednią 14 Dywizję Kawalerii, a główne siły 6 DK miały sforsować Styr na południe od Beresteczka i ruszyć lewym brzegiem rzeki w kierunku miasta. 1 sierpnia 6 Dywizja Kawalerii, atakowana przez polską 1 Dywizję Jazdy z przodu oraz równocześnie przez polską piechotę obchodzącą jej prawe skrzydło w Szczurowicach i Mytnicy, rozpoczęła odwrót. W kierunku Leszniowa zbliżała się brygada wspierająca wcześniej 14 DK. To właśnie na nią w południe natknął się polski 12 pułk piechoty. Walka trwała około czterech godzin. Sowiecka kawaleria kilkukrotnie szarżowała, jednak około godziny 15:30 została zmuszona do opuszczenia Leszniowa i wycofania się za rzekę Słonówkę.
Mapy walk pułku w 1920
Kawalerowie Virtuti Militari
W sumie 74 oficerów oraz 263 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych. Wśród odznaczonych znalazł się kpr. Stanisław Irlik.
Pułk w okresie pokoju
W czasach międzywojennych 12 pułk piechoty stacjonował w Okręgu Korpusu Nr V w garnizonie Wadowice, z wyjątkiem III batalionu, który był detaszowany w Krakowie. Wchodził w skład 6 Dywizji Piechoty.
Pułk obchodził swoje święto 1 sierpnia, w rocznicę bitwy stoczonej w 1920 roku pod Leszniowem z oddziałami Armii Czerwonej. Dnia 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych ustalił i zatwierdził 1 sierpnia jako datę święta pułkowego.
Zgodnie z rozkazem wykonawczym Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 12 pułk piechoty został zaliczony do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Co roku przyjmował około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny oraz skadrowany, natomiast latem batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. W tym czasie utworzono również kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 1200 szeregowców oraz 12 karabinów maszynowych.
Pułk w kampanii wrześniowej
Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku pułk walczył w składzie swojej macierzystej 6 Dywizji Piechoty (Armia „Kraków”).
23 marca 1939 roku zarządzono w pułku częściową mobilizację. Wzmocniono stany osobowe, a w lipcu pułk otrzymał karabiny przeciwpancerne wz. 35. Latem prowadzono rozbudowę inżynieryjną planowanych rejonów obrony w okolicach Pszczyny. Do prac wysłano batalion mjr. Stefana Rachwała, nadając mu kryptonim „Władysław”. W jego składzie znalazły się między innymi 6 kompania strzelecka oraz 2 kompania ckm. Pułkowy pluton pionierów wszedł w skład drugiego kombinowanego batalionu o kryptonimie „Tytus”.
Symbole pułku
Chorągiew/sztandar
23 maja 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził sztandar 12 Pułku Piechoty.
1 sierpnia 1924 roku w Wadowicach generał broni Stanisław Szeptycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez obywateli Wadowic, Andrychowa i Kalwarii. Po wojnie sztandar nie został odnaleziony.
Odznaka pamiątkowa
20 czerwca 1931 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 12 Pułku Piechoty. Odznaka o średnicy 34 mm ma kształt okrągłej, wypukłej tarczy, na której zarysowany jest krzyż, a na nim sylwetka żołnierza piechoty w pełnym ekwipunku, trzymającego w lewej, wzniesionej ręce wieniec laurowy. Obok sylwetki żołnierza znajdują się numer oraz inicjały pułku „12 PP”. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze lub tombaku srebrzonym i oksydowanym, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznaki był Bronisław Grabski z Łodzi.
Żołnierze 12 pp
Dowódcy pułku
płk Jan Mischke (1 XI 1918 – 18 VI 1919)
kpt. Franciszek Alter (p.o. 18 – 31 XII 1918)
ppłk Eugeniusz Stecz (p.o. 1 – 20 I 1919)
mjr Adam Śmiałowski (p.o. 21 – 31 I 1919)
ppłk Edward Reyman (p.o. 1 II – 6 III 1919 → dowódca 11 pp)
kpt. Oswald Frank (19 VI – 25 VII 1919)
ppłk Wandalin Doroszkiewicz (26 VII 1919 – 10 II 1920)
kpt. Władysław Mielnik (11 II – 27 VI 1920)
mjr Franciszek Alter (28 VI 1920 – 30 VIII 1921)
ppłk / płk piech. Oswald Frank (IX 1921 – III 1927)
ppłk dypl. piech. Józef Ćwiertniak (1927–1929)
ppłk / płk dypl. piech. Józef Jaklicz (22 III 1929 – 23 III 1932 → wykładowca w WSWoj.)
ppłk piech. Marian Raczyński (23 III 1932 – 21 VI 1933 → stan spoczynku z dniem 31 X 1933)
ppłk dypl. piech. Antoni Staich (VI 1933 – XI 1935 → zastępca szefa Departamentu Piechoty MSWojsk.)
ppłk / płk piech. Aleksander Stawarz (XI 1935 – VII 1939 → dowódca Pododcinka Nr 2 „Nowy Sącz”)
ppłk dypl. piech. Marian Strażyc (VII – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk piech. Gustaw Kieszkowski (10 VII 1922 – 1924 → Kurs dla oficerów sztabowych piechoty w Grupie)
ppłk piech. Aleksander Powroźnicki (12 IV 1924 – 5 V 1927 → dyspozycja dowódcy OK V)
ppłk piech. Artur Sadowiński (5 V 1927 – 1 V 1932 → praktyka poborowa w PKU Kołomyja)
ppłk piech. Stanisław III Dąbek (15 III 1932 – † 20 III 1933)
ppłk piech. Jan Świątecki (28 VI 1933 – 7 VI 1934 → dowódca 34 pp)
ppłk dypl. piech. Władysław II Rusin (7 VI 1934 – 30 IV 1935 → stan spoczynku)
ppłk piech. Franciszek Studziński (od 4 VII 1935 – ? → komendant Rejonu Uzupełnień Sosnowiec)
Żołnierze 12 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Upamiętnienie
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
Dwunasty Pułk Piechoty w dniu wręczenia mu chorągwi przez obywateli Ziemi Wadowickiej i ku uczczeniu pamięci bitwy pod Leszniowem dnia 1 sierpnia 1920 r. jako w dniu swego święta pułkowego poświęca. Wadowice: Nakładem korpusu oficerskiego dwunastego pułku piechoty, 1924.
Daniel Korbel, 12 Pułk Piechoty w walkach o Śląsk Cieszyński, Przegląd Historyczno -Kulturalny Wadoviana nr 21/2018.
Daniel Korbel, Na pomoc Cieszynowi, Tramwaj Cieszyński, https://tramwajcieszynski.pl/na-pomoc-cieszynowi/
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Franciszek Mucha: Zarys historii wojennej 12-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Andrzej Polak, 12 Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej 1775-1939, AJAKS, Pruszków 2005. ISBN 83-88773-56-9
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Andrzej Gładysz: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. 6 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-122-0.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.